obejmująca ok. 700
rozprzestrzenionych na całej kuli ziemskiej.
. Niektóre gatunki (np.
z wyjątkiem Antarktydy. Największa liczba gatunków występuje w strefie równikowej półkuli wschodniej.
, półpustynie i pustynie.
.
Większość myszowatych jest aktywna głównie w nocy; gatunki z podrodziny myszoskoczków prowadzą głównie dzienny tryb życia. Gatunki naziemne większą część dnia spędzają w podziemnych norach, dziuplach lub pustych
; niektóre gatunki budują gniazda nad ziemią, np. zawieszając je na
). Gryzonie myszowate nie zapadają w
.
Historia ewolucyjna i podział systematycznyMyszowate prawdopodobnie wyodrębniły się z chomikokształtnych gryzoni we wczesnym miocenie na obszarze współczesnej Azji. W holocenie rozprzestrzeniły się na całym obszarze Eurazji, Afryki i Australii.
Myszowate (Muridae) stanowią najliczniejszą rodzinę zarówno w obrębie rzędu gryzoni, jak i całej gromady ssaków (Mammalia). Obejmują ok. 700 gatunków zgrupowanych w 150 rodzajach i 5 podrodzinach:
- Deomyinae – sztywniaki (4 rodzaje, 36 gatunków);
- Gerbillinae – myszoskoczki (16 rodzajów, 110 gatunków);
- Leimacomyinae – togomyszki (1 gatunek – togomyszka reliktowa Leimacomys buettneri);
- Murinae – myszy (127 rodzajów, 520 gatunków);
- Otomyinae – uszkory (3 rodzaje, 31 gatunków).
Na obszarze
Polski stwierdzono występowanie 8 gatunków zaliczanych do podrodziny myszy (Murinae). Są to
myszarka polna (Apodemus agrarius),
myszarka leśna (Apodemus flavicollis),
myszarka zielna (Apodemus uralensis),
myszarka zaroślowa (Apodemus sylvaticus), badylarka pospolita (Micromys minutus),
mysz domowa (Mus musculus),
szczur śniady (Rattus rattus) oraz szczur wędrowny (Rattus norvegicus).
Budowa ciałaWiększość gatunków z rodziny myszowatych
charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami ciała. Najmniejszymi gatunkami są mysz karłowata (Mus minutoides) o długości ciała 4,5-8 cm, długości ogona 2-4 cm i wadze 3-12 g oraz badylarka (Micromys minutus) o długości ciała 5,5-7,5 cm, długości ogona 5-7,5 cm i wadze 5-10 g. Największym gatunkiem jest sierściogon kokosowy, szczur drzewny (Phloeomys cumingi) osiągający długość ciała do 48 cm, długość ogona 32-35 cm i wagę 1,45-2,1 kg.
Myszowate posiadają dobrze zbudowane, krępe ciało, krótkie kończyny, długi
ogon pokryty
łuskami oraz spiczaste pyski z wydatnymi wibrysami. Gatunki pustynne (myszoskoczki) posiadają wydłużone kończyny tylne stanowiące przystosowanie do poruszania się za pomocą skoków. Gatunki wspinające się (badylarka) posiadają szerokie stopy i chwytny ogon. Sierść myszowatych jest przeważnie krótka i miękka o odcieniu brązowym; wiele gatunków posiada ponadto charakterystyczne znaczenia o
barwie czarnej, szarej lub białej.
Cechą charakterystyczną myszowatych jest obecność stale rosnących siekaczy w szczęce górnej i żuchwie, oddzielonych przerwą (diastemą) od zębów policzkowych. W uzębieniu brak jest kłów, pozostałych siekaczy oraz zębów przedtrzonowych. Zęby trzonowe opatrzone są 3 szeregami guzków. Myszowate posiadają silnie rozwinięte łuki jarzmowe oraz silne
mięśnie – żwacze.
PożywienieGryzonie z rodziny myszowatych odżywiają się głównie
pokarmem roślinnym (
nasionami,
liśćmi,
kwiatami,
owocami,
korzeniami) lub są
wszystkożerne. Niektóre wyspecjalizowane gatunki żywią się wyłącznie bezkręgowcami (np.
dżdżownicami,
wodnymi, ,
małżami) lub niektórymi gatunkami . Myszy domowe zawleczone w XIX w. na wyspę Gough są
drapieżnikami polującymi na pisklęta
albatrosów. Wiele gatunków myszowatych gromadzi zapasy pożywienia na
zimę.
Rozmnażanie i rozwójGryzonie z rodziny myszowatych cechują się bardzo intensywnym
rozmnażaniem. Samice szybko osiągają dojrzałość
płciową, mogą mieć kilka licznych
miotów rocznie; w rejonach o ciepłym i stabilnym
klimacie mogą rozmnażać się przez cały
rok. Młode rodzą się przeważnie ślepe, nieowłosione i bezradne. Młodymi opiekuje się głównie matka, rzadziej oboje rodziców, np. myszak kalifornijski (Peromyscus californicus).
Długość
życia większości gatunków myszowatych w warunkach naturalnych wynosi ok. 2 lata; większe gatunki (np. szczur wędrowny, szczur śniady) mogą dożywać wieku 4 lat.
Znaczenie myszowatychGatunki synantropijne (szczury wędrowne, szczury śniade, myszy domowe) są
szkodnikami upraw roślinnych oraz przechowywanej .
Szczury uszkadzają instalacje elektryczne, niszczą budynki mieszkalne i ich wyposażenie. Pośredniczą w przenoszeniu licznych
chorób, takich jak m.in. dżuma, dur brzuszny, włośnica, tularemia, leptospiroza.
Myszy domowe i szczury mają duże znaczenie jako laboratoryjne; badania z ich wykorzystaniem przyczyniły się do
rozwoju biologii,
biotechnologii oraz medycyny.
Niektóre gatunki są popularnymi
zwierzętami domowymi (szczury domowe, myszy domowe, myszorówki, myszoskoczki).
Bibliografia:1. Encyklopedia biologiczna T. IV, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
2. Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
3. Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
4. Leksykon zwierząt – ssaki, red. Elisabeth Keller, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa 2001.
5. Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.