Koliber, czyli ptasi helikopter z nektarowym napędem
Na świecie jest ponad 360 gatunków kolibrów, a wszystkie pochodzą z Ameryki Północnej i Południowej. Są to ptaki wyjątkowe pod wieloma względami, niestety w dużej części zagrożone wyginięciem. Ich populacja maleje wskutek utraty naturalnych siedlisk, kolizji z oknami, kociego drapieżnictwa oraz nadużycia pestycydów. A szkoda, bo ich rola w ekosystemach jest znacząca – wiele gatunków kwiatów może być zapylanych jedynie przez kolibry!
Najpowszechniejszym gatunkiem kolibra jest koliberek rubinobrody (Archilochus colubris) występujący w Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i Meksyku w liczbie nawet 34 mln. Niestety, wiele innych gatunków zachowało się w ilościach znacznie mniejszych, wyrażanych w tysiącach lub zaledwie setkach. Osiem gatunków jest krytycznie zagrożonych wyginięciem, a należy do nich m.in. uroczy puchatek modrogardły (Eriocnemis isabaellae), którego kuzyn, puchatek turkusowy z Ekwadoru ma już status wymarłego.
Najmniejszy z ptaków – koliber z Kuby
Wśród wyjątkowości przypisywanych kolibrom należy rekord najmniejszego ptaka świata należący do koliberka hawańskiego (Mellisuga helenae) występującego wyłącznie na Kubie. Dorosłe samce ważą mniej niż 2 g i mierzą na długość zaledwie 5,5 cm – samice są jedynie o pół centymetra większe. Dzięki małym rozmiarom ptak ten wydaje się okrągły, wręcz pulchny. Co niesamowite, należy on do najbardziej długowiecznych kolibrów, dożywając nawet 10 lat.
Nie wszystkie kolibry są jednak lilipucie. Największe z nich, czyli koliber olbrzymi (Patagona gigas) oraz wyodrębniony w 2014 r. peruwiański gatunek P. chaski, mierzą nawet 23 cm na długość, więc są znacznie większe od wróbla, przypominając rozmiarami raczej europejskiego szpaka. To też jedyne kolibry, które dzięki wielkości swych skrzydeł są w stanie szybować.
Koliberek hawański – najmniejszy ptak świat, fot. Piotr Poznan/Shutterstock
Szumiący ptaszek
Angielska nazwa kolibra – „humming bird” – odnosi się do faktu, że mały ptaszek, aby utrzymać się w powietrzu wykonuje niewiarygodną liczbę „szumiących” machnięć skrzydłami, nawet 80 razy na sekundę, a w ciągu pikowania aż 200. Ta oszałamiająca prędkość ruchu wymaga odpowiednio szybkiego tętna, a dokładnie aż 1200 uderzeń za minutę. Dla porównania, sportowiec w czasie intensywnego treningu osiąga maksymalnie 150-180 uderzeń w ciągu minuty.
W rezultacie kolibry w locie przypominają raczej helikoptery niż samoloty. Nie tylko potrafią poruszać się w każdym kierunku, również do tyłu, ale nie mają też problemów z utrzymywaniem się w miejscu. Są też bardzo szybkie – w locie osiągają prędkość do 54 km/h, a podczas pikowania nawet ponad 80 km/h. W napędzie wspomagają je również krótkie nóżki, które działają niczym tłoki. Nie nadają się one co prawda do chodzenia ani podskakiwania, ale umożliwiają kolibrom przesuwanie się po gałązkach i łodygach dzięki palcom wyposażonym w zakrzywione szpony.
Ciekawostka:
Koliber w nocy, aby oszczędzać energię wpada w letarg. Jego serce zwalnia wówczas do nawet 50 uderzeń na minutę, a temperatura ciała spada z 40 do 18°C.
Co je koliber?
Niezwykłe tempo pracy kolibrzego serca wymaga ogromnej ilości cukrów, najlepszego paliwa dla mięśni. Nic dziwnego, że małe ptaszki odżywiają się głównie nektarem wysysanym z kwiatów, wyjątkowo bogatym w węglowodany. W drodze ewolucji i kolibry, i kwiaty (zwane ornitofilnymi) ewoluowały tak, aby jak najlepiej się do siebie dopasować. Kolibry mają więc odpowiednio długie i specyficznie zakrzywione dzioby, które pozwalają dosięgnąć pożądanej słodyczy podczas legendarnego już lotu w miejscu.
Przy okazji warto wspomnieć o innym ciekawym dostosowaniu. Otóż pośród kwiatów znajdujących się w jadłospisie kolibra występują gatunki, których zapylanie uzależnione jest od wizyt małych ptaków. Mają one zwykle specyficzny odcień czerwonego, różowego lub pomarańczowego i dla widzących promieniowanie ultrafioletowe kolibrów są łatwe do rozpoznania, podczas gdy owady je często ignorują.
W ciągu dnia koliber jest w stanie spożyć ilość nektaru 1,5-3 razy większą niż masa jego własnego ciała. To jakby człowiek zjadł ponad 100 kg syropu fruktozowo-glukozowego w ciągu doby! Małe ptaszki mają jednak najszybszy metabolizm wśród wszystkich kręgowców, a dla zapewnienia paliwa swym skrzydłom potrzebują nawet 10 razy więcej energii niż biegacz w czasie maratonu.
Okazyjnie większość kolibrów urozmaica swój jadłospis wstawką z owadów – stawonogi są dla nich cennym źródłem tłuszczów i aminokwasów.
Tabela przedstawiająca podstawowe fakty o kolibrze; opracowanie własne
Kolibrzy cykl życia
Dieta nektarowa pozwala na imponujące osiągnięcia wytrzymałościowe. Koliber rdzawy (Selasphorus rufus) w trakcie corocznych migracji pokonuje nawet 3200 km – to ogromny dystans dla mierzącego 8 cm ptaszka. W sezonie zamieszkuje on wschodnie wybrzeże Kanady i północno-wschodni skrawek Stanów Zjednoczonych korzystając z podaży dzikich kwiatów górskich, ale na zimę przemieszcza się za nektarem na Florydę i do Meksyku.
Te coroczne migracje dotyczą tylko nielicznych gatunków kolibrów, które zamieszkują mniej sprzyjający klimat Ameryki Północnej. Większość spędza jednak życie w stale komfortowej temperaturze Amazonii, gdzie nie trzeba martwić się o chłód. Nawet osiadłe kolibry nie są jednak przesadnie towarzyskie – spędzają życie samotnie poza kilkoma minutami w roku, które poświęcają na kopulację. Wcześniej samiec musi oczywiście zaimponować wybrance, wykonując serię powietrznych akrobacji połączonych z niedwuznacznym szumieniem skrzydłami. Charakterystyczny bzyczący dźwięk wykorzystywany jest bowiem przede wszystkim do komunikacji.
Samica kolibra sama buduje gniazdo, które bywa tak małe jak połówka orzecha, a jego konstrukcję wzmacnia pajęcza sieć. W nim składa dwa miniaturowe jajeczka – najmniejsze spośród wszystkich ptaków – i wysiaduje je 2-3 tygodnie. Młode karmione są przez matkę kolejne trzy tygodnie, po czym stopniowo się usamodzielniają.
Ile żyje koliber zależy od gatunku i osobistego szczęścia. Wiele piskląt nie dożywa bowiem pierwszych urodzin – polują na nie tylko koty, ale także modliszki, żaby i ptaki. Dorosłe osobniki dożywają jednak zwykle 3-5 lat, a te najbardziej długowieczne gatunki nawet 10-11lat.
Urodziwy samiec koliberka żarogłowego, fot. Cliff LeSergent/Shutterstock
Kolory kolibrów
Kolibry to nie tylko rozkosznie małe, ale i bardzo urodziwe ptaszki. Samce mają wyraźniejsze ubarwienie, a jaskrawy pigment jest cechą ewolucyjną związaną z konkurencją o nektar oraz względy samic – geny odpowiadające za te najżywsze barwy skojarzone są bowiem z agresją i dominującym zachowaniem.
Te najbardziej kolorowe pióra odznaczają się przy tym opalizacją, która pozwala uzyskiwać różne odcienie w zależności od ustawienia ciała wobec promieni słonecznych. Samce wykorzystują ten optyczny trik do wabienia samic.
Pośród najpiękniej umaszczonych kolibrów znajduje się komecik długosterny (Aglaiocercus kingii) ze szmaragdową koroną i niebiesko-zielonym ogonem, amorek szafirowy (Boissonneaua jardini) o zielonkawym grzbiecie z metalizująco niebieskim spodem oraz gatunek Panterpe insignis o fenomenalnym tęczowym gardle. Na uwagę zasługuje również lodigezja (Loddigesia mirabilis) z niezwykle długimi piórami na ogonie, które powiewają za samcem w godowym tańcu niczym chorągiewki. Piękności wśród kolibrów jest jednak znacznie więcej a upierzenie przyjmować może wszystkie znane (i nieznane) nam odcienie od bieli, przez róż, aż po brąz i czerń.
Koliber – pytania i odpowiedzi
Czy koliber lata do tyłu?
Tak, koliber to jedyny ptak na świecie, który potrafi latać do tyłu.
Gdzie żyje koliber?
Kolibry w stanie naturalnym występują w wyłącznie w Ameryce Północnej i Południowej.
Ile waży koliber?
Najmniejszy koliber świata waży 2 g, większość gatunków osiąga jednak wagę 4-5 g.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
- „Hummingbirds” BirdLife International, https://www.birdlife.org/birds/hummingbird/, 4/06/2024;
- “Ruby-throated Hummingbird” CornellLab, https://www.allaboutbirds.org/guide/Ruby-throated_Hummingbird/overview#, 4/06/2024;
- “22 Jaw-Dropping Hummingbird Facts” Kirsten Schrader, https://www.birdsandblooms.com/birding/attracting-hummingbirds/13-jaw-dropping-facts-about-hummingbirds/, 4/06/2024;
- “Ten Fascinating Facts About Hummingbirds” Erica J. Sánchez Vázquez, https://abcbirds.org/blog20/ten-fascinating-facts-about-hummingbirds/, 4/06/2024;
- “Fun Facts about Hummingbirds” Audubon, https://southwest.audubon.org/conservation/fun-facts-about-hummingbirds, 4/06/2024;
