Udar słoneczny – objawy, przyczyny i leczenie udaru słonecznego

Udar słoneczny stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia i nie powinien być bagatelizowany, zwłaszcza podczas wakacyjnych wyjazdów. U osób starszych śmiertelność z jego powodu sięga nawet 50%! Szczególnemu zagrożeniu podlegają również małe dzieci. Dowiedz się, w jaki sposób można uchronić się przed udarem słonecznym i co robić, gdy upały dadzą ci się we znaki!

1. Jak można nabawić się udaru słonecznego?
2. Objawy udaru słonecznego
3. Dlaczego udar słoneczny jest groźny dla zdrowia?
4. Domowe sposoby leczenia wyczerpania cieplnego
5. Kiedy należy udać się do lekarza?
6. Zapobieganie udarom słonecznym

Tak naprawdę problemem dla ludzkiego organizmu jest nie tyle słońce, co wysokie temperatury. Udar słoneczny nazywa się też porażeniem cieplnym, które jest pojęciem szerszym i obejmuje również przegrzanie niezawinione ekspozycją na promienie słoneczne. Dla odróżnienia mówimy jeszcze o wyczerpaniu cieplnym, które jest łagodniejszą formą udaru (hipertermią) i zdarza się większości z nas w którymś momencie życia. Kiedy można je leczyć w domu, a kiedy potrzebna jest specjalistyczna pomoc medyczna?

Jak można nabawić się udaru słonecznego?

W najczęstszym scenariuszu udar słoneczny kojarzymy ze zbyt długim pobytem na plaży. W rzeczywistości porażenie cieplne może dotknąć człowieka nawet w domu, jeśli wnętrza są przegrzane. Oprócz samej temperatury istotną rolę odgrywa również wilgotność powietrza – jeśli jest wyższa niż 60%, proces pocenia się zostaje zahamowany, a organizm nie ma możliwości się naturalnie schłodzić.
Szczególnemu ryzyko wyczerpania i porażenia cieplnego podlegają małe dzieci i osoby starsze – u tych grupa naturalne mechanizm obrony przed przegrzaniem nie są dostatecznie silne, a zdolność do regulowania temperatury ciała jest utrudniona. Poza tym do grup podwyższonego ryzyka zalicza się:

• sportowców oraz osoby pracujące fizycznie na powietrzu w czasie upałów;
• osoby spożywające alkoholi i/lub cierpiące na odwodnienie;
• pacjentów przyjmujących leki, które wpływają na zdolność do samoregulacji temperatury, w szczególności leki moczopędne, uspokajające czy obniżające ciśnienie krwi;
• ludzi z chronicznymi chorobami nerek, serca, wątroby, naczyń krwionośnych, tarczycy, płuc;
• osoby otyłe i chore na cukrzycę;
• chorych na infekcje przebiegające z gorączką.

Generalnie, udar słoneczny częściej dotyka też osoby nieprzyzwyczajone do wysokich temperatur. Nie jest więc dobrym pomysłem przebywanie całego dnia na tropikalnej plaży po długich miesiącach spędzonych w klimatyzowanym biurze.

Objawy udaru słonecznego

Jak rozpoznać udar słoneczny od porażenia cieplnego? To ostatnie ma znacznie słabszy przebieg i generalnie określane bywa jako złe samopoczucie ma ekspozycji na wysokie temperatury, w szczególności promieniowanie słoneczne. Wiąże się ono zazwyczaj z częściowym odwodnieniem i/lub utratą cennych soli z sytemu. Klasyczne symptomy obejmują w tym przypadku zawroty głowy i poczucie oszołomienia, ciemną barwę moczu, zmęczenie, ból głowy, skurcze mięśni i żołądka, bladość skóry połączoną z ekstremalnym poceniem i przyspieszonym oddechem, a nawet omdlenia.

W przypadku faktycznego udaru słonecznego powyższe objawy ulegają drastycznemu zaostrzeniu. Temperatura ciała zazwyczaj sięga nawet 40 stopni C, a dodatkowo choremu dokuczają bardzo silne bóle głowy, zawroty głowy, mdłości i wymioty. Znakiem rozpoznawczym jest również niskie ciśnienie krwi oraz zaczerwieniona, ale sucha skóra – ciało przestaje się pocić! Często obserwowane są także dezorientacja, chwiejny chód, drgawki oraz utrata przytomności.

Dlaczego udar słoneczny jest groźny dla zdrowia?

Zmiany klimatyczne kojarzone z globalnym ociepleniem powodują, że w ostatnich latach przez Europę przetacza się fala śmiercionośnych upałów. W 2020 r. na Sycylii odnotowano nawet 48,8 stopni C, zaś w wokół Aten temperatury letnie były najwyższe od trzech dekad. W rezultacie w Grecji liczba zgonów powiązanych z gorącem w pierwszym tylko tygodniu sierpnia wyniosła 1400! Setki ofiar zarejestrowano również we Francji i Włoszech.

Podwyższenie temperatury wewnętrznej ciała będące efektem przegrzania wywiera dramatyczny efekt na układ nerwowy. Niestety, w dłuższym okresie czasu może dojść do poważnego uszkodzenia organów wewnętrznych, odwodnienia, a nawet obrzęków i krwawień do mózgu. Wskutek zaburzeń elektrolitów (niedostatek  sodu i wapnia, nadmiar potasu) rozwija się niewydolność sercowo-krążeniowa, a także ostra niewydolność nerek. U osób słabych, wrażliwych i chorych, ale nie tylko, realnym zagrożeniem jest zgon z powodu udaru cieplnego.

Domowe sposoby leczenia wyczerpania cieplnego

Wyczerpanie cieplne, o ile nie zahacza o symptomy udaru słonecznego, może być leczone w domu. Przede wszystkim po zbyt długim przebywaniu w wysokich temperaturach należy jak najszybciej znaleźć chłodniejsze miejsce. Idealne są klimatyzowane pomieszczenia bez dostępu słońca, ale nawet cień będzie bardzo korzystny. Drugą kluczową sprawą jest uzupełnienie płynów – idealnie jest poić chorego wodą (chłodną lub w pokojowej temperaturze), ale sprawdzą się inne napoje, o ile nie zawierają kofeiny ani alkoholu.

Przy oznakach wyczerpania cieplnego należy oczywiście zachować spokój i unikać forsującego wysiłku. Odpoczynek w pozycji półleżącej jest najbardziej wskazany. Warto też usunąć zbyteczne warstwy ubrań, zwłaszcza te ciasno opinające skórę. Zdecydowanie dobrym pomysłem jest również fizyczne schłodzenie ciała. W tym celu poleca się wziąć chłodny prysznic lub kąpiel, a jeśli to niemożliwe, przykładać chłodne kompresy, choćby to był zmoczony w wodzie z kranu ręcznik. Jeśli po 15 minutach samopoczucie nie ulegnie poprawie, należy skontaktować się z lekarzem.

Warto pamiętać, że stosowanie lodowych kompresów nie jest wcale najlepszym wyjściem. U osób starszych, małych dzieci, a także osób borykających się z chronicznymi chorobami, jak również sportowców po intensywnym treningu, są one wręcz wysoko niewskazane i mogą przynieść więcej szkody niż pożytku. Niedobrze jest też zbyt długo i intensywnie wychładzać przegrzane ciało.

Uwaga:
Pozostawione bez interwencji wyczerpanie cieplne w upalne dni bardzo szybko przekształca się w udar!

Kiedy należy udać się do lekarza?

Jeśli podejrzewasz, że ktoś doznał udaru słonecznego, natychmiast zadzwoń po karetkę – każda zwłoka może być zagrożeniem dla życia. Czekając na ambulans warto zainicjować pierwszą pomoc, przede wszystkim w miarę możliwości umieścić pacjenta w strefie cienia lub klimatyzowanym pomieszczeniu. Jeśli masz pod ręką wodę, spróbuj schłodzić ciało chorego polewaniem pleców, szyi, okolic pach oraz pachwin. Pod żadnym pozorem nie wolno pozostawiać pacjenta samotnego, chyba, że musisz osobiście poszukać pomocy.

Podstawowy monitoring pacjenta, u którego podejrzewa się udar słoneczny, obejmuje kontrolę funkcji życiowych, pomiar temperatury ciała, a także badania krwi obejmujące morfologię, fosfokinazę kreatyninową, gazometrię oraz pomiar mioglobiny w moczu. Leczenie szpitalne skupia się na jak najszybszym obniżeniu temperatury ciała, dożylnym podaniu elektrolitów, a w razie konieczności również intubacji. Lekarze powinni również ocenić ewentualne uszkodzenia organów wewnętrznych i ewentualnie podjąć się wspomagania ich funkcji.

Uwaga:
Podawanie pacjentom z udarem słonecznym środków przeciwgorączkowych, nie tylko nie przynosi żadnych korzyści, ale wręcz może być niekorzystne ze względu na toksyczny wpływ na wątrobę!

Zapobieganie udarom słonecznym

Udar słoneczny jest nie tylko nieprzyjemny i wyczerpujący, ale także bardzo niebezpieczny. Z tego względu należy dołożyć wszelkich starań, aby mu zapobiegać. Do dobrych praktyk w zakresie prewencji wyczerpania cieplnego zalicza się:

• noszenie w trakcie upałów lekkich, przewiewnych i jasnych ubrań;
• chronienie skóry kremem z filtrem UVA i UVB o faktorze minimum 30;
• zwiększenie ilości przyjmowanych płynów – 2 litry dziennie w okresie upałów to absolutne minimum. Pamiętaj, że zarówno intensywny wysiłek, jak i spożywanie alkoholu dodatkowo odwadniają organizm, więc wymagają jeszcze częstszego picia.
• wszystkie wyczerpujące aktywności warto wykonywać wczesnym rankiem lub wieczorem, tak, aby uniknąć najwyższych temperatur. Przebywanie na plaży między 11 a 15 godziną również nie jest wskazane, zarówno ze względu na zagrożenie udarem, jak i oparzenia słoneczne oraz ryzyko raka skóry.

Jeśli mieszkasz we wnętrzach bez klimatyzacji, które się łatwo nagrzewają, w ciągu letni dni zaciągaj żaluzje, rolety lub zasłony. Pamiętaj również, aby w nocy i nad ranem regularnie wierzyć dom.

Podczas uprawiania sportów w letnie dni zawsze miej przy sobie wodę i popijaj ją małymi łyczkami przez cały okres aktywności.Jeśli już doznasz udaru słonecznego, musisz liczyć się z faktem, że przez następne dni będziesz bardziej wrażliwy na zmiany temperatur. W tym okresie zdecydowanie należy unikać ponownej ekspozycji na palące słońce czy wysokie temperatury. Niestety, jeżeli już raz przeszedłeś udar, zwiększa się ryzyko ponownego wystąpienia i dlatego warto skupić się prewencji!

Bibliografia