Jakie zwierzęta mieszkają na pustyni?
Najbardziej nieprzyjazne środowisko do życia na Ziemi okazuje się być domem dla dziesiątek gatunków, którym gorąc i brak wody wydają się nie przeszkadzać. Wśród zwierząt żyjących na pustyni znajdują się owady, gady, ptaki i ssaki o fantastycznych przystosowaniach do surowego klimatu.
Jedną z przyczyn, dla których pustynie zaskakują mnogością życia, jest fakt, że większość ludzi pod tym pojęciem wyobraża sobie wielkie wydmy Sahary. W rzeczywistości pustynie na całym świecie są bardzo różne, a łączy je tylko wyjątkowo niska suma opadów – do 250 mm rocznie. Od Doliny Śmierci w Stanach Zjednoczonych, poprzez pustynie Atakama w Ameryce Południowej, Kalahari w Afryce czy Gobi w Azji, aż po Wielką Pustynię Wiktorii w Australii, pustynie zajmują łącznie 33% powierzchni lądów i są schronieniem dla tysięcy gatunków zwierząt. Oto niektóre z najciekawszych…
Wielbłąd
Zwierzęcym symbolem pustyni jest oczywiście wielbłąd, czyli cichy bohater niezliczonych karawan. Mało kto wie, że na świecie są trzy gatunki wielbłądów: jednogarbny dromader (Camelus dromedarius) występujący wyłącznie w stanie udomowionym na Saharze i Bliskim Wschodzie, dwugarbny wielbłąd domowy (Camelus bactrianus) hodowany w środkowej Azji oraz jedyny dziki gatunek wielbłąda dwugarbnego (Camelus ferus), krytycznie zagrożony i żyjący wyłącznie na odludnych pustyniach Chin oraz Mongolii.
Wbrew pozorom wielbłądy wcale nie noszą wody w swoich garbach – są to raczej magazyny tkanki tłuszczowej, którą łatwo jest „przekształcić” w wodę oraz energię. W rezultacie dromaderom wystarcza picie raz na 10 dni, a dzięki owalnemu kształtowi czerwonych krwinek doskonale znoszą stany skrajnego odwodnienia. Wielbłądy posiadają też unikalny system naczyń krwionośnych, które pozwalają utrzymać stałą temperaturę mózgu mimo drastycznych różnic w temperaturze otoczenia.
Większość wielbłądów na świecie stanowią udomowione dromadery, fot. zambezi/envato
Fenek
Na pustyni ogólnie jednak łatwiej jest być mniejszym. Zasadę tą potwierdza fenek (Vulpes zerda), czyli niewielki północnoafrykański lisek o rozkosznie dużych uszach. Te ostatnie spełniają dwie bardzo ważne funkcje: pozwalają łatwiej oddawać ciepło oraz służą wykrywaniu ruchów podziemnych zwierząt. Gdy tylko fenek usłyszy podejrzany szmer, zaczyna szybko kopać wszystkimi czterema łapami, aby pochwycić gryzonia, jaszczurkę lub owada. Niewybredne liski zaspokajają głód również podziemnymi bulwami i korzeniami, które bywają dobrym źródłem wody.
Fenki w ciągu dnia kryją się przed spiekotą w swoich podziemnych apartamentach, które sięgać mogą nawet 120 m2 na rodzinę. Gdy już muszą wyjść na powierzchnię w upale, ratują się dyszeniem o zawrotnym tempie nawet 690 sapnięć na minutę!
Fenek to mały lis z dużymi uszami, fot. anankkml/envato
Surykatka
Na pustyni Kalahari w południowej Afryce spotkać można wyjątkowo towarzyskie i sympatyczne surykatki (Suricata suricatta). Podobnie jak fenki mieszkają one w podziemnych komnatach, które doskonale chronią przed skwarem i drapieżnikami. Specjalna trzecia powieka chroni ich oczy przed nadmiarem piasku, zaś ciemne plamy pod oczami redukują oślepiający blask słońca i tym samym pozwalają łatwiej wypatrywać niebezpieczeństwo.
Wodę surykatki czerpią z pożywienia, na które składają się inni mieszkańcy pustyni, przede wszystkim owady, pająki, płazy, gady i małe ptaki, a dodatkowo też wszelkie znalezione fragmenty roślinne. Do ciekawszych przystosowań pustynnych tego gatunku należy specjalny system termoregulacji, który pozwala im zachować stałą temperaturę na poziomie 36-38°C.
Surykatki wygrzebują systemy nor w piasku, fot. anankkml/envato
Kot pustynny
Większość dzikich kotów nie przepada za pustyniami – wyjątkiem od tej reguły jest jednak mały i sympatyczny kot pustynny, zwany również arabskim (Felis margarita). Spotykany w północnej Afryce oraz środkowej i południowo-zachodniej Azji, odznacza się dość dużymi, nisko osadzonymi uszami oraz porośniętymi gęstym futerkiem łapami, które doskonale znoszą bardzo zimną i gorącą powierzchnię.
Z natury samotnicze koty pustynne polują w nocy, a bilans wodny uzupełniają głównie dzięki płynom zawartym w tkankach ofiar. Z naturą trudno jest jednak wygrać i istnieją dowody na zakradanie się pustynnych mruczków do ludzkich obozów w celu podpijania… wielbłądziego mleka!
Kot pustynny ma gęste, pręgowane futerko, źródło: Payman sazesh, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Owca kanadyjska
Jednym z najbardziej znamienitych zwierząt pustynnych Ameryki Północnej jest owca kanadyjska (Ovis canadensis nelsoni) zwana czasami muflonem. Wbrew nazwie spotykana jest nie w Kanadzie, ale na suchych obszarach południowo-zachodniego USA i północnego Meksyku. Największe samce osiągają wagę nawet ponad 120 kg i miewają długie na 90 cm, zagięte rogi. Służą one przede wszystkim… rozłupywaniu kaktusów w celu pozyskania wody.
Doskonałe przystosowanie do warunków pustynnych pozwala owcom kanadyjskim wytrzymać tygodnie bez dostępu do świeżej wody – mogą wówczas stracić nawet 30% swojej wagi i mimo to przeżywają. Zdaniem ekologów ukrywanie się w najsuchszych obszarach to doskonały sposób na uniknięcie drapieżników, którzy na takie straty wody nie mogą sobie pozwolić.
Samiec owcy kanadyjskiej w stanie Newada w USA, fot. edb3_16/envato
Kaktusówka
Jednym z ciekawszych przedstawicieli pustynnych ptaków jest kaktusówka (Micrathene whitneyi). Ta niewielka sóweczka rozmiarami przypomina wróbla i należy do najmniejszych i najlżejszych sów na świecie. Dzięki temu jest w stanie zamieszkiwać dziuple wydrążone przez dzięcioły w… kaktusach.
Kaktusówka większość dnia spędza w chłodzie swego domostwa, a nocą wylatuje na łów. Odwiedza wówczas skupiska agaw i sukulentów z rodzaju okotijo, gdzie kryją się smakowite kąski w postaci ciem, koników polnych, skorpionów czy stonóg. To pożywienie pokrywa w pełni jej zapotrzebowanie na wodę, dzięki czemu łatwo wytrzymuje w najsuchszych regionach Kalifornii, Teksasu, Arizony i Meksyku.
Kaktusówka jest nocnym łowcą, źródło: dominic sherony, CC BY-SA 2.0, via Wikimedia Commons
Moloch straszliwy
Aby przetrwać w piekle pustyni, trzeba mieć w sobie coś diabła. Moloch straszliwy (Moloch horridus) to niewielka, agamowata jaszczurka o faktycznie przeraźliwym wyglądzie. Spotykana wyłącznie na pustyniach środkowej i wschodniej Australii ma całe ciało pokryte stożkowatymi kolcami. Te ostatnie paradoksalnie służą oczywiście do obrony przed drapieżnikami, które czyhają na poruszające się powoli jaszczurki.
Molochy posiadają hydrofilną skórą z nierównym łuskami, które umożliwiają łatwe zbieranie wody – wystarczy, że jaszczurka dotknie strużki jakąkolwiek częścią ciała, aby krople zostały przetransportowane specjalnymi kanałami do jej pyszczka. Dzięki chłodnym pustynnym nocom na nierównej powierzchni ciała molocha kondensuje się dodatkowa woda, która natychmiast jest wchłaniana przez kapilary pomiędzy łuskami.
Moloch straszliwy na czerwonym piasku australijskim, fot. Cheryl_P/envato
Grzechotnik rogaty
Do przerażających pustynnych gadów należy również niesławny grzechotnik rogaty (Crotalus cerastes) zamieszkujący południowo-zachodnie Stany Zjednoczone oraz Meksyk. Nie jest przesadnie duży, gdyż sięga zaledwie 40-70 cm, ale jest jadowity, a jego ukąszenia powodują ból, opuchliznę, a w rzadkich wypadkach również śmierć. Na beżowo-szarego grzechotnika jest tymczasem łatwo nadepnąć, gdy zwinięty w pierścień wygrzewa się w piasku.
Nad ślepiami węża znajdują się charakterystyczne rogi, które rzucają cień i ułatwiają widzenie w pełnym słońcu. Grzechotnik rogaty ma też ciekawy sposób poruszania się po miałkim piasku – wąż przyjmuje kształt litery „J”, której haczyk wskazuje kierunek ruchu. Dzięki temu doskonale wspina się po piaszczystych zboczach i jest w stanie szybko i skutecznie zaatakować ptaka, gryzonia lub… innego węża.
Grzechotnik rogaty zakopany w piasku, źródło: derivative work: Victorrocha (talk · contribs)Crotalus_cerastes_mesquite_springs_CA.JPG: Tigerhawkvok (talk · contribs), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Skorpion Hadrurus arizonensis
Największy spośród północnoamerykańskich skorpionów osiąga rozmiary nawet 14 cm i spotykany jest na pustyniach Mojave oraz Sonora. Hadrurus arizonensis nazywany jest włochatym, gdyż jego jasne ciało faktycznie pokrywają brązowe włosy, mające za zadanie wyczuwanie najmniejszych wibracji w glebie.
Skorpiony przystosowały się do życia na pustyni dzięki twardym pancerzom, które nie pozwalają wodzie uciekać. Poza tym wygrzebują w piasku nory o długości nawet 2,5 m, gdzie spędzają całe dnie. Dopiero nocą wyruszają na poszukiwanie partnerów oraz jedzenia – to ostatnie stanowią duże owady, pająki, a nawet małe kręgowce. Gatunek uważany jest za bardzo aktywny i niezwykle agresywny, ale na szczęście jego ukąszenie, choć nieprzyjemne, nie stwarza zagrożenia dla ludzkiego życia.
Hadrurus arizonensis ma ciało pokryte włoskami, źródło: Robb Hannawacker, while working for Joshua Tree National Park, Public domain, via Wikimedia Commons
Chrząszcz Asbolus verrucosus
Bardzo wiele zwierząt żyjących na pustyni ma w swoim jadłospisie owady. Asbolus verrucosus to dość duży (do 2cm) chrząszcz spotykany w suchych rejonach USA i Meksyku. Jego ciało pokrywa nietypowy niebieskawy wosk, który zapobiega utracie wilgoci – im mniej wody wokół, tym pancerz jest jaśniejszy.
Chrząszcze pustynne są niewybredne i żywią się martwymi owadami, owocami, fragmentami porostów i praktycznie jakąkolwiek materią roślinną. W obliczu zagrożenia bardzo efektywnie imitują własną śmierć. Ich niezwykle silne pancerze pokryte są wypustkami i gwarantują przetrwanie, nawet gdy nadepnie na nie człowieka.
Niebieskie chrząszcze pustynne z gatunku Asbolus verrucosus, źródło: Greg5030, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
- “17 Animals Amazingly Adapted to Thrive in Deserts” Jaymi Haimbuch, https://www.treehugger.com/animals-amazingly-adapted-to-thrive-in-deserts-4869269, 20/08/2024;
- “10 Animals That Live In The Desert” World Atlas, https://www.worldatlas.com/animals/10-animals-that-live-in-the-desert.html, 20/08/2024;
- “15 strange desert animals” Stephanie Pappas, https://www.livescience.com/strange-desert-animals, 20/08/2024;
- “9 Amazing Adaptations of Desert Animals” GVI, https://www.gvi.ie/blog/smb-9-amazing-adaptations-of-desert-animals/, 20/08/2024;
- “The Desert Adaptations of Birds & Mammals” Peter Siminski, https://www.desertmuseum.org/books/nhsd_adaptations_birds.php, 20/08/2024;
- “Deserts are brimming with life but remain one of the most poorly understood ecosystems” Sarah Curtis, https://phys.org/news/2023-02-brimming-life-poorly-understood-ecosystems.html, 20/08/2024;
