Muchomor alpejski (Amanita nivalis)
Wstęp
Muchomor alpejski (Amanita nivalis) to naturalnie rzadki w Polsce gatunek grzyba z rodziny muchomorowatych Amanitaceae, obserwowany u nas wyłącznie w Tatrzańskim Parku Narodowym, o białych, pozbawionych pierścienia owocnikach.
Sezon
Muchomor alpejski wytwarza owocniki latem od lipca do września.
Występowanie
Muchomor alpejski to grzyb szeroko rozpowszechniony w tundrach Eurazji, Grenlandii i Ameryki Północnej. Spotykany też jako relikt polodowcowy w najwyższych partiach gór Eurazji (nawet w hiszpańskich Pirenejach) i Ameryki Północnej. Nie jest wybredny względem podłoża ani partnerów mikoryzowych. Rośnie zarówno na wapieniach jak i na granitach czy fliszu. Mikoryzuje zapewne z wieloma szpalerowymi, arktyczno-alpejskimi krzewinkami jak dębik ośmiopłatkowy, brzoza karłowata, wierzby: alpejska, zielna i żyłkowana.
W Polsce obserwowano go tylko w piętrze turniowym Tatrzańskiego Parku Narodowego. Może odnajdzie się także i na szczycie Babiej Góry czy wyższych pasmach Sudetów?
Wygląd
Muchomor alpejski posiada owocniki dość podobne do niektórych pieczarek albo do lepiej znanych polskim grzybiarzom mglejarek. U najmłodszych owocników jajowate, u średnich dzwonkowe kapelusze, u najdojrzalszych zaś kapelusze wygięte w pałąk o tępym garbie oraz zawiniętych skrajach.
Blaszki wolne, szerokie, z lekko kosmkowanymi ostrzami. Za młodu śnieżnobiałe, potem kremowe lub jasno szare.
Kapelusz muchomora alpejskiego o podwiniętych, ostrawych brzegach, najpierw jest śnieżnobiały, potem co raz ciemniejszy kremowobiały lub szarawy. Faktura kapelusza zmienia się wraz z pogodą: kleisty w dni śnieżne, deszczowe i mgliste, a suchy i aksamitny w dni suche i słoneczne. Niekiedy na kapeluszu długo pozostają resztki osłony.
Trzon cylindryczny, 4-7 cm wysoki, a 0,7-2 cm szeroki, lekko rozszerzający się ku dołowi, biały, gładki w dotyku. U młodych owocników pełny wewnątrz i dość jędrny, u starszych pusty w środku. Nasadę nóżki otacza biaława, błoniasta, lecz krucha w dotyku osłona. W przeciwieństwa do wielu dobrze znanych polskim grzybiarzom muchomorów nizinnych nie posiada pierścienia ani bulwy na nóżce.
Miąższ delikatny i biały. Smak wyraźny, odstręczający, jakby stęchły. Woń słabiej wyczuwalna, też nieprzyjemna.
Wysyp spor biały. Zarodniki nieamyloidalne, zwykle niemal okrągłe, czasem jajowate, zależnie od warunków mogą mieć bardzo różne wymiary 8,2-13,5 (czasem do 21,0) na 7,1-19,5 μm.
Muchomor alpejski nie posiada sprzążek bazalnych u nasady podkładek.
Właściwości
Muchomor alpejski to grzyb trujący. Cenny dla nauki i dydaktyki jako relikt glacjalny gór.
Zastosowanie
Z racji rzadkości oraz własności trujących muchomor alpejski nie znalazł zastosowania w Europie, USA ani Korei.
Muchomor alpejski, fot. shutterstock
Muchomor alpejski, fot. shutterstock
- Cripps C., Horak E. 2010.; "Amanita in the Rocky Mountain alpine zone, USA: New records for A. nivalis and A. groenlandica."; North American Fungi 5: 9-21.;
- Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
- Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
- Knudsen H., Borgen T. 1987.; "Agaricaceae, Amanitaceae, Boletaceae, Gomphidiaceae, Paxillaceae and Pluteaceae in Greenland."; Arctic and Alpine Mycology, vol. II (pp. 235-253). Springer, Boston.;
- Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
- Miller H., Miller O. 2006.; "North American Mushrooms: A Field Guide to Edible and Inedible Fungi."; Falcon Guides, Guilford.;
- Phillips R. 2010.; "Mushrooms and Other Fungi of North America."; Firefly Books, Buffalo.;
- Roberts P., Evans S. 2011.; "The Book of Fungi."; University of Chicago Press, Chicago.;
- Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
- Tondl F. 1989.; "Amanita nivalis Greville v Západnich Tatrách."; Mykol. Listy 36: 10-12.;
- Watling R. 1987.; "Larger Arctic-Alpine Fungi in Scotland."; Arctic and Alpine Mycology, vol. II (pp. 17-45). Springer, Boston.;
- Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
