Żuk leśny (Anoplotrupes stercorosus)

Gatunek żyjącego w Polsce chrząszcza z rodziny gnojarzowatych (Geotrupidae). Do tej rodziny należy około 340 gatunków, z czego w Polsce występuje ich siedem (trzy są objęte ochroną gatunkową). Żuk leśny jest gatunkiem pospolitym, powszechnie występuje w Polsce.

Występowanie

Żuk leśny w Polsce jest bardzo często spotykany, licznie występuje na terenie całego kraju. Gatunek ten ma jasno określone wymagania siedliskowe, żyje tylko i wyłącznie w lasach liściastych oraz mieszanych, co znalazło odzwierciedlenie w jego polskiej nazwie gatunkowej. Żuk leśny chętnie przebywa w półcienistych miejscach, takich jak zarośla i pod kamieniami, lubi także butwiejące drewno. Preferuje starsze i bardziej zwarte drzewostany.

Wygląd

Żuk leśny ma granatowy kolor i liczne żłobienia na wierzchu ciała. Pięknie, metalicznie połyskuje na słońcu. Całkowita długość ciała żuka leśnego wynosi zazwyczaj od dwunastu do dziewiętnastu milimetrów, jest więc chrząszczem średniej wielkości. Samice są trochę większe od samców. Ciało ma owalny, wydłużony kształt. Jest sklepione i dość krępe. Głowa jest wyraźnie wyodrębniona, ma na sobie charakterystyczny guzek. Ma również nadustek zrośnięty z czołem i wysunięte ku przodowi, widoczne od góry narządy gębowe. Oczy są położone po bokach głowy, mają półkulisty kształt i złożoną formę – składają się na nie liczne, dobrze wykształcone omatidia. Na przodzie głowy widać krótkie, proste czułki ze zgrubieniami na ostatnim członie (ma ono formę trójczłonowej buławki). Są zbudowane z dziesięciu członów. Żuwaczki są dość krótkie, łukowato wygięte. Zaopatrzone są w pośrodkową szczoteczkę, część błoniastą i mają wydłużony wierzchołek z dwoma ząbkami. Między głową a pokrywami skrzydłowymi widoczne jest wyraźnie wyodrębnione przedplecze, które ma nasadę obrzeżoną na całej długości. Pokrywy skrzydłowe zupełnie pokrywają odwłok, który jest bardzo krótki. Znajdują się na nim funkcjonalne przetchlinki. Pokrywy skrzydłowe mają owalny kształt i wyraźnie wgłębione rzędy. Chrząszcze mają trzy pary nóg. Odnóża mają pięcioczłonowe stopy wyposażone w dobrze rozwinięte empodia. U żuka leśnego golenie odnóży mają dwie listwy (w tym wierzchołkową). Larwy wszystkich chrząszczy z rodziny gnojarzowatych mają formę pędraków o szerokim ciele w kształcie litery „C”. Wszystkie segmenty tułowia oraz segmenty odwłoka do szóstego włącznie mają na stronie grzbietowej bruzdę dzielącą je dwie części. Głowa ma symetrycznie zbudowaną puszkę głowową, symetryczny lub asymetryczny nadustek, trójpłatową wargę górną oraz trójczłonowe i pozbawione dużych narządów zmysłowych czułki. Nie występują oczka larwalne. Szczęki mają żuwki zewnętrzną i wewnętrzną wyraźnie oddzielone. Odwłok buduje dziesięć segmentów, z których dziewięć ma po parze sitkowatych przetchlinek, a ostatni zaopatrzony jest w rzędy szczecinek i poprzeczny odbyt.

Biologia

Żuki leśne wykazują aktywność od kwietnia do października. Formy dorosłe (imagines) opuszczają miejsca zimowego spoczynku na początku kwietnia. Żerują i kopulują, a po kilku dniach samica składa jaja w wykopanym przez dorosłe osobniki tunelu. Samce i samice wspólnie kopią w ziemi takie tunele, mają one zazwyczaj od około trzydziestu do czterdziestu centymetrów długości. Samice dodatkowo wykopują również komory lęgowe, w których składają jaja. Komory i korytarze wypełniane są martwą materią roślinną, zwłaszcza ściółką, która stanowi pokarm dla larw. Dorosłe osobniki także korzystają ze zgromadzonych zapasów. Larwy wylęgają się na wiosnę następnego roku a dorosłe osobniki pojawiają się na początku lata. Żuki leśne tworzą zgrupowania z żukami wiosennymi – kolejnym przedstawicielem chrząszczy z rodziny gnojarzowatych. Osobniki dorosłe wykazują całodobową aktywność. Są ciepłolubne i wybierają stanowiska nasłonecznione. Są chrząszczami koprofagicznymi, a więc odżywiają się odchodami. Nie stronią również od martwej materii organicznej, odżywiają się między nimi butwiejącymi liśćmi, igliwiem, mchem i korą drzew. Pełnią przez to bardzo ważną rolę środowiskową, zapobiegając nadmiernej kumulacji martwej materii. Ich działania poprawiają także jakość gleby, użyźniając i spulchniając glebę.