Definicja pojęcia:

wirusy

Wirusycząsteczki organiczne o skomplikowanej budowie, nieposiadające struktury komórkowej. Składają się z białek i kwasów nukleinowych. Wirusy są zakaźne i potencjalnie patogenne. U ludzi i zwierząt wywołują takie choroby jak grypa, AIDS, żółtaczka zakaźna, różyczka, ospa, wścieklizna czy pryszczyca. Wirusy pasożytują zarówno na organizmach prokariotycznych, jak i eukariotycznych. Z łaciny virus oznacza tyle samo, co jad, trucizna. Pochodzenie wirusów nie jest znane. Przypuszcza się jedynie, że powstały z fragmentów cząsteczek DNA i RNA. Dziedzina nauki skupiająca się na badaniu wirusów to wirusologia.

W zależności od materiału genetycznego znajdującego się w cząsteczce, wyróżniamy wirusy DNA i RNA. Genomy zawarte w cząsteczkach są zawsze jednorodne, oznacza to, że składają się wyłącznie z RNA lub wyłącznie z DNA. Nie istnieje genom łączący te dwie formy. Materiał genetyczny może być z kolei jednoniciowy lub dwuniciowy. W przypadku DNA może być cząsteczką dwuniciową, liniową lub kolistą. RNA może być z kolei sensowne (stanowi bezpośrednią matrycę do syntezy białek) lub antysensowne (musi zostać przepisane na nić sensowną). Morfologicznie wirusy dzielą się na otoczkowe i bezotoczkowe (kapsyd nie jest dodatkowo chroniony). 
Wirusy to skomplikowane cząsteczki organiczne, nieposiadające komórek. Składają się z materiału genetycznego i białek. W większości są znacznie mniejsze i skuteczniejsze od bakterii. By qimono via Pixabay CC0
Wirusy dzielą się również pod kątem typu komórek, jakie atakują:

Wirusy zwierzęce – np. wirus HIV, ospy, różyczki czy grypy. Jako cząsteczki wysoce wyspecjalizowane atakują bardzo często komórki konkretnych narządów. Przenoszą się między organizmami drogą powietrzną lub poprzez wektory, czyli owady i pająki. Mają różnorodne kształty, często wielościenne.

Wirusy roślinne – zbudowane przeważnie z RNA, przyjmują kształt pałeczkowaty. Do komórek roslinnych przenikają poprzez uszkodzoną tkankę. Zakażenie wirusem może objawiać się u rośliny np. zwijaniem się listków, wystąpieniem plamek, powstawaniem deformacji (narośli) oraz mozaikowatością liści.

Bakteriofagi – wirusy atakujące bakterie. Posiadają różne kształty i są bardzo wyspecjalizowane. Do komórki bakterii wnikają niszcząc jej ścianę komórkową. Dokonują tego za pomocą kurczliwego białka, które przebija ścianę. Wówczas kapsyd wiriona zostaje na zewnątrz, a do środka przechodzi jedynie DNA. W przypadku wirusów roślinnych i zwierzęcych, wirion wnika do komórek w całości, a materiał genetyczny zostaje uwolniony w procesie spalania białka.
Wirusy mogą ginąć pod wpływem wysokich temperatur lub środków chemicznych. By stevepb via Pixabay CC0
Cechy wirusów

Wirusy wymykają się systematyce i standardowym klasyfikacjom. Posiadają bowiem zarówno cechy materii ożywionej, jak i nieożywionej. Cechy charakterystyczne organizmom żywym, które posiadają również wirusy to zdolność do rozmnażania się oraz dziedziczna zmienność umożliwiająca ewolucję. Wirusy nie tylko podlegają niezależnej ewolucji, ale też mutują. Zasadniczo ich ewolucja rozumiana jest jako zdolność do częstych i szybkich mutacji materiału genetycznego, zachodzących w organizmie gospodarza.

Wirusy nie przeprowadzają natomiast samodzielnie żadnych funkcji życiowych. Choć są w stanie przetrwać poza komórkami żywiciela, to namnażają się wyłącznie w ich wnętrzu. Podlegając reprodukcji, wirus może przeżyć śmierć komórki gospodarza. Wirusów nie dotyczą takie funkcje życiowe jak wzrost, oddychanie, metabolizm czy poruszanie się. Poza organizmem gospodarza wirus pozostaje całkowicie bierny, a czasem ulega krystalizacji. Nie jest w stanie sam syntezować białka, ani czerpać energii. Nie posiada układów enzymatycznych.
Pewne wirusy, np. wirus grypy, rozprzestrzeniają się drogą powietrzną. Jeden zakażony, bardzo szybko zaraża innych. unsplash-logoDaria Shevtsova
Budowa wirusów

Wirusy osiągają bardzo małe rozmiary. W większości są mniejsze od bakterii nawet tysiąckrotnie i skuteczniejsze od nich w pokonywaniu błon biologicznych.

Wirus przybiera postać kwasu nukleinowego i jest zdolny do reprodukcji materiału genetycznego. Jego podstawowa, pojedyncza i kompletna jednostka to wirion. Wirion składa się w 5% z materiału genetycznego, a w 95% z otoczki białkowej, zwanej kapsydem. Kapsydy posiadają niekiedy białkowo-lipidową osłonkę, która powstaje z błony komórkowej gospodarza (są to wirusy otoczkowe). Tworzy się ona m.in. w przypadku wirusów grypy i wirusa HIV. Kapsydy, poprzez przybieranie różnorodnych form, nadają kształt wirionowi. Wirion może mieć więc postać spiralną, bryłową lub bryłowo-spiralną.

Wirion to zakaźna cząstka wirusa. Wnika ona do organizmu żywiciela i atakuje najczulszy element jego komórki – DNA. DNA wirusa przejmuje kontrolę nad materiałem genetycznym komórki żywiciela i zmienia jej metabolizm w taki sposób, że enzymy zaczynają produkować białko kapsydowe oraz powielają wirusowe DNA. Następnie elementy te zaczynają się samoistnie łączyć, co prowadzi do powstawania nowych wirionów. Wirus doprowadza do lizy komórki, czyli jej wyniszczenia. Gdy komórka umiera, skopiowane wiriony zostają uwolnione i atakują kolejne komórki organizmu. Czasami wirus przechodzi w komórce w formę uśpioną i pod tą postacią powiela się do komórek potomnych.

Wirus może zostać zniszczony przez wysoką temperaturę, promieniowanie UV, substancje chemiczne lub denaturację białka.
Jednym z wirusów często atakujących zwierzęta jest wirus wścieklizny. By Deedee86 via Pixabay CC0.

Bibliografia

  1. Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. XI”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000;
  2. N.J Dimmock, Andrew J. Easton, Keith Leppard; “Introduction to Modern Virology”; Blackwell Publishing, 2007;
  3. Teri Shors; “Understanding Viruses”; Jones and Bartlett Publishers, 2008;
  4. Władysław J.H. Kunicki-Goldfinger; “Życie bakterii ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.6
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź