Zwierzęta, które szybują
Latanie nie zawsze oznacza to samo. Wiele gatunków zwierząt nauczyło się poruszać nad ziemią, szybując w powietrzu na zaskakująco długie odległości. To jedno z bardziej fascynujących przystosować ewolucyjnych, które stało się inspiracją dla ludzkiej myśli technicznej, od lotni i spadochronów po szybowce. Poznaj 10 szybujących zwierząt i ich anatomiczne triki.
Szybowanie to super talent wielu gatunków ptaków, które wzniósłszy się na odpowiednią wysokość, potrafią przemieszczać się bez machania skrzydłami, oszczędzając cenną energię. Dzięki zmyślności Matki Natury latać potrafią jednak również zwierzęta pozbawione skrzydeł, od gadów i płazów po ssaki. Jak się okazuje, potrzeba niewiele, aby spojrzeć na świat z góry…
Latające wiewiórki
Polatuchy (Pteromyini) to niezwykłe plemię wiewiórek, do którego należy aż 50 gatunków. Nie potrafią one latać per se, ale po wskoczeniu na wysokie partie drzewa – co przychodzi im z łatwością – odważnie skaczą w dal, ślizgając się w powietrzu na odległość nawet 90 m. Potrafią przy tym kontrolować wysokość i kierunek lotu za pomocą kości nadgarstków oraz ogona. Za latanie wiewiórek odpowiedzialne są błony lotne łączące przednie i tylne kończyny.
Największą spośród latających wiewiórek jest zamieszkujący lasy Południowo-Wschodniej Azji wielkolot rdzawy (Petaurista petaurista), który może ważyć aż 1-3 kg. Dzięki wyjątkowo rozłożystym błonom jest on w stanie szybować na odległość nawet 100-150 m pod bardzo niskim kątem 14-22° – ląduje zwykle na innym drzewie minimum 3 metry nad ziemią.
Wielkolot biało-czerwony – jeden z gatunków latających wiewiórek, źródło: Rohit Naniwadekar, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Wolatucha wielka
Latające wiewiórki to nie jedyne ssaki, które potrafią szybować między drzewami. W Australii żyją też trzy gatunki wolatuchy wielkiej (Petauroides volans), które jeszcze do 2020 r. traktowane były jako jeden gatunek. Rozmiarami przypominają kota, a i ich brązowe, kremowe lub szare futerko i puchaty półmetrowy ogon przypominają raczej pupila do przytulania niż lotnika.
Po bokach ciała – od łokcia do kostek – wolatuchy posiadają jednak błony lotne, dzięki którym nocami sprawnie szybują między wysokimi drzewami. Podczas lotu składają przednie kończyny pod brodą, przyjmując kształt łatwego do sterowania trójkąta. Te zdolności nawigacyjne pozwalają im unikać schodzenia na ziemię, gdzie poruszają się bardzo powoli i nieudolnie, stając się łatwą ofiarą dla sów lub zdziczałych kotów.
Wolatucha wielka to ssak typowo nocny, źródło: John Walter, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
Lotopałanka karłowata
Daleką krewną wolatuchy jest lotopałanka karłowata (Petaurus breviceps), spotykana od Nowej Gwinei po Tasmanię. Ten mały ssak nadrzewny znany jest ze swojego zamiłowania do słodyczy, które zaspokaja spijając soki drzewne i nektar z kwiatów. Z natury jest jednak wszystkożerny i w czasie letnich lotów chętnie wychwytuje smakowite owady.
Lotopałanki odważnie rzucają się z drzew wyprostowując swoje kończyny pod kątem prostym do tułowia i szybują tym sposobem na odległość nawet 50 m. Dzięki regulacji napięcia błon potrafią lądować na dowolnym drzewie, bardzo rzadko schodząc na ziemię. Co ciekawe, takie loty praktykowane są nawet, gdy samica ma w „kieszeni” umieszczonej na brzuchu swe potomstwo. Młode lotopałanki spędzają w maminej torbie pierwsze dwa miesiące życia, ale dla swego bezpieczeństwa ustabilizowane są specjalnymi przegrodami.
Lotopałanka to małe zwierzę nadrzewne typowe dla Australii, fot. wirestock/envato
Lotokoty
Bardzo efektywnie szybować potrafią również dwa gatunki lotokotów: filipiński (Cynocephalus volans) oraz malajski (Galeopterus variegatus). Nazywa się je latającymi lemurami i rzeczywiście są najbliżej spokrewnionymi z człowiekiem ssakami o potencjale lotniczym. Średnio duże (do 40 cm długości) spędzają całe życie na drzewach, ożywiając się zawsze w nocy. Ich błony lotne są najlepiej wykształcone spośród wszystkich ssaków i sięgają od łopatek do przednich łap, tylnych łap, a następnie wierzchołka ogona. Nawet przestrzenie między palcami wypełnione są błonami. Gdy lotokot więc dość nieudacznie wdrapie się już na szczyt drzewa, potrafi szybować z niego na odległość nawet 70-150 m, przypominając rozpostarty w powietrzu latawiec.
Lotokot malajski na drzewie, źródło: Nina Holopainen, CC BY 2.5, via Wikimedia Commons
Nietoperze
Wiele wskazuje na to, że to właśnie lotokoty były przodkami nietoperzy, które jeszcze przed 50 mln miały inaczej zbudowane kończyny i prawdopodobnie więcej szybowały niż aktywnie machały skrzydłami. Owe skrzydła są rozwinęły się właśnie z otoczonych błonami kończyn przednich.
Mimo że współczesne nietoperze (Chiroptera) latają bardzo dobrze, osiągając prędkości nawet 160 km/h i wykazując lepsze zdolności do manewrowania niż ptaki, większość gatunków chętnie wykorzystuje swe błoniaste skrzydła do szybowania, co pozwala zaoszczędzić energię i lepiej zorientować się w otoczeniu. Jako ciekawostkę warto dodać, że skrzydła nietoperza, choć miękkie i łatwe do przerwania, zawierają znacznie więcej kości niż skrzydła ptasie, przez co są bardziej precyzyjnym mechanizmem lotniczym.
Większość nietoperzy wykorzystuje błoniaste skrzydła do szybowania, fot. CreativeNature_nl/envato
Smok latający
Brzmi przerażająco, ale w rzeczywistości chodzi o jaszczurkę, która rozwinęła zdolność do unoszenia się w powietrzu. Draco volans to gatunek występujący wyłącznie w Południowo-Wschodniej Azji i spędzający całe życie na drzewach. Na długość osiąga nawet 22 cm, a jego najbardziej charakterystycznym atrybutem są płaty skóry naciągnięte pomiędzy żebrami, które wydłużone są znacznie do boków. W zależności od potrzeby smok latający potrafi owe „skrzydła” składać do boków, rozpościerać, ale także sterować nimi w powietrzu, wprawnie zmieniając kierunek lotu. Szybowanie odbywa się na odległość nawet 60 m, podczas którego jaszczurka traci zwykle jedynie 10 m wysokości. To doskonały sposób na ucieczkę przed drapieżnikami, który wykorzystują również m.in. latające gatunki gekonów.
Jaszczurka zwana smokiem latającym, źródło: redrovertracy, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
Wężolot rajski
Szybować potrafią nie tylko jaszczurki, ale i węże. Wężolot rajski (Chrysopelea paradisi) to kolejny bajeczny gatunek z Południowo-Wschodniej Azji, który upodobał sobie życie na drzewach w wilgotnych, tropikalnych lasach. Raczej jednak niż spełzać w dół po pniu nauczył się spłaszczać swoje ciało tak, aby wykorzystywać je jako lotnię. Pomagają mu w tym niezwykle mobilne żebra.
Jak wygląda taki lot? Gad najpierw formuje ciało w kształt litery „J”, która ułatwia oderwanie się od gałęzi, a następnie zwija się w trójkąt i wykorzystuje falowanie powietrza, aby przedostać się jak najdalej –na odległość od 10 do nawet 100 m! Podobne zdolności wykazują inne gatunki z rodzaju wężolotów, których jest łącznie pięć. Wszystkie są też lekko trujące, więc w pewnych miejscach świata warto patrzyć uważnie nie tylko pod nogi, ale i nad głowę.
Wężolot rajski potrafi spłaszczać się w celu szybowania w powietrzu, źródło: Dr. Raju Kasambe, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Żaba latająca
Również wśród płazów znajduje się rodzina, której zwykłe skakanie przestało wystarczać. Nogolotkowate żaby z rodzaju Zhangixalus zamieszkują Chiny, Birmę, Laos oraz Wietnam i słyną z wyjątkowej krzykliwości. Mają one odpowiednio większe odnóża, których palce połączone są wydatnymi błonami – to one właśnie spełniają funkcję lotni. Dodatkowo po bokach wyjątkowo lekkiego, nawet jak na żabę, ciała znajdują się płaty skórne napinające się po wyskoku. Tym sposobem żaba latająca szybuje pod kątem mniejszym niż 45°C na odległość nawet 15 m.
Żaba latająca przygotowująca się do kolejnego skoku, źródło: Kv vishnu, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ryby latające
Zwane naukowo ptaszorami (Exocoetidae), ryby latające to rodzina, do której należy ponad 60 gatunków. Wszystkie szczycą się tym, że potrafią nie tylko pływać, ale i szybować nad oceanem i to na szokująco długie dystanse – do rekordowych 400 m! Większość „lotów” trwa jednak ok. 40 sekund i nie przekracza odległości 50 m, z maksymalnym wzlotem na wysokość 6 metrów.
W przeciwieństwie do wszystkich wspomnianych wyżej zwierząt szybujących ptaszory nie mają komfortu startowania z wysokiego drzewa. Aby wzbić się w powietrze, muszą najpierw nabrać szybkości w wodzie (do 56 km/h), a następie katapultować swoje ciało nad powierzchnię. Ten pierwszy etap możliwy jest dzięki zwinnym ogonom, ale gdy ryba wystrzeli już ponad wodę, funkcję napędu przejmują płetwy piersiowe rozkładające się niczym skrzydła. Niektóre gatunki posiadają również dodatkowe płetwy odbytowe o funkcji lotniczej.
Szybujący lot ptaszora, źródło: http://www.moc.noaa.gov/mt/las/photos2.htm, Public domain, via Wikimedia Commons
Albatros galapagoski
Ogromna większość ptaków wykorzystuje szybowanie jako wspomaganie aktywnego lotu. Unoszenie się na skrzydłach to wybór racjonalny energetycznie i potrzebny zwłaszcza przy długi podróżach. Albatros galapagoski (Phoebastria irrorata) pokonuje dystanse tysiąca kilometrów nad peruwiańskim i ekwadorskim wybrzeżem, poszukując ryb i owoców morza. W tym celu wykorzystuje fenomenalną zdolność do szybowania lotem wznoszącym, dając się unosić rosnącej wraz z wysokością prędkości wiatru. Przy rozpiętości skrzydeł sięgającej 220-250 cm jest to wyjątkowo efektywny sposób zwiedzania świata.
Szybujący albatros galapagoski, fot. SteveAllenPhoto999/envato
Opublikowany: 23 września, 2024 | Zaktualizowany: 9 grudnia, 2024
- „Gliding animals” Animalia, https://www.animalia.bio/collections/gliding-animals, 23/08/2024;
- “Fantastic flyers: 10 animals that fly in surprising ways” Jay Sullivan, https://www.nhm.ac.uk/discover/fantastic-flyers-animals-that-fly-in-surprising-ways.html, 23/08/2024;
- “Flying and gliding animals” Bionity, https://www.bionity.com/en/encyclopedia/Flying_and_gliding_animals.html, 23/08/2024;
- “Mammals That Glide: Colugos, Flying Squirrels & Sugar Gliders” Mike, Dorothy McKenney, https://owlcation.com/stem/Mammals-That-Glide-Through-the-Air-With-the-Greatest-of-Ease, 23/08/2024;
- “Bat evolution study supports gliding-to-flying hypothesis” PeerJ, https://phys.org/news/2024-07-evolution-gliding-flying-hypothesis.html, 23/08/2024;
