Mamut włochaty (Mammuthus primigenius)

Biologia

Mamut włochaty to wymarły gatunek z rodziny słoniowatych, najbliżej spokrewniony ze słoniem indyjskim. Mamut włochaty występował na bardzo dużym obszarze Eurazji i Ameryki Północnej podczas ostatniej epoki lodowcowej. Jego zasięg i wielkość populacji zmieniały się wraz z wahaniami klimatu (okresowe ocieplenia i ochłodzenia, trwające po kilka tysięcy lat). Zakończenie ostatniego okresu ochłodzenia i ocieplanie się klimatu, które zaszło w okresie 14 000 – 10 000 lat przed naszą erą, spowodowało drastyczne zmniejszenie się zasięgu i liczebności populacji mamuta włochatego. Gatunek wcześniej przetrwał podobne kryzysy, ale dodatkowy czynnik – obecność ludzi obszarze, gdzie występowały mamuty – i prowadzone przez nich polowania doprowadziły do wymarcia mamuta włochatego. Ostatnia populacja przetrwała na leżącej na Morzu Arktycznym na północ od Syberii Wyspie Wrangla. Ta niewielka populacja (100-300 osobników) przetrwała tam aż do ok. 4 000 lat p.n.e., czyli do czasów budowy piramid w starożytnym Egipcie. W tym momencie na Wyspę Wrangla dotarli ludzie, i w krótkim czasie ta ostatnia, reliktowa populacja została wytępiona. Mamut włochaty jest jednym z najlepiej poznanych zwierząt wymarłych ze względu na obfitość materiału kopalnego (kości, ale również zachowane w wiecznej zmarzlinie ciała z tkankami miękkimi). W przeszłości miał duże znaczenie dla ludzi, dla których był cenioną zwierzyną, dostarczając mięsa, kości słoniowej (m.in. do wyrobu broni, ale także do rzeźbienia) i skór – z kości i skór mamutów konstruowano nawet całe domostwa. Miejsce, gdzie paleolityczni łowcy zabijali i ćwiartowali mamuty (wykorzystując ukształtowanie terenu, zapędzając zwierzęta w ślepy zaułek wąwozu i zabijając włóczniami) odnaleziono m.in. w Krakowie, przy ul. Spadzistej – łącznie od 1967 roku odnaleziono tam tysiące szczątków kostnych należących do mamutów włochatych.

Wygląd

Mamut włochaty był w przybliżeniu rozmiarów dzisiejszego słonia afrykańskiego, osiągając maksymalnie 3,5 metra w kłębie i 6 ton wagi (w przypadku samców, samice były nieco mniejsze). W przeciwieństwie do dzisiejszych słoni, grzbiet mamuta włochatego był spadzisty, co nadawało zwierzęciu „garbaty wygląd”. Głowa była masywna i wysoko sklepiona, a długie ciosy silnie zakrzywione. Ciosy samców osiągały duże rozmiary – pojedynczy cios samca mógł mieć prawie 4 metry długości przy średnicy 18 cm u nasady i wadze 80 – 100 kg. Mamut włochaty posiadał szereg przystosowań do zimnego klimatu: gęstą i długą pokrywę włosową (u zmumifikowanych mamutów włosy są rude, ale u żywych zwierząt miały przypuszczalnie kolor jasnobrązowy), małe uszy i krótki ogon, a także grubą warstwę tłuszczu pod skórą.

Występowanie

Mamut włochaty był największym roślinożercą jednego z najważnieszych biomów minionej epoki lodowcowej, tzw. mamuciego stepu. W okresie największego zasiegu, step mamuci rozciągał się od Hiszpanii przez większość Eurazji aż po stany Stany Zjednoczone, i wszędzie tam żyły mamuty włochate. W związku z niższym poziomem morza w tym czasie , step zajmował również terenu będące obecnie dnem płytkich mórz, np. Morza Północnego i Morza Beringa. Mamuci step składał się z obszarów trawiastych, z bogatą florą traw, ziół, kwiatów i bylin. Ze względu na suchy i zimny klimat, w zimie panowały na nim bardzo niskie temperatury, ale – co może zaskakiwać – śnieg padał rzadko i w niewielkich ilościach. Począwszy od okresu ok. 40 000 lat temu, w związku z fluktuującym klimatem, zasięg stepu mamuciego zaczął się zmniejszać, a w okresie ok. 10 – 11 000 lat temu pozostały już tylko jego resztki (obecnie podobne siedliska można spotkać na kilku wyspach Syberii i Alaski oraz na bardzo ograniczonym obszarze w Rosji). Ostatnie populacje mamuta włochatego żyły na Wyspie Wrangla (Syberia), gdzie zostały wytępione przez ludzi, oraz na Wyspie Św. Pawła (Alaska), gdzie wyginęły z powodu zmian środowiskowych.

Tryb życia

Mamut włochaty najprawdopodobniej prowadził tryb życia bardzo podobny do dzisiejszych słoni. Gatunek miał matriarchalną strukturę społeczną – stada były prowadzone przez najstarsze, doświadczone samice, i składały się z samic wraz z dorastającym potomstwem. Młode samice pozostawały w stadzie, natomiast dorastające samce w pewnym momencie zaczynały żyć samotnie lub w grupach „kawalerów”. Podobnie jak dzisiejsze słonie, mamuty były prawdopodobnie długowieczne i żyły do 60 lat. Ze względu na duże potrzeby energetyczne i związane z różnorodnością spożywanego pokarmu, mamuty włochate przypuszczalnie większość dnia spędzały na żerowaniu.

Odżywianie

Dieta mamuta włochatego była bardzo zróżnicowana, i różniła się w zależności od miejsca i pory roku. Trzon diety stanowiły trawy i turzyce, uzupełniane roślinami zielnymi, kwiatami, gałązkami i korą drzew. Duże trzonowce mamuta włochatego były przystosowane do rozcierania twardych źdźbeł traw.

Rozmnażanie i rozwój

Dzięki licznym znaleziskom zmumifikowanych i zamrożonych mamutów włochatych – zarówno osobników dorosłych, jak i cieląt – jesteśmy w stanie uzyskać dość dokładne informacje o ich rozmnażaniu. Cielęta rodziły się wiosną i latem, i podlegał opiece matek przez 3 lata. W wieku 2 lat rozpoczynało się stopniowe przechodzenie z mleka matki na pokarmy stałe. Podobnie jak u dzisiejszych słoni, młode na tym etapie uzupełniały dietę odchodami dorosłych osobników – dzięki temu uzyskiwały florę bakteryjną umożliwiającą trawienie materiału roślinnego. Okres opieki i wzrostu cieląt był dłuższy niż u współczesnych słoni, żyjących w bardziej sprzyjającym, ciepłym klimacie. W wieku „nastoletnim”, rosnące samce opuszczały stado. Młode mamuty rosły do wieku 25 lat (samice), natomiast samce kończył wzrost później, w wieku prawie 40 lat (i dlatego były większe od samic).