Kręgowce (Vertebrata) – stanowią najliczniejszy podtyp strunowców. Grupa ta jest silnie zróżnicowana morfologicznie. Cechą charakterystyczną kręgowców jest posiadanie wewnętrznego szkieletu, który stanowi podporę dla narządów i tkanek. Dzięki niemu kręgowce mogą osiągać duże rozmiary. Największym kręgowcem, a zarazem największym ssakiem jest płetwal błękitny mierzący prawie 34 m długości. Rozpoznane dotąd kręgowce (około 60 tys. gatunków) stanowią w sumie około 5% wszystkich zwierząt.
Cechy właściwe kręgowcom:
- obecność tkanki kostnej i zbudowanego z niej kręgosłupa
- wyraźnie wyodrębniona głowa;
- dwuboczna symetria ciała;
- obecność czaszki;
- posiadanie dwóch par kończyn
- ciało pokryte skórą
- poruszanie możliwe dzięki skurczom mięśni, przeczepionych do kości i chrząstek, połączonych z nerwami;
- rozwinięte narządy zmysłów: węchu, smaku, słuchu, dotyku, wzroku – szczególnie dobrze rozwinięte u ssaków.
Pochodzenie i występowanie kręgowców
Zasiedlają wiele zróżnicowanych środowisk i wszystkie strefy klimatyczne. Żyją zarówno na lądzie, w wodzie i w powietrzu. Choć ich cechą charakterystyczną jest posiadanie czaszki, kręgowce wywodzą się od bezczaszkowców, czyli tzw. strunogłowych. Pierwsze kręgowce zaczęły pojawiać się na Ziemi ponad 500 milionów lat temu, we wczesnym kambrze. Ich najwcześniejsi, najbardziej prymitywni przedstawiciele należeli do bezżuchwowców i posiadali niekompletną strunę grzbietową. Żuchwowce pojawiły się z kolei w ordowiku. W dewonie dominującą gromadą były już ryby. Pierwszymi kręgowcami lądowymi były zaś płazy. Dopiero później wykształciły się gady (jako pierwsze owodniowce), a w dalszych okresach ptaki i ssaki.
- ssaki,
- ptaki,
- ryby,
- płazy,
- gady.
Są to gromady zaliczane do żuchwowców. Oprócz nich do kręgowców zaliczymy także bezżuchwowce oraz konodonty. Do bezżuchwowców należą minogi, śluzice, kostnopancerne, anaspidy i heterostraki, przy czym trzy ostatnie gromady to organizmy wymarłe. Minogi i śluzice to z kolei najbardziej prymitywne bezkręgowce pozbawione szczęk i żyjące w wodzie. Konodonty to również grupa już wymarłych kręgowców wodnych.
Budowa ciała kręgowców
- Ciało kręgowców pokryte jest skórą zbudowaną z dwóch warstw – skóry właściwej oraz naskórka. Skóra pełni przede wszystkim funkcję termoregulacyjną oraz ochronną.
- U kręgowców występuje tkanka łączna chrzęstna oraz kostna, z których zbudowany jest ich szkielet.
- Układ pokarmowy kręgowców składa się kolejno z jamy gębowej, żołądka, przełyku, jelita cienkiego i grubego oraz odbytnicy i kończy się kloaką lub odbytem. Oprócz wymienionych występują również narządy regulujące procesy trawienne tj. wątroba, trzustka i dwunastnica.
- Wymiana gazowa zachodzi u kręgowców przy pomocy różnych narządów (skrzela, płuca, skóra). U ryb narządami tymi są skrzela wspomagane przez wieczka oskrzelowe. Płazy oddychają przez płuca i przez skórę. Gady posiadają płuca gąbczaste o pęcherzykowatej budowie. Płuca ptaków są małe i sztywne, jednak oddychanie wspomagają worki powietrzne. Ssaki posiadają płuca pęcherzykowate, a ich praca wspomagana jest przez przeponę i klatkę piersiową.
- Rozmnażanie jest u kręgowców dość zróżnicowane – u poszczególnych gromad występuje zapłodnienie wewnętrzne lub zewnętrzne. Zapłodnienie zewnętrzne zachodzi u ryb oraz płazów. U płazów mówimy o rozwoju złożonym, w którym występuje stadium larwalne (w postaci kijanki). Zapłodnienie wewnętrzne ma miejsce u gadów, które są jajożyworodne (składają jaja otoczone owodnią, omocznią i kosmówką, czyli wodami płodowymi); u ptaków, które są jajorodne oraz u ssaków, które są żyworodne. Zarówno u gadów, ptaków, jak i ssaków odbywa się rozwój prosty. Kręgowce są w większości rozdzielnopłciowe – ich narządy rozrodcze zbudowane są z gruczołów żeńskich i męskich.
- Kręgowce posiadają zamknięty układ krwionośny. Krew tłoczona jest do naczyń krwionośnych dzięki skurczom mięśnia sercowego. Serce kręgowców zbudowane jest z komór, przedsionków i zastawek. Tłoczona krew ma kolor czerwony od zawartej w erytrocytach hemoglobiny, czyli barwnika oddechowego. Tylko ryby posiadają jeden obieg krwi, natomiast przedstawiciele pozostałych gromad mają dwa obiegi. Ciała płazów są dodatkowo wyposażone w krążenie skórne.
- Układ nerwowy kręgowców składa się z mózgowia, rdzenia kręgowego oraz obwodowego układu nerwowego. Wszystkie te części tworzą razem ośrodkowy układ nerwowy, przebiegający wzdłuż struny grzbietowej. Rdzeń kręgowy rozpoczyna się u podstawy czaszki, a kończy w dole tułowia, co zapewnia narządom wewnętrznym, mięśniom i skórze połączenie z nerwami.
