Myszowate (Muridae)

Myszowate (Muridae) – rodzina ssaków z rzędu gryzoni obejmująca ok. 700 gatunków rozprzestrzenionych na całej kuli ziemskiej.

Występowanie i środowisko życia
Myszowate występują naturalnie na obszarze Eurazji, Afryki i Australii, zasiedlają wiele wysp oceanicznych. Niektóre gatunki (np. mysz domowa, szczur wędrowny) występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Największa liczba gatunków występuje w strefie równikowej półkuli wschodniej.

Myszowate zamieszkują różnorodne środowiskatundrę, obszary leśne, sawanny, stepy, góry, półpustynie i pustynie.

Niektóre gatunki żyją w siedliskach antropogenicznych.

W obrębie rodziny wyróżnia się:
  • gatunki naziemne (przeważająca większość myszowatych);
  • gatunki nadrzewne, np. krzewoszczurki (Grammomys), drzewiarki (Chiropodomys), bamboszczur leśny (Kadarsanomys sodyi);
  • gatunki ziemnowodne, np. sierściomyszy (Dasymys), błotnoszczurki (Malacomys), bobroszczury (Hydromys), kongijka rdzawa (Deomys ferrugineus), szczur błotny (Rattus lutreolus), brodzik afrykański (Colomys goslingi), bobromysz bezucha (Crossomys moncktoni).

Większość myszowatych jest aktywna głównie w nocy; gatunki z podrodziny myszoskoczków prowadzą głównie dzienny tryb życia. Gatunki naziemne większą część dnia spędzają w podziemnych norach, dziuplach lub pustych pniach; niektóre gatunki budują gniazda nad ziemią, np. zawieszając je na źdźbłach trawy (badylarka). Gryzonie myszowate nie zapadają w sen zimowy.


Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Myszowate prawdopodobnie wyodrębniły się z chomikokształtnych gryzoni we wczesnym miocenie na obszarze współczesnej Azji. W holocenie rozprzestrzeniły się na całym obszarze Eurazji, Afryki i Australii.

Myszowate (Muridae) stanowią najliczniejszą rodzinę zarówno w obrębie rzędu gryzoni, jak i całej gromady ssaków (Mammalia). Obejmują ok. 700 gatunków zgrupowanych w 150 rodzajach i 5 podrodzinach:
  • Deomyinae – sztywniaki (4 rodzaje, 36 gatunków);
  • Gerbillinae – myszoskoczki (16 rodzajów, 110 gatunków);
  • Leimacomyinae – togomyszki (1 gatunek – togomyszka reliktowa Leimacomys buettneri);
  • Murinae – myszy (127 rodzajów, 520 gatunków);
  • Otomyinae – uszkory (3 rodzaje, 31 gatunków).

Na obszarze Polski stwierdzono występowanie 8 gatunków zaliczanych do podrodziny myszy (Murinae). Są to myszarka polna (Apodemus agrarius), myszarka leśna (Apodemus flavicollis), myszarka zielna (Apodemus uralensis), myszarka zaroślowa (Apodemus sylvaticus), badylarka pospolita (Micromys minutus), mysz domowa (Mus musculus), szczur śniady (Rattus rattus) oraz szczur wędrowny (Rattus norvegicus).

Budowa ciała
Większość gatunków z rodziny myszowatych charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami ciała. Najmniejszymi gatunkami są mysz karłowata (Mus minutoides) o długości ciała 4,5-8 cm, długości ogona 2-4 cm i wadze 3-12 g oraz badylarka (Micromys minutus) o długości ciała 5,5-7,5 cm, długości ogona 5-7,5 cm i wadze 5-10 g. Największym gatunkiem jest sierściogon kokosowy, szczur drzewny (Phloeomys cumingi) osiągający długość ciała do 48 cm, długość ogona 32-35 cm i wagę 1,45-2,1 kg.

Myszowate posiadają dobrze zbudowane, krępe ciało, krótkie kończyny, długi ogon pokryty łuskami oraz spiczaste pyski z wydatnymi wibrysami. Gatunki pustynne (myszoskoczki) posiadają wydłużone kończyny tylne stanowiące przystosowanie do poruszania się za pomocą skoków. Gatunki wspinające się (badylarka) posiadają szerokie stopy i chwytny ogon. Sierść myszowatych jest przeważnie krótka i miękka o odcieniu brązowym; wiele gatunków posiada ponadto charakterystyczne znaczenia o barwie czarnej, szarej lub białej.

Cechą charakterystyczną myszowatych jest obecność stale rosnących siekaczy w szczęce górnej i żuchwie, oddzielonych przerwą (diastemą) od zębów policzkowych. W uzębieniu brak jest kłów, pozostałych siekaczy oraz zębów przedtrzonowych. Zęby trzonowe opatrzone są 3 szeregami guzków. Myszowate posiadają silnie rozwinięte łuki jarzmowe oraz silne mięśnie – żwacze.

Pożywienie
Gryzonie z rodziny myszowatych odżywiają się głównie pokarmem roślinnym (nasionami, liśćmi, kwiatami, owocami, korzeniami) lub są wszystkożerne. Niektóre wyspecjalizowane gatunki żywią się wyłącznie bezkręgowcami (np. dżdżownicami, owadami wodnymi, skorupiakami, małżami) lub niektórymi gatunkami grzybów. Myszy domowe zawleczone w XIX w. na wyspę Gough są drapieżnikami polującymi na pisklęta albatrosów. Wiele gatunków myszowatych gromadzi zapasy pożywienia na zimę.

Rozmnażanie i rozwój
Gryzonie z rodziny myszowatych cechują się bardzo intensywnym rozmnażaniem. Samice szybko osiągają dojrzałość płciową, mogą mieć kilka licznych miotów rocznie; w rejonach o ciepłym i stabilnym klimacie mogą rozmnażać się przez cały rok. Młode rodzą się przeważnie ślepe, nieowłosione i bezradne. Młodymi opiekuje się głównie matka, rzadziej oboje rodziców, np. myszak kalifornijski (Peromyscus californicus).

Długość życia większości gatunków myszowatych w warunkach naturalnych wynosi ok. 2 lata; większe gatunki (np. szczur wędrowny, szczur śniady) mogą dożywać wieku 4 lat.

Znaczenie myszowatych
Gatunki synantropijne (szczury wędrowne, szczury śniade, myszy domowe) są szkodnikami upraw roślinnych oraz przechowywanej żywności.

Szczury uszkadzają instalacje elektryczne, niszczą budynki mieszkalne i ich wyposażenie. Pośredniczą w przenoszeniu licznych chorób, takich jak m.in. dżuma, dur brzuszny, włośnica, tularemia, leptospiroza.

Myszy domowe i szczury mają duże znaczenie jako zwierzęta laboratoryjne; badania z ich wykorzystaniem przyczyniły się do rozwoju biologii, biotechnologii oraz medycyny.

Niektóre gatunki są popularnymi zwierzętami domowymi (szczury domowe, myszy domowe, myszorówki, myszoskoczki).


Bibliografia:
1.    Encyklopedia biologiczna T. IV, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
2.    Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
3.    Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
4.    Leksykon zwierząt – ssaki, red. Elisabeth Keller, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2001.
5.    Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.

Indeks nazw polskich - rodzina Myszowate
A B C D E F G H I J K L Ł M N O Q P R S Ś T U V W X Y Z Ż Ź