Przewodnik po Wigierskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Rozległe lasy, czyste jeziora, malownicze łąki i sielskie wsie – tak w skrócie można opisać Wigierski Park Narodowy. Położony w północno-wschodnim zakątku kraju, na terenie województwa podlaskiego, pozostaje jedną z najbardziej dziewiczych oaz przyrody w Polsce. Można tu spotkać bobrze rodziny i dziesiątki gatunków ptaków, a różnorodność flory zauroczy wszystkich miłośników botaniki.
- Wigierski Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Wigierskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne w Wigierskim Parku Narodowym
- Flora WPN
- Fauna WPN
- Bezpieczeństwo w Wigierskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Wigierski Park Narodowy
- Ciekawostki o Wigierskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Wigierskim Parku Narodowym
- Wigierski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Wigierski Park Narodowy – podstawowe fakty
WPN jest siódmym największym parkiem narodowym w Polsce. Jego współczesna powierzchnia mierzy 150,85 km2, a dodatkowych 112,84 km2 obejmuje otulina. Położony w obrębie mezoregionu Pojezierza Suwalskiego i Równiny Augustowskiej, tuż na skraju malowniczej Puszczy Augustowskiej, przylega do granic państwowych z Litwą i Białorusią.
Powierzchnia parku zdominowana jest przez dziewicze lasy, które zajmują ponad 60% powierzchni, oraz wody powierzchniowe, w tym przede wszystkim dorzecze Czarnej Hańczy oraz 42 jeziora. Największe z nich to oczywiście Wigry, którym park zawdzięcza swoją nazwę, rozciągające się krętymi zaułkami na długość ponad 17 km. Jest to jedno z najgłębszych jezior w Polsce (74 m), a ukształtowane zostało w okresie ostatniego zlodowacenia, ok. 14 tys. lat p.n.e.
Charakterystycznym elementem wigierskiego krajobrazu są tzw. suchary, czyli niewielkie jeziorka o kwaśnych, humusowych wodach, ukryte w głębi lasów. Powstały one wskutek topnienia martwych brył lodu i z tego względu pozbawione są odpływów i dopływów. Największym takim zbiornikiem na terenie WPN jest Suchar Wielki (8,9 ha), a najgłębszym Wądołek (15 m).
W północnej części parku rzeźba jest bardziej urozmaicona dzięki polodowcowym morenom sięgającym nawet 35 m wysokości, poprzecinanym rynnami i zagłębieniami wytopiskowymi. Południową część parku zdominowały natomiast piaskowe równiny.
Ścieżka edukacyjna „Suchary”, źródło: Polimerek, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Wigierskim Parku Narodowym
Ze względu na unikalne walory przyrodnicze 12% terytorium WPN objęte jest ochroną ścisłą, a dalsze 69% ochroną czynną. Dodatkowo w ramach sieci Natura 2000 Minister Środowiska wyznaczył w 2011 r. na obszarze parku obszar specjalnej ochrony ptaków „Puszcza Augustowska”, zaś w 2023 r. ustanowiono składający się z dwóch enklaw obszar ochrony specjalnej siedlisk „Ostoja Wigierska”.
Zwiedzanie WPN podlega ścisłym zasadom, których celem jest zapewnienie optymalnych warunków rozwoju lokalnej florze i faunie oraz zachowanie równowagi biologicznej. Wstęp możliwy jest od wschodu do zachodu słońca, a wyjątkiem od tej reguły jest pobyt na wyznaczonych polach biwakowych i w osadach parku – to jedyne miejsca, które umożliwiają turystom nocleg.
Poza tym regulamin zwiedzania park przewiduje:
- możliwość poruszania się pojazdami z napędem mechanicznymi wyłącznie po drogach publicznych;
- opcję palenia ognisk wyłącznie na polach biwakowych, miejscach do tego wyznaczonych oraz na plaży w Krzywem i tylko poza okresami zagrożenia pożarowego;
- ograniczenia czasowe dla turystyki wodnej: od 1 maja do 31 października oraz na wybranych odcinkach Czarnej Hańczy od 25 grudnia do końca lutego;
- zakaz używania łodzi z silnikami spalinowymi lub hybrydowymi na terenie parku;
- ograniczenie wymiarów jednostek pływających do 10 m długości i 3 m szerokości;
- możliwość nurkowania wyłącznie w wyznaczonych miejscach po wniesieniu stosownej opłaty;
- możliwość spacerów z psami wyłącznie na drogach publicznych w parku;
- zakaz przebywania w Zatoce Hańczańskiej na jeziorze Wigry od stopnienia lodów do 15 czerwca.
Naturalnie, zwiedzający powinni ściśle trzymać się wyznaczonych szlaków turystycznych i ścieżek edukacyjnych, względnie tras narciarskich lub rowerowych. Poruszanie się poza nimi możliwe jest tylko w ramach kuligów organizowanych za zgodą Dyrektora Parku. Amatorski połów ryb jest dozwolony wyłącznie w ramach regulaminu parku.
Na jeziorem Czarne, w miejscowości Krzywe wyznaczono plażę, kąpielisko oraz miejsce do biwakowania, źródło: Polimerek, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne w Wigierskim Parku Narodowym
Wigierski Park Narodowy można zwiedzać pieszo, po wodzie, na dwóch kółkach, saniach lub nartach. Trasy są bardzo różnorodne, więc każdy na pewno łatwo znajdzie optymalną opcję dla siebie. Wśród szlaków spacerowych szczególną popularnością cieszą się:
- Czerwony szlak z Krzywego do Starego Folwarku (6,8km) prowadzący przez lasy i drewniane kładki oferujące widoki na jeziora Wigry oraz Kleszczewek, a także pokamedulski zespół klasztorny we Wigrach; spacer można zakończyć zwiedzaniem Muzeum Wigier oraz wejściem na wieżę widokową na Łysej Górze.
- Zielony szlak „Nad sucharami” w formie pętli (6,9 km) prowadzącej z siedziby WPN w Krzywem przez lasy i wzdłuż malowniczych sucharów.
- Niebieski szlak z Krzywego do Gawrych Rudy (11,5 km) wiodący przez dolinę Czarnej Hańczy, morenę denną oraz rynnowe jezioro Staw.
- Czerwony szlak „Nad Czarną Hańczą” (12,7 km) prowadzący przez najbardziej malowniczą część środkowego biegu Czarnej Hańczy, przez puszczańskie wsie Sarnetki i Studziany Las, obok podmokłych łąk oraz dawnej składnicy drewna.
Rodzinom z dziećmi warto polecić krótsze ścieżki edukacyjne, które łączą walory przyrodnicze z ciekawymi tablicami informacyjnymi, punktami widokowymi oraz wystawami. Ścieżka „Las” (1,5 km) wiedzie z Krzywego przez liściasty grąd, podmokły łęg oraz bór bagienny, dając możliwość obejrzenia bobrzych żeremi. Tuż obok znajduje się ścieżka „Suchary” (2,5 km) prowadząca przez drewniane kładki i pomosty wzdłuż jezior dystroficznych Suchar II oraz Suchar IV, porośniętych bujną roślinnością. Nieco dłuższa jest ścieżka „Jeziora” (5,2 km,) na trasie której zobaczymy jezioro Wigry, Długie i Suchar Wielki, jak również torfowisko oraz ols torfowcowy.
Rowerzyści przy zachowaniu ostrożności poruszać się po większości szlaków pieszych (z wyjątkiem drewnianych kładek). Specjalnie dla nich wyznaczono też sześć tras o długości od 7 do 46 km. Ta najdłuższa i najpopularniejsza jest pętlą wiodącą ze Starego Folwarku przez Wigry, punkty widokowe w Mikołajewie, Bryzglu i Gawrych Rudzie, a także dziką plażę „Piaski”. Zimą dwa kółka warto zamienić na narty biegowe, korzystając z tras zorganizowanych wokół Krzywego oraz Zatoki Słupiańskiej jeziora Wigry. Warto dodać, że trasy są dość trudne technicznie i nadają się wyłącznie do stylu klasycznego.
Jednym z najatrakcyjniejszych sposobów na zwiedzanie WPN pozostaje wodny szlak Czarnej Hańczy. Spływy kajakowe zaczynają się w Gawrych Rudzie lub Bryzglu i kończą w Studzianym Lesie – maksymalna długość wynosi 35 km, ale możliwa jest organizacja krótszej, jednodniowej eskapady przy wykorzystaniu jednej z licznych wypożyczalni sprzętu na szlaku. Bardziej zapaleni kajakarze mogą natomiast przedłużyć spływ poza teren WPN, kończąc aż w Augustowie.
Orientacyjna mapa szlaków na terenie WPN; źródło: Mapa Turystyczna / https://wigpn.gov.pl/
Flora WPN
Przyroda Wigierskiego Parku Narodowego to przede wszystkim niezwykle różnorodne lasy, które tworzy aż dziesięć różnych zespołów roślinnych, spośród których najpowszechniejsze są subkontynentalne bory mieszane, grądy subkontynentalne oraz bory bagienne. Łącznie w ekosystemach leśnych i nieleśnych na terenie parku doliczono się ponad 1000 gatunków, podgatunków i odmian roślin naczyniowych. Są wśród nich liczne gatunki typowe dla chłodnego klimatu, np. żurawina błotna (Vaccinium oxycoccos), storczykowaty żłobik koralowy (Corallorhiza trifida Chatelain), wielosił błękitny (Polemonium caeruleum) czy występujący na torfowiskach pływacz średni (Utricularia intermedia Hayne).
Wiele z wigierskich roślin ma status rzadkich i zagrożonych i z tego względu objęte są ścisłą ochroną. Należą do nich m.in. rzepik szczeciniasty (Agrimonia pilosa), mięsożerna aldrowanda pęcherzykowata (Aldrovanda vesiculosa), należący do orchidei lipiennik Loesela (Liparis loeselii ) oraz półpasożytniczy leniec podkwiatkowy (Thesium ebracteatum Hayne), którego populacja w WPN jest wyjątkowo liczebna. Godny uwagi jest również zimoziół północny (Linnaea borealis), będący reliktem epoki glacjalnej i urzekający drobnymi dzwonkowatymi kwiatami.
Mniej przyciągające uwagę, ale bardzo cenne z przyrodniczego punktu widzenia są również występujące na terenie parku mchy, których naliczono ok. 200 gatunków. Swoją ostoję znalazły tu np. gładysz paprociowaty (Homalia trichomanoides) oraz miechera pierzasta (Neckera pennata).
Lipiennik Loesela – gatunek zagrożony wyginięciem, źródło: Kristian Peters — Fabelfroh 07:12, 30 October 2006 (UTC), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Zimoziół północny, Brian Gratwicke from DC, USA, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Fauna WPN
Królem i symbolem Wigierskiego Parku Narodowego jest bóbr europejski (Castor fiber), którego liczebność utrzymuje się na niezmienionym poziomie od lat 90 XX w. Dla ochrony ponad 60 bobrowych rodzin już przed 60 laty założono dwa rezerwaty – u ujścia Czarnej Hańczy do jeziora Wigry oraz obok miejscowości Zakąty. Uważa się, że to właśnie dzięki lokalnej populacji po całej Suwalszczyźnie rozprzestrzeniło się ok. 5 tys. bobrów poszukujących nowych cieków wodnych.
Żeremia bobrowe chętnie zamieszkują wydry oraz inwazyjne norki amerykańskie. Wśród 52 lokalnych gatunków ssaków spotkać można również łosie, jelenie, sarny i wilki, a z mniejszych także kuny i ryjówki. Najliczniej reprezentowaną rodziną kręgowców w WPN są jednak ptaki – spośród ok. 200 zaobserwowanych gatunków, ok. 160 zakłada tu gniazda. Nie brakuje ptactwa wodnego i wodno-błotnego, na czele z dość rzadkim bielikiem (Haliaeetus albicilla) oraz drapieżnym błotniakiem stawowym (Circus aeruginosus). Ponadto nad tutejszymi jeziorami spotkamy dwa gatunki łabędzi, sześć gatunków mew oraz trzy gatunki czapli, w tym jeden lęgowy, zwany bąkiem (Botaurus stellaris). W lasach skrywa się natomiast dziewięć gatunków dzięciołów, cztery gatunki gołębi, dwie sowy, a ponadto zięby, rudziki i śpiewaki.
Jak przystało na krainę pełną jezior i cieków wodnych, w WPN odnotowuje się bogactwo ryb – pomiędzy 31 lokalnymi gatunkami są m.in. chroniony piskorz, śliz oraz strzebla potokowa. Ponadto podmokłe ekosystemy są domem dla 12 gatunków płazów, łącznie z traszką grzebieniastą i kumakiem nizinnym. Wśród gadów doliczono się natomiast 3 gatunków jaszczurek oraz dwóch węży: żmii zygzakowatej oraz zaskrońca zwyczajnego. Miłośnicy mikrofauny zachwycą się też różnorodnością owadów – pośród ponad 3 tys. gatunków owadów aż 1722 stanowią motyle!
Bóbr jest symbolem WPN, źródło: Klaudiusz Muchowski, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Czapla bąk jest gatunkiem lęgowym w WPN, źródło: caroline legg, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Wigierskim Parku Narodowym
Przed udaniem się na zwiedzanie WPN należy zawsze sprawdzić prognozę pogody. Lokalny klimat jest chłodniejszy i bardziej deszczowy niż na większości terytorium Polski, co wymaga odpowiedniej odzieży i obuwia. Dyrekcja parku ostrzega, aby nie wchodzić do lasu, jeśli prędkość wiatru w porywach przekracza 50 km/h. Wypływanie na jezioro Wigry kajakiem lub małą łodzią jest niebezpieczne już przy wietrze osiągającym prędkość 20 km/h, a żeglarze powinni zachować podwyższoną ostrożność przy 30 km/h.
Na terenie WPN zagrożenie stwarzają również burze z piorunami, w czasie których nie wolno pod żadnym pozorem wypływać na wodę, oraz pożary traw i lasów, najczęściej występujące wczesną wiosną i w czasie suchego lata. Wszystkie lasy w parku zostały zakwalifikowane do II, średniej, kategorii zagrożenia pożarowego. W przypadku wyjątkowo trudnych warunków Dyrektor może wprowadzić całkowity zakaz wstępu do parku – stosowne komunikaty można znaleźć na stronie: https://wigpn.gov.pl/
Zalecenia dotyczące bezpieczeństwa w WPN obejmują również:
- poruszanie się po parku z naładowanym telefonem komórkowym;
- zaopatrzenie się w mapę papierową lub elektroniczną;
- omijanie i nieprowokowanie napotkanych dzikich zwierząt;
- unikanie kontaktu z martwymi zwierzętami;
- zachowanie szczególnej ostrożności podczas kąpieli w miejscach zwyczajowo do tego wykorzystywanych – wchodzenie do wody odbywa się na własną odpowiedzialność!
Telefony alarmowe:
Straż Parku – 607 559 004
Suwalskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe – 601 100 100
Wstęp do Wigierskiego Parku Narodowego; myself (User:Piotrus), CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Wigierski Park Narodowy
Za wstęp na tereny objęte ochroną ścisłą lub czynną pobiera się w WPN opłaty w formie kart wstępu o ważności jednego dnia, jednego tygodnia lub całoroczne. Upoważniają one do korzystania ze wszystkich szlaków i ścieżek parku, jak również do przebywania na wodzie. Karty można nabyć w siedzibie dyrekcji parku w Krzywem, w leśniczówkach, wypożyczalniach kajaków i wielu innych punktach turystycznych, jak również przez internet: https://wpn.eparki.pl/.
Do WPN można dotrzeć samochodem lub autobusem. W tym pierwszym scenariuszu należy kierować się z Warszawy na Białystok, a dalej przez Augustów do Suwałk. Następnie trasa wiedzie przez Sejny w kierunku Miklaszówki. Dla zmotoryzowanych turystów przygotowano 18 parkingów, m.in. w Krzywem, Starym Folwarku, Nowej Wsi czy Bryzglu. Dzięki gęstej sieci dróg publicznych do wszystkich atrakcji WPN jest łatwo dojechać – objazd całego parku z Krzywego do Płociczna to ok. 100 km.
Dojazd autobusem jest możliwy z Suwałk lub Augustowa (kierunek Sejny, przystanek w Krzywem), gdzie z kolei można dotrzeć pociągiem.
Oprócz atrakcji przyrodniczych w WPN warto odwiedzić:
- Muzeum Wigier w Starym Folwarku (wstęp płatny);
- Łódź ze szklanym dnem (rejsy rezerwuje się w Muzeum Wigier, wstęp płatny);
- Wystawę etnograficzną obok dyrekcji parku, przy leśniczówce Krzywe (wstęp bezpłatny);
- Wystawę rybacką w Czerwonym Folwarku (wstęp bezpłatny);
- Wystawę przyrodniczą w siedzibie Dyrekcji parku.
Siedziba parku w Krzywem, źródło: Polimerek, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Wigierskim Parku Narodowym
Już przed 12 tys. lat na terenie Pojezierza Litewskiego pojawili się pierwsi koczownicy podążający za stadami reniferów. Z ponad 70 stanowisk archeologicznych na obszarze WPN wiemy, że z kolejnymi tysiącleciami tryb życia ludności zmieniał się w kierunku osadnictwa opartego na rybołówstwie i zbieractwie. Historycy są jednak zgodni, że region ten był słabo zaludniony i cywilizacyjnie zacofany.
Sytuacja na dobre zmieniła się dopiero w epoce średniowiecza, gdy na Suwalszczyznę nadciągnęły plemiona Jaćwingów. Lokalna populacja stała się jednak celem krzyżackich podbojów, które doprowadziły do upadku Jaćwieży w 1283 r. Ponowny rozkwit cywilizacji przypadł na wiek XV, kiedy to książęta litewscy rozpoczęli intensywną kolonizację puszczy.
W 1667 r. król Jan Kazimierz przekazał zakonowi kamedułów wyspę Wigry, a następnie dwa duże leśnictwa. Kameduli zaczęli aktywnie ściągać nowych osadników, zakładając folwarki. W tym okresie rozwinęły się również smolarnie, które spowodowały ogromne szkody w puszczy – na obszarach wycinki powstały jednak osady rolnicze. Do dziś jedną z największych atrakcji regionu jest zabytkowy Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach.
Kolonizacja okolic wokół jeziora Wigry zakończyła się w XIX w. Miejscowa ludność żyła głównie z rolnictwa, pracy w lesie i rybactwa. Dopiero w XX w. zaczęła rozwijać się działalność letniskowa, co miało związek z rozwojem zainteresowania wigierską przyrodą i jeziorami. W 1976 r. założono Wigierski Park Krajobrazowy, zaś w 1988 r. podjęto decyzję o powołaniu Wigierskiego Parku Narodowego.
Pokamedulski Zespół Klasztorny w Wigrach, źródło: Autorstwa Yarl – Praca własna, CC BY-SA 3.0, Link
Ekoturystyka w Wigierskim Parku Narodowym
WPN oferuje zwiedzającym tyle atrakcji, że można tu śmiało spędzić kilka dni. Niestety, spływy kajakowe, kąpiele w jeziorach i biwakowanie mają tendencję wyciągać z ludzi to, co najgorsze. Zaczynamy czuć się niczym goście w hotelu, którzy mają do wszystkiego prawo, zapominając o tym, że otacza nas kruchy ekosystem.
Jeśli wybierasz się więc nad Wigry zastosuj się do obowiązującej w parku zasady: Zabierz swoje śmieci ze sobą. Dyrekcja przekonuje, że kto miał siłę wnieść śmieci na teren WPN, ma siłę również je zabrać. W lasach specjalnie nie ustawiono koszy na odpadki, a butelki i puszki lądujące w Czarnej Hańczy to pierwszy krok do ekologicznej katastrofy.
Ludzki balast to jednak nie tylko opakowania, ale również hałas, który w szczególności utrudnia lęgi ptactwu ukrytemu w szuwarach i koronach drzew. Nauczmy się więc zwiedzać po cichu, obserwując i podziwiając, raczej niż zdobywając!
Wigierski Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Gdzie znajduje się Wigierski Park Narodowy?
Wigierski Park Narodowy znajduje się w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim, na terenie Suwalszczyzny. Jego centrum stanowi jezioro Wigry.
Jakie są główne atrakcje parku?
• Jezioro Wigry
• Pokamedulski klasztor w Wigrach
• Wigierska Kolejka Wąskotorowa
• Ścieżki edukacyjne i szlaki turystyczne
• Centrum Edukacji i Muzeum Wigier w Krzywem
Jaka rzeka przepływa przez Wigierski Park Narodowy
Przez Wigierski Park Narodowy przepływa rzeka Czarna Hańcza. To największa rzeka Suwalszczyzny i jedna z najpiękniejszych tras kajakowych w Polsce. Przepływa przez jezioro Wigry, a następnie kieruje się na południe i wschód, by ostatecznie wpłynąć do Niemna na terenie Białorusi.
- Wigierski Park Narodowy, https://wigpn.gov.pl/, 5/03/2025;
- Wigierski Park Narodowy, Wigierskie Stowarzyszenie Turystyczne, https://www.wigry-info.pl/event/wigierski-park-narodowy/, 5/03/2025;
- Wigierski Park Narodowy, PTTK, http://www.msw-pttk.org.pl/dokumenty/parki_narodowe/wigpn.html, 5/03/2025;
- „Jeziora i rzeki w WPN”, Michał Osewski, https://www.wigry.org.pl/wody/suchary.htm, 5/03/2025;
- „Bobry w WPN” Wojciech Misiukiewicz, https://www.wigry.org.pl/bobry/index_pl.htm#, 5/03/2025;
