Skorpiony (Scorpiones)
Skorpiony (Scorpiones) – rząd pajęczaków (Arachnida) z podrzędu szczękoczułkowców (Chelicerata), obejmujący ok. 2 tys. gatunków występujących w strefie tropikalnej i subtropikalnej kuli ziemskiej.
Występowanie i środowisko życia
Zasięg występowania skorpionów ograniczony jest do strefy tropikalnej i subtropikalnej kuli ziemskiej oraz częściowo do cieplejszych stref klimatu umiarkowanego.
Skorpiony zasiedlają różnorodne siedliska – pustynie, stepy, lasy tropikalne, strefy pływów, jaskinie oraz obszary górskie do wysokości 5500 m n.p.m. Prowadzą nocny tryb życia, w ciągu dnia kryją się pod kamieniami, w ściółce bądź pod korą drzew. Większość gatunków preferuje obszary o średnich temperaturach 20-37°C. Gatunki pustynne wytrzymują temperatury rzędu 50°C. Niektóre skorpiony są w stanie przetrwać zimę przy temperaturach dochodzących do -25°C, np. Scorpiops zamieszkujący góry Azji oraz gatunki z rodziny Bothriuridae występujące w Patagonii. Skorpiony są zdolne do hibernacji lub estywacji w niesprzyjających warunkach.
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Skorpiony uważane są za filogenetycznie najstarsze stawonogi lądowe. Pajęczaki te pojawiły się w sylurze, ok. 430 mln lat temu; ich przodkami były najprawdopodobniej staroraki (Merostomata).
Rząd skorpionów (Scorpiones) zaliczany jest do podgromady szczękoczułkowców (Chelicerata) w obrębie gromady pajęczaków (Arachnida). Obejmuje ponad 2000 opisanych gatunków z ok. 240 rodzajów zgrupowanych w 13 rodzinach.
Występowanie i środowisko życia
Zasięg występowania skorpionów ograniczony jest do strefy tropikalnej i subtropikalnej kuli ziemskiej oraz częściowo do cieplejszych stref klimatu umiarkowanego.
Skorpiony zasiedlają różnorodne siedliska – pustynie, stepy, lasy tropikalne, strefy pływów, jaskinie oraz obszary górskie do wysokości 5500 m n.p.m. Prowadzą nocny tryb życia, w ciągu dnia kryją się pod kamieniami, w ściółce bądź pod korą drzew. Większość gatunków preferuje obszary o średnich temperaturach 20-37°C. Gatunki pustynne wytrzymują temperatury rzędu 50°C. Niektóre skorpiony są w stanie przetrwać zimę przy temperaturach dochodzących do -25°C, np. Scorpiops zamieszkujący góry Azji oraz gatunki z rodziny Bothriuridae występujące w Patagonii. Skorpiony są zdolne do hibernacji lub estywacji w niesprzyjających warunkach.
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Skorpiony uważane są za filogenetycznie najstarsze stawonogi lądowe. Pajęczaki te pojawiły się w sylurze, ok. 430 mln lat temu; ich przodkami były najprawdopodobniej staroraki (Merostomata).
Rząd skorpionów (Scorpiones) zaliczany jest do podgromady szczękoczułkowców (Chelicerata) w obrębie gromady pajęczaków (Arachnida). Obejmuje ponad 2000 opisanych gatunków z ok. 240 rodzajów zgrupowanych w 13 rodzinach.
Budowa zewnętrzna
Ciało skorpionów zbudowane jest z jednolitego głowotułowia i segmentowanego odwłoka. Największymi gatunkami są Heterometrus swammerdami osiągający 23 cm długości oraz skorpion cesarski (Hadogenes troglodytes) o długości ciała powyżej 20 cm. Najmniejszym gatunkiem jest Typhlochactas mitchelli o długości ciała 9 mm. Oskórek skorpionów zawiera β-karbolinę i 7-hydroksy-4-metylokumarynę wykazujące niebieskozieloną fluorescencję pod wpływem promieniowania UV.
Głowotułów jest jednolity i pokryty pancerzem (karapaksem). Znajduje się na nim para oczu środkowych, a po bokach od 2 do 5 par mniejszych oczu bocznych. Szczękoczułki (chelicery) są krótkie, trójczłonowe i przeważnie zakończone szczypcami; u niektórych gatunków znajdują się na nich narządy strydulacyjne służące do wydawania dźwięków odstraszających. Nogogłaszczki (pedipalpy) są duże, sześcioczłonowe i zaopatrzone w masywne szczypce. Odnóża kroczne, w liczbie 4 par, są ośmioczłonowe oraz zakończone podwójnymi pazurami. Człony podstawowe nogogłaszczek i odnóży krocznych zaopatrzone są w wyrostki do żucia.
Odwłok zbudowany jest z 14 segmentów i podzielony jest na szeroki przedodwłok składający się z 8 segmentów oraz wąski i ruchliwy zaodwłok zbudowany z 6 segmentów. Drugi segment przedodwłoka zawiera parzyste wieczko płciowe, pod którym znajdują się ujścia narządów płciowych; na trzecim segmencie występują grzebienie – narządy zmysłowe. Na brzusznej stronie 3, 4, 5 i 6 segmentu przedodwłoka występują przetchlinki prowadzące do płucotchawek. Segmenty zaodwłoka pozbawione są odnóży; jego ostatni segment (telson) zakończony jest kolcem jadowym z dobrze wykształconą parą gruczołów jadowych.
Budowa wewnętrzna
System nerwowy i narządy zmysłów
System nerwowy wykazuje najmniejszą koncentrację zwojów w porównaniu z pozostałymi przedstawicielami gromady pajęczaków. Składa się ze zwojów mózgowych połączonych za pomocą obrączki okołoprzełykowej z dużym zwojem podprzełykowym oraz łańcucha brzusznego z 3 zwojami w przedodwłoku i 4 zwojami w zaodwłoku.
Narządy zmysłów stanowią u skorpionów oczy proste, włoski czuciowe na nogogłaszczkach (wykrywanie dźwięków i ruchów powietrza), narządy szczelinowe (mechanoreceptory) oraz grzebienie z komórkami zmysłowymi (mechanoreceptory i chemoreceptory).
Układ pokarmowy
Przewód pokarmowy składa się z przedsionka gębowego (wstępnie trawienie pokarmu), silnie umięśnionej gardzieli (zasysanie pokarmu), żołądka i jelita z uchyłkami (trawienie i wchłanianie strawionego pokarmu).
Układ krwionośny
Układ krwionośny jest otwarty i silnie unaczyniony. Serce z 7 parami ostiów znajduje się w przedodwłoku, wychodzą z niego tętnice sercowe przednia i tylna oraz 9 par tętnic bocznych. Z tętnicami sercowymi połączone jest długie naczynie tętnicze towarzyszące brzusznemu łańcuchowi nerwowemu. Natlenowana krew z płucotchawek transportowana jest do zatoki okołosercowej przez 9 par żył.
Układ oddechowy
Narządy oddechowe stanowią 4 pary płucotchawek.
Układ wydalniczy
Narządami wydalniczymi są para gruczołów biodrowych uchodzących na biodrach 3 pary odnóży krocznych oraz 2 pary cewek Malpighiego.
Układ rozrodczy
Układ rozrodczy samic składa się z nieparzystych, cewkowatych jajników, parzystych jajowodów ze zbiornikami nasiennymi oraz nieparzystej macicy.
Układ rozrodczy samców tworzą parzyste jądra, nasieniowody z pęcherzykami nasiennymi oraz gruczoły prostaty.
Pożywienie
Wszystkie gatunki są drapieżne; odżywiają się owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami. Zdobycz chwytana jest szczypcami nogogłaszczek, większe ofiary (np. drobne jaszczurki, myszy) uśmiercane są jadem.
Rozmnażanie i rozwój
Skorpiony są żyworodne. Większość gatunków jest rozdzielnopłciowa; dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Niektóre skorpiony z rodzajów Hottentotta i Tityus rozmnażają się na drodze partenogenezy.
Zapłodnienie odbywa się w jajowodzie za pomocą spermatoforów produkowanych przez samce. Rozwój zarodkowy odbywa się w uchyłkach jajników lub w jajowodach; rozwój pozazarodkowy jest prosty. Występuje opieka nad potomstwem – samice noszą młode na grzbiecie i dostarczają im pożywienie przeważnie do pierwszej wylinki; następnie młode stają się samodzielne. Długość życia skorpionów wynosi od 4 do 25 lat.
Bibliografia
Ciało skorpionów zbudowane jest z jednolitego głowotułowia i segmentowanego odwłoka. Największymi gatunkami są Heterometrus swammerdami osiągający 23 cm długości oraz skorpion cesarski (Hadogenes troglodytes) o długości ciała powyżej 20 cm. Najmniejszym gatunkiem jest Typhlochactas mitchelli o długości ciała 9 mm. Oskórek skorpionów zawiera β-karbolinę i 7-hydroksy-4-metylokumarynę wykazujące niebieskozieloną fluorescencję pod wpływem promieniowania UV.
Głowotułów jest jednolity i pokryty pancerzem (karapaksem). Znajduje się na nim para oczu środkowych, a po bokach od 2 do 5 par mniejszych oczu bocznych. Szczękoczułki (chelicery) są krótkie, trójczłonowe i przeważnie zakończone szczypcami; u niektórych gatunków znajdują się na nich narządy strydulacyjne służące do wydawania dźwięków odstraszających. Nogogłaszczki (pedipalpy) są duże, sześcioczłonowe i zaopatrzone w masywne szczypce. Odnóża kroczne, w liczbie 4 par, są ośmioczłonowe oraz zakończone podwójnymi pazurami. Człony podstawowe nogogłaszczek i odnóży krocznych zaopatrzone są w wyrostki do żucia.
Odwłok zbudowany jest z 14 segmentów i podzielony jest na szeroki przedodwłok składający się z 8 segmentów oraz wąski i ruchliwy zaodwłok zbudowany z 6 segmentów. Drugi segment przedodwłoka zawiera parzyste wieczko płciowe, pod którym znajdują się ujścia narządów płciowych; na trzecim segmencie występują grzebienie – narządy zmysłowe. Na brzusznej stronie 3, 4, 5 i 6 segmentu przedodwłoka występują przetchlinki prowadzące do płucotchawek. Segmenty zaodwłoka pozbawione są odnóży; jego ostatni segment (telson) zakończony jest kolcem jadowym z dobrze wykształconą parą gruczołów jadowych.
Budowa wewnętrzna
System nerwowy i narządy zmysłów
System nerwowy wykazuje najmniejszą koncentrację zwojów w porównaniu z pozostałymi przedstawicielami gromady pajęczaków. Składa się ze zwojów mózgowych połączonych za pomocą obrączki okołoprzełykowej z dużym zwojem podprzełykowym oraz łańcucha brzusznego z 3 zwojami w przedodwłoku i 4 zwojami w zaodwłoku.
Narządy zmysłów stanowią u skorpionów oczy proste, włoski czuciowe na nogogłaszczkach (wykrywanie dźwięków i ruchów powietrza), narządy szczelinowe (mechanoreceptory) oraz grzebienie z komórkami zmysłowymi (mechanoreceptory i chemoreceptory).
Układ pokarmowy
Przewód pokarmowy składa się z przedsionka gębowego (wstępnie trawienie pokarmu), silnie umięśnionej gardzieli (zasysanie pokarmu), żołądka i jelita z uchyłkami (trawienie i wchłanianie strawionego pokarmu).
Układ krwionośny
Układ krwionośny jest otwarty i silnie unaczyniony. Serce z 7 parami ostiów znajduje się w przedodwłoku, wychodzą z niego tętnice sercowe przednia i tylna oraz 9 par tętnic bocznych. Z tętnicami sercowymi połączone jest długie naczynie tętnicze towarzyszące brzusznemu łańcuchowi nerwowemu. Natlenowana krew z płucotchawek transportowana jest do zatoki okołosercowej przez 9 par żył.
Układ oddechowy
Narządy oddechowe stanowią 4 pary płucotchawek.
Układ wydalniczy
Narządami wydalniczymi są para gruczołów biodrowych uchodzących na biodrach 3 pary odnóży krocznych oraz 2 pary cewek Malpighiego.
Układ rozrodczy
Układ rozrodczy samic składa się z nieparzystych, cewkowatych jajników, parzystych jajowodów ze zbiornikami nasiennymi oraz nieparzystej macicy.
Układ rozrodczy samców tworzą parzyste jądra, nasieniowody z pęcherzykami nasiennymi oraz gruczoły prostaty.
Pożywienie
Wszystkie gatunki są drapieżne; odżywiają się owadami i innymi drobnymi bezkręgowcami. Zdobycz chwytana jest szczypcami nogogłaszczek, większe ofiary (np. drobne jaszczurki, myszy) uśmiercane są jadem.
Rozmnażanie i rozwój
Skorpiony są żyworodne. Większość gatunków jest rozdzielnopłciowa; dymorfizm płciowy jest słabo zaznaczony. Niektóre skorpiony z rodzajów Hottentotta i Tityus rozmnażają się na drodze partenogenezy.
Zapłodnienie odbywa się w jajowodzie za pomocą spermatoforów produkowanych przez samce. Rozwój zarodkowy odbywa się w uchyłkach jajników lub w jajowodach; rozwój pozazarodkowy jest prosty. Występuje opieka nad potomstwem – samice noszą młode na grzbiecie i dostarczają im pożywienie przeważnie do pierwszej wylinki; następnie młode stają się samodzielne. Długość życia skorpionów wynosi od 4 do 25 lat.
Bibliografia
- Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Czesław Jura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- Biology of Scorpions, Gary A. Polis, Stanford University Press, 1990.
- Chelicerata, Frederic P. Miller, Agnes F. Vandome, John McBrewster, Alphascript Publishing, 2010.
- Encyklopedia biologiczna T. X, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 2000.
- Invertebrate Zoology. A Functional Evolutionary Approach, Richard Fox, Robert D. Barnes, Edward E. Ruppert, Cengage Learning, Inc., 2003.
- Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki, Czesław Błaszak (red. nauk.), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
SystematykaZobacz pełną systematykę »
Indeks nazw
2007 ÷ 2019 © PALECZNY
Podziel się:
