Definicja pojęcia:

drapieżnictwo

Drapieżnictwo – jest to zależność biologiczna polegająca na tym, że jeden organizm (drapieżnik) zabija i zjada inny organizm (ofiarę). Drapieżniki mogą zdobywać pożywienie poprzez aktywne poszukiwanie, goniąc za potencjalną zdobyczą lub wyczekiwać na nią (często w ukryciu). Po wykryciu potencjalnej ofiary drapieżnik ocenia, czy ją zaatakować. Może to obejmować zasadzkę lub krótki i szybki pościg, czasami pościg może trwać bardzo długo. Jeżeli atak lub/i pościg za zdobyczą zostanie zakończony powodzeniem to drapieżnik zabija ofiarę, po czym usuwa wszelkie niejadalne części, które w zależności od gatunku mogą zawierać muszla lub kolce. Ostatecznie drapieżnik zjada swoją zdobycz.
  1. Strategie drapieżnictwa i przystosowania drapieżników
  2. Wybór ofiar w drapieżnictwie
  3. Adaptacje przeciw drapieżnictwu
  4. Rola drapieżnictwa w ekosystemach

Zwierzęta drapieżne wykazują wysoką specjalizację w budowie ciała do polowania, tj. mogą posiadać wyostrzone zmysły (np. wzrok, słuch lub węch), ostre pazury, zmodyfikowane szczęki pozwalające lepiej chwytać i zabijać zdobycz czy posturę ciała.

Aby uniknąć drapieżnika zwierzęta mogą wykształcać ku temu morfologiczne i fizjologiczne adaptacje takie jak ubarwienie ostrzegawcze, kamuflaż, naśladownictwo, struktury obronne, alarmowe dźwięki, substancje trujące w ciele. Drapieżnictwo, a mianowicie chęć złapania zdobyczy i unikania drapieżnika jest jednym z głównych czynników prowadzących do zintensyfikowania procesu ewolucji. Przy czym drapieżnictwo ma ogromny wpływ na selektywność ofiar, głównie słabszych i chorych, a co za tym idzie gorzej przystosowanych i predysponowanych do życia w środowisku.
Niektóre ryby wykorzystują kamuflaż do polowania. Źródło: shutterstock

Strategie drapieżnictwa i przystosowania drapieżników

Strategię drapieżnictwa można rozpatrywać przede wszystkim pod względem polowań prowadzonych w pojedynkę lub polowań stadnych. Jednak polowania w pojedynkę jak i polowania stadne mogą być zarówno pościgami szybkimi i krótkotrwałymi jak to jest w przypadku geparda, lub odwrotnie. W tym drugim przypadku polowania trwają zwykle długo (np. w przypadku wilka), aż do zmęczenia ofiary. W pierwszym przypadku po pierwszej nieudanej próbki drapieżnik zwykle rezygnuje z dalszej pogoni, natomiast pościg długotrwały może trwać nawet kilka dni. Wiele zwierząt poluje poprzez pościg po podejściu (skradaniu się) do ofiary (np. lew) lub w wyczekując na ofiarę z ukrycia (np. szczupak). W przypadku zwierząt drapieżnych występujących w grupach polowania odbywają się z podziałem na role lub/i nawet polowaniami zajmuje się wyłącznie jedna płeć tych zwierząt.

Drapieżnictwo może odbywać się także poprzez różnego rodzaju konstrukcje, przede wszystkim są to pułapki w różnej postaci. Na przykład wiele bezkręgowców produkuje sieci (np. niektóre pająki i chruściki) czy innego rodzaju pułapki. Z kolejny inne organizmy drapieżne wykorzystują części ciała do zabijania i chwytania ofiar, na przykład kameleony i żaby obezwładniają ofiarę uderzeniem języka, zęby i pazury wykorzystywane są przez kotowate i psowate, szpony i dzioby wykorzystywane są przez ptaki drapieżne, a parzydełkowce wykorzystują do tego celu parzydełka. Z kolei niektóre zwierzęta drapieżne (np. żabnice) wabią potencjalne ofiary wabikiem, który stanowi wyrostek ciała przypominający potencjalny pokarm dla ofiary. W większości z powyższych przykładów zdobywania pożywienia przez drapieżniki istotną rolę odgrywa powszechnie wykorzystywany kamuflaż, objawiający się na ciele tych zwierząt, jak i stworzony poprzez elementy otoczenia (np. piasek, kamienie, rośliny). Ponadto niektóre zwierzęta posiadają dobrze wykształcone zmysły (np. nietoperze drapieżne) lub/i dobrze przystosowane ciało (np. orki) pomagające namierzyć czy złapać zdobycz.

Zwierzęta drapieżne obezwładniają swoją zdobycz na wiele sposobów, a przede wszystkim poprzez gryzienie powodujące wykrwawienie się ofiary. Ponadto mogą dusić ofiary lub wykorzystywać jad do schwytania ofiary. Ponadto do drapieżnictwa zalicza się zgryzanie ciał zwierząt osiadłych, takich jak na przykład gąbki. Innym typem zdobywania pokarmu przez zwierzęta jest odfiltrowywanie pokarmu z zawiesiny wodnej (np. w przypadku fiszbinowców) lub mułu. Jednak w typ przypadku zwierzęta pochłaniają zarówno pokarm zwierzęcy, jak i roślinny, więc zalicza się je do filtratorów.
Gepardy polują na wiele ofiar jednak ich strategią polowania jest krótki, ale szybki pościg. Źródło: shutterstock

Wybór ofiar w drapieżnictwie

Drapieżnictwo może polegać na wyspecjalizowanych polowaniach na jeden gatunek, co nazywa się monofagią, lub na wiele różnych gatunków (polifagia). W przypadku drapieżników polifagicznych występuje oportunizm polegający na polowaniu na gatunek najłatwiejszy w danym momencie do schwytania. Prowadzi to więc do eliminowaniu najsłabszych osobników najpospolitszego gatunku w środowisku, w którym ten drapieżnik występuje. Polifagia jest najbardziej rozpowszechnionym typem drapieżnictwa. Z kolei w przypadku drapieżników monofagicznych zniknięcie ze środowiska jedynego gatunku, na który te drapieżniki polowały prowadzi także do eliminacji tych drapieżników.

Adaptacje przeciw drapieżnictwu

W celu uniknięcia drapieżnictwa zwierzęta wykształciły wiele mechanizmów obronnych. Wśród nich wyróżnia się unikanie drapieżników, wykrywanie oraz ostrzeganie o obecności drapieżnika w otoczeniu innych zwierząt. A w czasie kontaktu z takim zwierzęciem drapieżnym, pokazanie nieopłacalności ataku lub zbijanie się w grupę. Ponadto potencjalne ofiary zwierząt drapieżnych mogą aktywnie lub biernie odpierać ataki zarówno poprzez atak, jak i twory na ciele (np. kolce). Jednak najczęstszym sposobem unikania drapieżnika jest ucieczka. Niektóre zwierzęta potrafią zrzucać części ciała (np. ogon), dzięki czemu drapieżnik zainteresuje się tym fragmentem ciała pozwalając przeżyć niedoszłej zdobyczy.
Unikanie drapieżnika poprzez atak. Źródło: shutterstock

Rola drapieżnictwa w ekosystemach

Rolę drapieżników można rozpatrywać za pomocą poziomów troficznych. Zwierzęta te żywią się roślinożercami, więc są konsumentami stając się konsumentami dalszego rzędu (w tym przypadku konsumentami drugiego rzędu). Podczas gdy drapieżniki kolejnego poziomu troficznego są konsumentami trzeciorzędnymi (i tak dalej). Na szczycie tego łańcucha pokarmowego znajdują się drapieżniki szczytowe, takie jak na przykład tygrysy czy lwy. Jednak wiele drapieżników znajduje się na różnych poziomach łańcucha pokarmowego. Oznacza to, że wiele drapieżników musi zmierzyć się nawet z drapieżnictwem wewnątrzgatunkowym.

Drapieżniki mogą zwiększać bioróżnorodność danego terenu poprzez zapobieganie dominacji jednego gatunku. Takie drapieżniki nazywane są gatunkami kluczowymi i mogą mieć ogromny wpływ na równowagę organizmów w określonym ekosystemie. Dlatego wprowadzenie lub usunięcie takiego zwierzęcia, a także zmiany w jego populacji mogą mieć negatywny wpływ na równowagę populacyjną wielu innych organizmów w ekosystemie. W przypadku braku drapieżników populacja jakiegoś gatunku może rosnąć wykładniczo, aż zbliży się do granic możliwości środowiska. Drapieżniki ograniczają wzrost zdobyczy zarówno poprzez eliminację ich ze środowiska, jak i zmianę ich zachowania. Wzrost lub spadek populacji potencjalnych ofiar może również prowadzić do podobnej tendencji w liczbie drapieżników, na przykład poprzez wzrost lub spadek liczebności nowego potomstwa.

Funkcjonowanie drapieżnictwa opiera się na dwóch założeniach. Jednym z nich jest proporcjonalny wzrost liczby ofiar do częstości ich spotkań z drapieżnikiem. Drugie założenie polega na tym, że wszystkie ofiary są identyczne. Jednak w rzeczywistości drapieżniki zwykle wybierają młode, słabe i chore osobniki, pozostawiając populacje potencjalnych zdobyczy w dobrej kondycji i potrafiących trwać w środowisku. Wiele czynników może ustabilizować zarówno populacje drapieżników jak i ich zdobyczy. Jednym z takich przykładów jest obecność wielu różnych drapieżników, które są przyciągane przez określony gatunek występujący aktualnie w dużych zagęszczeniach. W przypadku niedobory pokarmu nowoprzybyłe drapieżniki szukają zdobyczy gdzie indziej.
Drapieżniki pełnią niezwykle ważną rolę w środowisku eliminując osobniki słabe i chore, a także ograniczając zbyt liczne populacje. Źródło: shutterstock

Bibliografia

  1. Barbosa P., Castellanos I. (eds.). 2004. ; “Ecology of predator-prey interactions. ”; Oxford University Press, Oxford, Nueva York.;
  2. Botkin D., Keller E. 2003. ; “Environmental Science: Earth as a living planet. ”; John Wiley & Sons.;
  3. Caro T. 2005. ; “Antipredator Defenses in Birds and Mammals. ”; University of Chicago Press, Chicago.;
  4. Dąbrowski M., Stachowski A.H. (red.). 2001. ; “Popularna encyklopedia powszechna. ”; Fogra Oficyna Wydawnicza, Kraków.;
  5. Lafferty K. D., Kuris A. M. 2002. ; “Trophic strategies, animal diversity and body size. ”; Trends in Ecology & Evolution 17 (11): 507–513.;
  6. Ripple W. J., Beschta R. L. 2004. ; “Wolves and the Ecology of Fear: Can Predation Risk Structure Ecosystems? ”; BioScience 54 (8): 755–766.;
  7. Ruxton G. D., Sherratt T. N., Speed M. P. 2004. ; “Avoiding attack: the evolutionary ecology of crypsis, warning signals, and mimicry. ”; Oxford University Press.;
  8. Stevens A. N. P. 2012. ; “Predation, Herbivory, and Parasitism. ”; Nature Education Knowledge 3 (10): 36.;
  9. Weiner J. 2003. ; “Życie i ewolucja biosfery. ”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.;
  10. Williams A. C., Flaxman S. M. 2012. ; “Can predators assess the quality of their prey's resource?. ”; Animal Behaviour. 83 (4): 883–890.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 3.8
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź