ochrona gatunkowa
Ochrona gatunkowa — różnorodne działania mające na celu zachowanie różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym i siedliskowym. Działania te noszą nazwę konserwatorskiego systemu ochrony przyrody. Formy ochrony gatunkowej mogą dotyczyć pojedynczych gatunków roślin i zwierząt lub całych złożonych ekosystemów, będących środowiskiem życia tych gatunków.
Zmniejszanie się różnorodności biologicznej
Tempo zmniejszania się różnorodności biologicznej jest niepokojąco szybkie – szacuje się, że codziennie na świecie wymiera co najmniej jeden gatunek, a za kilkadziesiąt lat nawet połowa gatunków może zniknąć z powierzchni Ziemi.
Przyczyny wymierania gatunków:
- niszczenie i przekształcanie siedlisk; wiele gatunków traci środowisko życia w związku z rozbudową dróg i autostrad, urbanizacją, wycinanie lasów w celu pozyskania drewna oraz obszarów na pola uprawne i pastwiska;
- zanieczyszczenie środowiska (kwaśne deszcze, dziura ozonowa, zmiany klimatyczne);
- wprowadzanie obcych gatunków, które zakłócają równowagę ekologiczną; obce gatunki często konkurują z gatunkami rodzimymi o pokarm i przestrzeń, lub polują na te gatunki, np. koty wprowadzone na wiele wysp przyczyniły się do wyginięcia wielu gatunków ptaków, np. nielotnego łazika południowego (Traversia lyalli) z Nowej Zelandii; szczury i myszy zawleczone na statkach powoduje straty w lęgach wielu gatunków ptaków morskich;
- działania mające na celu wytępienie lub znaczne ograniczenie populacji danego gatunku uważanego za szkodnika (drapieżników polujących na zwierzynę łowną lub zwierzęta hodowlane); przykładem gatunku wymarłego w wyniku intensywnych polowań jest wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) z Tasmanii;
- polowania na zwierzęta w celach komercyjnych (skóry tygrysów, gepardów i panter śnieżnych; rogi nosorożców, ciosy słoni afrykańskich);
- pozyskiwanie żywych zwierząt do prywatnych ogrodów zoologicznych, akwariów, sklepów handlujących zwierzętami; corocznie wiele gatunków ptaków chwytanych jest w tym celu w krajach azjatyckich; intensywne zbieranie z naturalnych siedlisk rzadkich i endemicznych gatunków roślin do prywatnych kolekcji (kaktusy, storczyki, epifity, rośliny mięsożerne).
Sposoby ochrony gatunkowej
Ochroną gatunkową na terenie danego państwa objęte są wszystkie gatunki roślin i zwierząt rzadkich i ginących. Zabrania się zabijania osobników należących do tych gatunków, zrywania chronionych roślin, niszczenia ich siedlisk, handlowania, w przypadku zwierząt także płoszenia i niepokojenia (np. przez robienie zdjęć), przetrzymywania ich w niewoli czy niszczenia gniazd i lęgów ptaków.
Celem ochrony gatunkowej in situ jest zachowanie różnorodności biologicznej w warunkach naturalnych. Ochrona przybiera wtedy postać ochrony obszarowej w parkach narodowych czy rezerwatach.
Ochrona gatunkowa ex situ opiera się na zachowaniu pewnych elementów różnorodności biologicznej (danych gatunków) w warunkach sztucznych, kontrolowanych przez człowieka. Przykładem są programy hodowlane rzadkich gatunków zwierząt prowadzone w ogrodach zoologicznych, programy mające na celu reintrodukcję rzadkich gatunków zwierząt do ich środowiska naturalnego, kolekcje roślin z całego świata w ogrodach botanicznych czy tworzenie banków nasion rzadkich gatunków roślin.
Dla rzadkich i ginących gatunków Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) opracowała światową czerwoną księgę, w której został określony status każdego gatunku i działania w celu ich ochrony. W poszczególnych państwach przygotowano czerwone księgi i czerwone listy dla gatunków krajowych. Wiele gatunków zostało uznanych za zagrożone i objęto je ochroną prawną. W Polsce pod ochroną gatunkową znajduje się ok. 400 gatunków zwierząt, 213 gatunków roślin oraz 256 gatunków grzybów i porostów.
Każde państwo wprowadza na swoim obszarze własne formy ochrony gatunków i ich siedlisk, niekiedy udaje się stworzyć międzynarodowy system obejmujący kilka państw. Przykładem może być europejski system obszarów chronionych utworzony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej (Natura 2000). Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), nazywana także konwencją waszyngtońską, została wprowadzona w celu redukcji lub całkowitego wyeliminowania handlu zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt oraz produktami wytworzonymi z tych gatunków. Konwencja reguluje transgraniczny przepływ ponad 34 tysięcy gatunków roślin i zwierząt; za jej sprawą znacząco ograniczony został handel rogami nosorożców i ciosami słoni.
Ochrona roślin nasiennych
Wobec roślin stosuje się, obok ochrony środowiska występowania danego gatunku, dwie formy ochrony gatunkowej. Ochrona ścisła polega na wprowadzeniu bezwzględnego zakazu zrywania, kolekcjonowania i niszczenia wybranych roślin. Gatunki objęte ochroną częściową mogą być pozyskiwane w ściśle określonych ilościach i wyznaczonych terminach.
Ochrona drzew
Wiekowe, pojedyncze drzewa najczęściej uznaje się za pomniki przyrody i otacza ochroną, podobnie dzieje się w przypadku starych drzewostanów w parkach narodowych oraz rezerwatach leśnych. Duży nacisk kładzie się na utrzymanie lasów o dużej różnorodności gatunkowej. Ważnym punktem działań ochronnych jest ochrona lasów przed pożarami, przed nadmierną wycinką drzew i nadmiernym pozyskiwaniem runa leśnego.
Ochrona zwierząt
Najskuteczniejszą formą ochrony zwierząt, zarówno bezkręgowców i kręgowców jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. W niektórych krajach zakłada się hodowle ślimaków o pięknych muszlach oraz rezerwaty, w których rozmnaża się i hoduje liczne gatunki gatunków motyli tropikalnych, co zaspokaja popyt wśród kolekcjonerów i sprawia, że ginie mniej osobników żyjących na wolności.
Wiele gatunków zwierząt zostało objętych statusem zwierzyny łownej i wprowadzono dla nich okresy ochronne – czyli okresy, w których zabronione jest polowanie na te gatunki, najczęściej pokrywające się z okresem rozrodu tych zwierząt. Dla ryb wprowadzono limity połowu i wymiary ochronne (nie można łowić osobników mniejszych niż określona dla danego gatunku długość ciała).
- An Introduction to Conservation Biology, Richard B. Primack, Anna A. Sher, Oxford University Press, 2016.
- Biologiczne podstawy ochrony przyrody, Andrew S. Pullin, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2017.
- Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
- Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
- Ochrona przyrody, Ewa Symonides, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2014.



Przydało się do gegry, naura kidy