Mleczaj śluzowaty (Lactarius blennius)

Nazywana/y także: mleczaj bukowy, mleczaj lepki, mleczaj szarozielony

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Mleczaj śluzowaty to niejadalny, nader częsty grzyb w wielu regionach Polski i Europy grzyb z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae). Wyróżnia się niezwykle oślizgłymi, a kapeluszami i trzonami, szczególnie u owocników młodych. Starsze owocniki bywają mniej śluzowate w dotyku, a bardziej lepkie lub nawet suche.

Sezon

Owocniki mleczaja śluzowatego znaleźć można od końca czerwca do początków listopada, pojedynczo bądź grupami.

Występowanie

Mleczaj śluzowaty występuje w Europie, być może także w Maroku. Wraz z sadzonkami buka m. śluzowaty zadomowił się w Szkocji, Irlandii, na Hebrydach, Wyspach Alandzkich, może także na rosyjskim Dalekim Wschodzie. W Ameryce Północnej zastępuje go nader podobny i całkiem blisko z nim spokrewniony mleczaj szary L. cinereus, wchodzący w mikoryzę z tamtejszym bukiem wielkolistnym. Od naszego m. śluzowatego różni się także drobniejszymi rozmiarami i mocniej wydłużonymi zarodnikami.

Jak wskazuje jedna z synonimicznych nazw gatunków mleczaj śluzowaty mikoryzy formuje zwykle z bukiem zwyczajnym, wg polskich mikologów także z lipą bądź brzozą, wg niemieckich z dębem i grabem. Lubi lasy o mocno mszystym poszycie i raczej wilgotnym mikroklimacie. Rośnie w najrozmaitszych typach buczyn, a także w lasach mieszanych i parkach miejskich, byle pod bukiem.

Wygląd

Owocniki mleczaja śluzowatego nie są zbyt duże. Ich kapelusze mierzą zazwyczaj 40-70 mm (sporadycznie więcej, do 110 mm) średnicy, wyrastając na nóżce wysokiej na 30-60 mm, a grubej na 8-15 mm.

Kapelusz zabarwiony jest dość jednolicie, jak wskazuje dawna nazwa gatunkowa na szarozielono lub oliwkowo, bez łatwo dostrzegalnych stref, co najwyżej z brązowymi cętkami. Na młodych owocnikach jest mocno śluzowaty (stąd nazwa gatunku) i rozpłaszczony. Prędko robi się lejkowaty z podwiniętymi, nierzadko grubo karbowanymi albo płatowatymi skrajami.

Blaszki cienkie, gęsto upakowane, o gładkich ostrzach, zbiegają z ząbkiem na trzon, zwężając się tak przy trzonie jak i przy brzegu kapelusza. Na młodych egzemplarzach niemal białe, na średnich kremowe, u najstarszych łososiowe, z szaroburymi przebarwieniami w miejscach uszkodzeń.

Trzon centralny i słabo żyłkowany wzdłuż, pozbawiony pochwy i pierścienia. Zwęża się ku nasadzie. Szybko staje się watowaty, wreszcie pusty w środku, bardzo łamliwy, do tego okryty jamkami na całej długości. Kolorystycznie niewiele różni się od kapelusza, lecz jest jaśniejszy. Nadgryziony lub zgnieciony brązowieje. U młodych owocników jest mocno śluzowaty w dotyku (stąd nazwa gatunku). W suche dni błyszczy, w deszczowe i mgliste klei się. Ryzomorfy tworzą się rzadko.

Miąższ mleczaja śluzowatego zwykle jest twardy i gruby, w młodych owocnikach niemal wszędzie biały a tylko pod skórką kapelusza lekko oliwko zielonkawy lub oliwkowo siwy; w dojrzalszych osobnikach brunatny. Nawet w bardzo sędziwych albo uszkodzonych owocnikach nie zmienia barwy. Ohydny, gdyż mocno piekący w smaku. Wyczuwalnego zapachu nie wydziela.

Mleczko (lateks) produkowany jest obficie. Odznacza się wodnistą konsystencją, białym kolorem i przykrym, palącym smakiem. Nie zmienia koloru na powietrzu po upływie dłuższego czasu albo przebarwia się niezwykle długo, stając się szarawo zielonkawe.

Wysyp zarodników jasnożółty (kremowy) z trudno zauważalnym, cielistym poblaskiem. Spory są szeroko jajowate w kształcie, okryte niewielkimi brodawkami tworzącymi siateczkę. Osiągają 7,0-8,5 x 5,5-6,5 (7,0) µm.

Bardzo podobne bywają: mleczaj śliski L. fluens, mleczaj szaroplamisty L. vietus oraz mleczaj lśniący L. glutinopalens. Śliski od śluzowatego różni się: rdzawym przebarwianiem uszkodzonych blaszek oraz wyraźniejszym strefowaniem kapelusza.

Szaroplamisty charakteryzuje się mleczkiem wyraźnie zmieniającym kolor z białawego na szaro-zielony, poza tym jeszcze bardziej palącym w smaku od śluzowatego. Szarość kapelusza u szaroplamistego przechodzi w fiolet, a nie w zieleń. Owocniki dłużej pozostają oślizgłe, a wyrastają głównie pod brzozami. M. lśniący również jest bardziej oślizgły w dotyku od śluzowatego, ma też jeszcze ostrzejsze w smaku mleczko. Występuje wyłącznie pod jodłami na skałach wapiennych.

Właściwości

Mleczaj śluzowaty jest niejadalny, pozbawiony walorów kulinarnych z powodu niemiłego smaku i braku atrakcyjnej woni.

Zastosowanie

Możliwości wykorzystania mleczaja śluzowatego w kuchni i w lecznictwie od lat budzą spory fachowców. Grzyboznawcy różnie oceniają samą jego jadalność, zwykle klasyfikując go jako niejadalnego. Niektórzy jednak sądzą, że jest wręcz lekko trujący.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Mleczaj śluzowaty, fot. shutterstock

Bibliografia

Adamczyk, J. 1995.; "Ecological groups of macrofungi in beech forests on Częstochowa Upland, Southern Poland."; Feddes Repertorium, 106 (3-4): 303-315;
Bargagli R. Baldi F. 1984.; "Mercury and methyl mercury in higher fungi and their relation with the substrata in a cinnabar mining area."; Chemosphere, 13 (9): 1059–1071.;
Bills G. 1986.; "Notes on Lactarius in the High-Elevation Forests of the Southern Appalachians. Mycologia."; Mycological Society of America, 78 (1): 70–79.;
Bon M. 2005.; "Pareys Buch der Pilze."; Franckh-Kosmos Verlag, Stuttgart.;
Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae. Milchlinge, Täublinge."; Mykologia, Luzern.;
"Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Heilmann-Clausen J. 1998.; "The genus Lactarius. Fungi of Northern Europe."; Danish Mycological Society, Kopenhagen.;
Ivancevic B., Beronja J. 2004.; "First records of macromycetes from the Serbian side of Stara Planina Mts (Balkan Range)."; Mycologia Balcanica, 1: 15–19;
Lorenzen K.; Anke T. 1998.; "Basidiomycetes as a Source for New Bioactive Natural Products."; Current Organic Chemistry, 2 (4): 329-354.;
Montoya L., I. Haug I., Bandala V. 2010.; "Two Lactarius species associated with a relict Fagus grandifolia var. mexicana population in a Mexican montane cloud forest."; Mycologia, 102: 153–162;
Rühling Å., Tyler G. 1990.; "Soil Factors Influencing the Distribution of Macrofungi in Oak Forests of Southern Sweden."; Holarctic Ecology, 13 (1): 11-18.;
Skirgiełło A. 1998.; "Mleczaj (Lactarius). w: Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań;
Spiteller P., Steglich W. 2002.; "Blennione, a green aminobenzoquinone derivative from Lactarius blennius."; Journal of Natural Products, 65 (5): 725-727.;
Verbeken A., Nuytinck J. 2013.; "Not every milkcap is a Lactarius."; Scripta Botanica Belgica, 51: 162-168.;
Vidari G., Vita-Finzi P. 1995.; "Sesquiterpenes and Other Secondary Metabolites of Genus Lactarius (Basidiomycetes)."; Studies in Natural Products Chemistry, 17: 153–206.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;