Ochrona gatunkowa » Opis » co to? » Definicja pojęcia
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia ochrona gatunkowa
Definicja pojęcia:

ochrona gatunkowa

Spis treści

Ochrona gatunkowa — różnorodne działania mające na celu zachowanie różnorodności biologicznej na poziomie genetycznym, gatunkowym i siedliskowym. Działania te noszą nazwę konserwatorskiego systemu ochrony przyrody. Formy ochrony gatunkowej mogą dotyczyć pojedynczych gatunków roślin i zwierząt lub całych złożonych ekosystemów, będących środowiskiem życia tych gatunków.

Zmniejszanie się różnorodności biologicznej

Tempo zmniejszania się różnorodności biologicznej jest niepokojąco szybkie – szacuje się, że codziennie na świecie wymiera co najmniej jeden gatunek, a za kilkadziesiąt lat nawet połowa gatunków może zniknąć z powierzchni Ziemi.

Przyczyny wymierania gatunków:

  • niszczenie i przekształcanie siedlisk; wiele gatunków traci środowisko życia w związku z rozbudową dróg i autostrad, urbanizacją, wycinanie lasów w celu pozyskania drewna oraz obszarów na pola uprawne i pastwiska;
  • zanieczyszczenie środowiska (kwaśne deszcze, dziura ozonowa, zmiany klimatyczne);
  • wprowadzanie obcych gatunków, które zakłócają równowagę ekologiczną; obce gatunki często konkurują z gatunkami rodzimymi o pokarm i przestrzeń, lub polują na te gatunki, np. koty wprowadzone na wiele wysp przyczyniły się do wyginięcia wielu gatunków ptaków, np. nielotnego łazika południowego (Traversia lyalli) z Nowej Zelandii; szczury i myszy zawleczone na statkach powoduje straty w lęgach wielu gatunków ptaków morskich;
  • działania mające na celu wytępienie lub znaczne ograniczenie populacji danego gatunku uważanego za szkodnika (drapieżników polujących na zwierzynę łowną lub zwierzęta hodowlane); przykładem gatunku wymarłego w wyniku intensywnych polowań jest wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) z Tasmanii;
  • polowania na zwierzęta w celach komercyjnych (skóry tygrysów, gepardów i panter śnieżnych; rogi nosorożców, ciosy słoni afrykańskich);
  • pozyskiwanie żywych zwierząt do prywatnych ogrodów zoologicznych, akwariów, sklepów handlujących zwierzętami; corocznie wiele gatunków ptaków chwytanych jest w tym celu w krajach azjatyckich; intensywne zbieranie z naturalnych siedlisk rzadkich i endemicznych gatunków roślin do prywatnych kolekcji (kaktusy, storczyki, epifity, rośliny mięsożerne).

Najskuteczniejszą formą ochrony gatunkowej zwierząt i roślin jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. Fot. pixabay.com

Sposoby ochrony gatunkowej

Ochroną gatunkową na terenie danego państwa objęte są wszystkie gatunki roślin i zwierząt rzadkich i ginących. Zabrania się zabijania osobników należących do tych gatunków, zrywania chronionych roślin, niszczenia ich siedlisk, handlowania, w przypadku zwierząt także płoszenia i niepokojenia (np. przez robienie zdjęć), przetrzymywania ich w niewoli czy niszczenia gniazd i lęgów ptaków.


Celem ochrony gatunkowej in situ jest zachowanie różnorodności biologicznej w warunkach naturalnych. Ochrona przybiera wtedy postać ochrony obszarowej w parkach narodowych czy rezerwatach.

Ochrona gatunkowa ex situ opiera się na zachowaniu pewnych elementów różnorodności biologicznej (danych gatunków) w warunkach sztucznych, kontrolowanych przez człowieka. Przykładem są programy hodowlane rzadkich gatunków zwierząt prowadzone w ogrodach zoologicznych, programy mające na celu reintrodukcję rzadkich gatunków zwierząt do ich środowiska naturalnego, kolekcje roślin z całego świata w ogrodach botanicznych czy tworzenie banków nasion rzadkich gatunków roślin.

Dla rzadkich i ginących gatunków Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) opracowała światową czerwoną księgę, w której został określony status każdego gatunku i działania w celu ich ochrony. W poszczególnych państwach przygotowano czerwone księgi i czerwone listy dla gatunków krajowych. Wiele gatunków zostało uznanych za zagrożone i objęto je ochroną prawną. W Polsce pod ochroną gatunkową znajduje się ok. 400 gatunków zwierząt, 213 gatunków roślin oraz 256 gatunków grzybów i porostów.

Wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) – gatunek drapieżnego torbacza, wymarłego na skutek intensywnych polowań. By Baker; E.J. Keller. [Public domain], via Wikimedia Commons

Każde państwo wprowadza na swoim obszarze własne formy ochrony gatunków i ich siedlisk, niekiedy udaje się stworzyć międzynarodowy system obejmujący kilka państw. Przykładem może być europejski system obszarów chronionych utworzony w ramach Europejskiej Sieci Ekologicznej (Natura 2000). Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES), nazywana także konwencją waszyngtońską, została wprowadzona w celu redukcji lub całkowitego wyeliminowania handlu zagrożonymi gatunkami roślin i zwierząt oraz produktami wytworzonymi z tych gatunków. Konwencja reguluje transgraniczny przepływ ponad 34 tysięcy gatunków roślin i zwierząt; za jej sprawą znacząco ograniczony został handel rogami nosorożców i ciosami słoni.

Ochrona roślin nasiennych

Wobec roślin stosuje się, obok ochrony środowiska występowania danego gatunku, dwie formy ochrony gatunkowej. Ochrona ścisła polega na wprowadzeniu bezwzględnego zakazu zrywania, kolekcjonowania i niszczenia wybranych roślin. Gatunki objęte ochroną częściową mogą być pozyskiwane w ściśle określonych ilościach i wyznaczonych terminach.

Kakapo – nielotna papuga występująca na Nowej Zelandii, krytycznie zagrożona wyginięciem. Wszystkie osobniki są obecnie utrzymywane na kilku wolnych od drapieżników wyspach u wybrzeży kraju. Celem programu hodowlanego (Kakapo Recovery Plan – plan przywrócenia kakapo) jest odtworzenie populacji gatunku na poziomie 150 dojrzałych płciowo samic.By Mnolf [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.0 ], via Wikimedia Commons

Ochrona drzew

Wiekowe, pojedyncze drzewa najczęściej uznaje się za pomniki przyrody i otacza ochroną, podobnie dzieje się w przypadku starych drzewostanów w parkach narodowych oraz rezerwatach leśnych. Duży nacisk kładzie się na utrzymanie lasów o dużej różnorodności gatunkowej. Ważnym punktem działań ochronnych jest ochrona lasów przed pożarami, przed nadmierną wycinką drzew i nadmiernym pozyskiwaniem runa leśnego.

Ochrona zwierząt

Najskuteczniejszą formą ochrony zwierząt, zarówno bezkręgowców i kręgowców jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. W niektórych krajach zakłada się hodowle ślimaków o pięknych muszlach oraz rezerwaty, w których rozmnaża się i hoduje liczne gatunki gatunków motyli tropikalnych, co zaspokaja popyt wśród kolekcjonerów i sprawia, że ginie mniej osobników żyjących na wolności.

Wiele gatunków zwierząt zostało objętych statusem zwierzyny łownej i wprowadzono dla nich okresy ochronne – czyli okresy, w których zabronione jest polowanie na te gatunki, najczęściej pokrywające się z okresem rozrodu tych zwierząt. Dla ryb wprowadzono limity połowu i wymiary ochronne (nie można łowić osobników mniejszych niż określona dla danego gatunku długość ciała).

Kamieniołom w Krowiarkach – pomnik przyrody. By Jacek Halicki [CC BY-SA 3.0 ], from Wikimedia Commons
Bibliografia:
  1. An Introduction to Conservation Biology, Richard B. Primack, Anna A. Sher, Oxford University Press, 2016.
  2. Biologiczne podstawy ochrony przyrody, Andrew S. Pullin, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2017.
  3. Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
  4. Encyklopedia biologiczna T. VII, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
  5. Ochrona przyrody, Ewa Symonides, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2014.
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Znaki ekologiczne
NCCO
NCCO
4.9/5 - (16 votes)
Default Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
1 Komentarz
Inline Feedbacks
View all comments

Przydało się do gegry, naura kidy