Cele i ochrona prawna
Celem obejmowania ochroną tego typu terenów jest utrzymanie różnorodności biologicznej, zapewnienie bezpieczeństwa poszczególnym gatunkom flory i fauny (często zagrożonym) czy zachowanie w jak najlepszym stanie walorów krajobrazowych i przyrodniczych (a czasem próba odtworzenia elementów zdegradowanych lub zanikłych). Park narodowy ma służyć również działalności naukowej i badawczej, edukacji oraz turystyce poznawczej. Ochrona parków narodowych ma umocowanie w prawie. W Polsce jej warunki określa Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody. Dokument ten precyzuje cele ochrony przyrody i ich metody realizacji, wylicza formy ochrony przyrody oraz sposoby ochrony elementów krajobrazowych. Park narodowy tworzony jest na drodze tejże ustawy, a jego granice terytorialne wyznacza rozporządzenie Rady Ministrów. Pieczę nad parkiem sprawuje dyrektor, do którego obowiązków należy kierowanie realizacją planu ochrony parku.
Najstarszy Pieniński Park Narodowy utworzony w 1932 r., By Jerzy Opioła (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY 2.5], via Wikimedia Commons
- Park narodowy obejmuje obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe.
- Park narodowy tworzy się w celu zachowania różnorodności biologicznej, zasobów, tworów i składników przyrody nieożywionej i walorów krajobrazowych, przywrócenia właściwego stanu zasobów i składników przyrody oraz odtworzenia zniekształconych siedlisk przyrodniczych, siedlisk roślin, siedlisk zwierząt lub siedlisk grzybów.
Park narodowy jest państwową osobą prawną w rozumieniu art. 9 pkt 14 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.
Strefy ochrony i otulina
Park narodowy to najwyższa forma ochrony przyrody. Na jego obszarze ochronie podlegają wszystkie elementy. Rozgranicza się jednakże trzy strefy, zróżnicowane pod względem rygorów ochronnych, tj. strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i strefę ochrony krajobrazowej. Strefa ochrony ścisłej zakazuje jakiejkolwiek ingerencji człowieka, natomiast strefa ochrony częściowej dopuszcza świadome działania, które mają na celu pielęgnację zasobów w kierunku przywrócenia ich do stanu naturalnego. W Polsce ochroną ścisłą objęte jest 21% ogółu powierzchni parków, zaś ochroną częściową 60%. Pozostałe 19% to między innymi infrastruktura parku czy tereny prywatne podlegające ochronie krajobrazowej. Każdy park narodowy otoczony jest ponadto otuliną, czyli obszarem, który ma go dodatkowo ochraniać przed wpływem działalności człowieka. Otulina stanowi swoistą strefę buforową pomiędzy parkiem, a obszarem, na którym aktywnie funkcjonuje człowiek. Ma zapobiegać jakiemukolwiek negatywnemu wpływowi prowadzonej przez ludzi gospodarki na stan obszaru chronionego.
Dolina Prądnika, Ojcowski Park Narodowy - najmniejszy park narodowy w Polsce. By Jerzy Opioła (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5-2.0-1.0], via Wikimedia Commons
Parki narodowe w Polsce, Europie i na świecie
Idea parku narodowego zrodziła się w Stanach Zjednoczonych i zaowocowała ustanowieniem w 1872 roku Parku Narodowego Yellowstone. Największym parkiem narodowym w USA jest Park Narodowy Wrangla-Świętego Eliasza, położony w północno-wschodniej części stanu Alaska. Jego powierzchnia wynosi ponad 53 tys. km2, co daje mu trzecią pozycję co do wielkości w skali świata. Drugie miejsce pod tym względem zajmuje Park Narodowy Tasili Wan Ahdżar w Algierii (72 tys. km2), pierwsze natomiast Park Narodowy Grenlandii z powierzchnią 972 tys. km2.Parki narodowe istnieją w większości krajów świata. Największym europejskim obszarem chronionym w ten sposób jest Park Narodowy Vatnajökull w Islandii, zajmujący ponad 12 tys. km2. Najstarszym parkiem na Starym Kontynencie jest zaś Park Narodowy Sarek w Szwecji, utworzony w 1909 roku, w celu objęcia ochroną alpejskiego krajobrazu Gór Skandynawskich w ich północnej części.
Park Narodowy Vatnajökull. By Chmee2/Valtameri (Own work) [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Babiogórski – 1954 r., 33,90 km2
Białowieski – 1932 r., 105,17 km2
Biebrzański – 1993 r., 592,23 km2 – największy park narodowy w Polsce
Bieszczadzki – 1973 r., 291,96 km2
Bory Tucholskie – 1996 r., 46,13 km2
Drawieński – 1990 r., 113,42 km2
Gorczański – 1981 r., 70,30 km2
Gór Stołowych – 1993 r., 63,40 km2
Kampinoski – 1959 r., 385,48 km2
Karkonoski – 1959 r., 55,80 km2
Magurski – 1995 r., 194,39 km2
Narwiański – 1996 r., 68,10 km2
Ojcowski – 1956 r., 21,46 km2 – najmniejszy park narodowy w Polsce
Pieniński – 1932 r., 23,46 km2 – najstarszy park narodowy w Polsce
Poleski – 1990 r., 97,62 km2
Roztoczański – 1974 r., 84,82 km2
Słowiński – 1967 r., 215,72 km2
Świętokrzyski – 1950 r., 76,26 km2
Tatrzański – 1954 r., 211,87 km2
Ujście Warty – 2001 r., 80,74 km2 – najmłodszy park narodowy w Polsce
Wielkopolski – 1957 r., 75,83 km2
Wigierski – 1989 r., 150,79 km2
Woliński – 1960 r., 109,37 km2.
Park Narodowy Ujście Warty. By Wojsyl (Own work) [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.5], via Wikimedia Commons
Białowieski Park Narodowy uznano za Światowy Rezerwat Biosfery UNESCO.By Frank Vassen [CC BY 2.0], via Wikimedia Commons
Bibliografia
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny ”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997;
- Ewa Symonides; “Ochrona przyrody”; Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2014;
- Bożena Dobrzańska, Grzegorz Dobrzański, Dariusz Kiełczewski; “Ochrona środowiska przyrodniczego”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019;
- promil
.jpg){kind=link}
