włosy

Włosy — Włosy – nitkowate i elastyczne wytwory rogowe naskórka zbudowane z keratyny, tworzące pokrycie ciała ssaków – runo (uwłosienie, sierść, futro) pełniące funkcję termoizolacyjną oraz ochronną. Włosy składają się z korzenia osadzonego w skórze właściwej oraz łodygi wystającej poza warstwę naskórka.

Budowa włosów

Włosy są nitkowatymi i elastycznymi wytworami naskórka ulegającymi ciągłej lub okresowej wymianie. Zbudowane są z martwych, zrogowaciałych komórek składających się z nierozpuszczalnego w wodzie białka fibrylarnego – keratyny twardej. Włókna keratyny zatopione są w bezpostaciowej macierzy zbudowanej z białek o dużej zawartości siarki i powiązane są między sobą i białkami macierzy wiązaniami wodorowymi oraz mostkami dwusiarczkowymi, co zapewnia włosom odporność na zerwanie i zmiany warunków środowiskowych, a także odpowiednią giętkość i elastyczność.

Włosy wyrastają z zagłębień w skórze właściwej tworzących kanał, otoczonych torebką łącznotkankową, zwanych mieszkami włosowymi. Do podstawy mieszka włosowego przyczepiona jest wiązka mięśni gładkich – mięsień przywłosowy (napinający włos), połączony na drugim końcu z powierzchniową warstwą skóry właściwej. Do wnętrza mieszków włosowych uchodzą przewody gruczołów łojowych (gruczołów przywłosowych). Włosy wraz z mięśniami i gruczołami łojowymi tworzą aparat przywłosowy. Skurcze mięśni powodują stroszenie włosa oraz wyciskanie łoju z gruczołów przywłosowych. 

Włosy w przybliżeniu, fot. shutterstock

Włosy składają się z:

• łodygi (trzonu, stosiny) włosa – części wystającej ponad powierzchnię naskórka;
• korzenia włosa – części osadzonej w warstwie skóry właściwej;
• pochewki (zewnętrznej i wewnętrznej) – struktury mieszka włosowego obejmującej  korzeń włosa, do której uchodzi przewód gruczołu łojowego;
• cebulki (opuszki) włosowej – najgłębiej położonej części korzenia włosa, rozszerzonej u nasady i obejmującej od spodu brodawkę; zbudowanej z aktywnie dzielących się komórek (macierz włosa) oraz stanowiącej miejsce wzrostu i regeneracji włosów;
• brodawki włosa – silnie unaczynionego wytworu skóry właściwej, którego funkcją jest odżywanie komórek cebulki włosowej.

• warstwy wewnętrznej (rdzenia) – zbudowanej z komórek bryłowatych odpowiedzialnych za sztywność włosa;
• warstwy środkowej (kory) – zbudowanej z komórek wrzecionowatych odpowiedzialnych za elastyczność włosa; zawierającej barwnik (melaninę) nadający włosom kolor; za ciemną barwę włosów (odcienie od brązowego do czarnego) odpowiada barwnik ciemny (eumelanina); za jasną barwę włosów (odcienie od czerwonego do żółtego) odpowiadaj barwnik jasny (feomelanina);
• warstwy zewnętrznej – cienkiej, elastycznej powłoczki złożonej z pojedynczej warstwy przezroczystych komórek; powłoczka może ściśle przylegać do kory (włosy gładkie i z połyskiem) bądź od niej odstawać (włosy strzępiaste i bez połysku).

W zależności od obecności oraz stopnia wykształcenia poszczególnych warstw włosa można wyróżnić:

• kolce – przekształcone, sztywne włosy składające się wyłącznie z warstwy rdzeniowej; występujące m.in. u jeży, kolczatek, jeżozwierzy i tenreków;
• szczecinę – włosy szczeciniaste zbudowane z grubej warstwy korowej; występujące m.in. u świń
• włosy delikatne –włosy cienkie, nie zawierające warstwy rdzeniowej; występujące m.in. u owiec merynosowych.

Kolce jeża zbudowane są z przekształconych, sztywnych włosów, składających się wyłącznie z warstwy rdzeniowej, fot. shutterstock

Typy włosów

Włosy tworzą runo (uwłosienie, sierść, futro) stanowiące zewnętrzną okrywę pokrywającą większą część ciała ssaków; u niektórych gatunków włosy zanikają całkowicie (np. u ssaków wodnych – waleni, morsów, brzegowców; oraz niektórych ssaków lądowych – słoni, nosorożców, hipopotamów, golców piaskowych). U człowieka włosy występują na całej skórze z wyjątkiem powierzchni dłoni i stóp, warg oraz okolicy odbytu i otworów moczowo-płciowych.

• włosy przewodnie – włosy najdłuższe, proste i zaostrzone na końcach; rodzajem wyspecjalizowanych włosów przewodnich są włosy zatokowe (czuciowe, wibrysy) odbierające wrażenia dotykowe z licznymi zatokami krwionośnymi i zakończeniami nerwów czuciowych w ścianie mieszków włosowych;
• włosy ościste – włosy o ostro zakończonym trzonie, cieńszym u podstawy i zgrubiałym w części górnej;
• włosy wełniste – włosy najkrótsze, gęste, cienkie i falisto powyginane.
• okrywa ciała ssaków składa się ze wszystkich typów włosów – przewodnich, ościstych oraz wełnistych; w przypadku przewagi włosów ościstych nad wełnistymi określana jest jako sierść; w przypadku przewagi włosów wełnistych – jako futro.

Włosy zatokowe (wibrysy) u kota domowego, fot. shutterstock

Funkcje włosów

Okrywa włosowa ciała ssaków pełni funkcję ochronną przez uszkodzeniami mechanicznymi skóry oraz termoregulacyjną – zapobiega nadmiernej utracie ciepła oraz przegrzaniem, dzięki czemu możliwe jest utrzymywanie stałej temperatury ciała.

Włosy zatokowe (wibrysy) występujące na policzkach, nad wargą górną, w okolicy oczu oraz w nadgarstku (gryzonie, koty), na całym ciele (góralki) oraz po stronie brzusznej (wiewiórki) pełnią funkcję narządów dotykowych i umożliwiają tym zwierzętom orientację w przestrzeni.

Brwi położone nad oczodołami porośnięte są przez krótkie włosy, których funkcją jest ochrona oka przez dostaniem się do niego potu oraz wody deszczowej. Rzęsy – lekko zagięte włosy porastające brzegi powieki górnej i dolnej chronią oko przed kurzem, brudem oraz niewielkimi owadami.

Rzęsy chronią oko przed kurzem, brudem i niewielkimi owadami, fot. shutterstock