Topnienie lodowców - przyczyny i skutki. Zapobieganie topnieniu lodowców

Topnienie lodowców jest jedną z najpoważniejszych konsekwencji globalnych zmian klimatycznych. Jego tempo w przeciągu ostatnich 100 lat jest na tyle zatrważające, że ekolodzy biją na alarm wieszcząc szereg czarnych scenariuszy. Lodowiec Thwaites na Antarktydzie ochrzczony już została „lodowcem zagłady” – gdy się stopi, skutki dla ludzkości będzą katastroficzne. A jego współczesne tempo topnienia jest najszybsze od 5,5 tysiąca lat!

1. Lodowce są ważne!
2. Jak zmieniała się pokrywa lodowcowa w historii?
3. Dlaczego lodowce topnieją coraz szybciej?
4. Topnienie lodowców jako przyczyna podnoszenia się poziomu mórz
5. Dalsze konsekwencje topnienia lodowców
6. Jakie są perspektywy?

Współcześnie 10% powierzchni lądu na Ziemi stanowi pokrywa lodowcowa. Z tego 90% lodowców znajduje się na Antarktydzie, 8% na Grenlandii, a resztę stanowią górskie lodowce w Północnej Ameryce, Azji, Europie, a w mniejszym stopniu również na pozostałych kontynentach. Według naukowców najstarszy lód na Antarktydzie pochodzi nawet sprzed 1 miliona lat. Lodowiec na Grenlandii ma ok. 100 tysięcy lat, zaś ten na Alasce ok. 30 tysięcy lat.

Lodowce są ważne!

Trudno przecenić jest rolę, jaką spełniają lodowce na Ziemi. Nie tylko są one magazynem ogromnych ilości słodkiej wody (70% globalnych zasobów), ale pełnią również funkcję ochronnej warstwy. Ich biała powierzchnia odbija promienie słoneczne z powrotem w kosmos przeciwdziałając przegrzewaniu się planety i oceanów. Obecność lodowców na naszej planecie jest gwarantem globalnej równowagi koniecznej dla przebiegu kluczowych procesów życiowych.

A formowanie się lodowców trwa tysiące lat, więc nawet spodziewane oziębienie klimatu (mocno już spóźnione) nie będzie szybkim ratunkiem dla ludzkości. Tysiące ton śniegu muszą opaść, zbić się i skrystalizować, aby powstały na nowo lodowe bloki. Zdaniem naukowców dawno minęliśmy już punkt, w którym regeneracja lodowców na Ziemi byłaby możliwa.

Jak zmieniała się pokrywa lodowcowa w historii?

Powierzchnia lodowców na świecie podlega naturalnym fluktuacjom wynikającym z naturalnych, cyklicznych zmian klimatu. Są one bardzo powolne i obejmują epoki lodowcowe przeplatające się okresami ocieplenia, czyli interglacjałami. Przez miliony lat historii powierzchnia lodowców była wynikową tych cyklów. W okresach zlodowacenia objętość lodu wzrastała, by zmniejszać się w dobie ocieplenia.

Najzimniejszy okres ostatniego zlodowacenia miał miejsce ok. 20 tysięcy lat temu. Udział powierzchni lodowców na powierzchni lądów sięgał wówczas nawet 25%, a poziom mórz i oceanów na świecie był 120 m niższy niż dzisiaj. Od początku XX w. tempo topnienia lodowców wyraźnie się zwiększyło. Zmiany te śledzimy dziś przede wszystkim za pomocą fotografii lotniczych oraz zdjęć satelitarnych. Z obserwacji tych wiemy, że lód na Grenlandii taje obecnie 4 razy szybciej niż w 2003 r. i sam w sobie odpowiada aż za 20% przyrostu objętości wody w oceanach.

Dlaczego lodowce topnieją coraz szybciej?

Odpowiedzialnością za aktualny stan rzeczy obarcza się zwykle człowieka i rozwój cywilizacyjny. W ciągu ostatniego stulecia miasta i przemysł rozwinęły się na niespotykaną dotąd skalę, niosąc ze sobą wyraźny wzrost emisji dwutlenku węgla i innych gazów do atmosfery.

Ich głównym źródłem jest spalanie paliw kopalnych, a więc przede wszystkim produkcja energii elektrycznej na bazie węgla czy wyziewy z rur wydechowych samochodów. Nie bez winy jest również rolnictwo, a zwłaszcza hodowla krów, która powoduje uwalnianie masowych ilości metanu. Gazu cieplarniane pozostają w atmosferze i absorbują energię słoneczną prowadząc do ocieplania się temperatury powierza i wody. Mające z nimi kontakt lodowce zaczynają intensywniej topnieć.

Zmiany te widać bardzo wyraźnie w różnych częściach świata. Lodowiec Pasterze otaczający górę Grossglockner, najdłuższy w Austrii i całych wschodnich Alpach, kurczy się o 50 metrów rocznie. Lodowiec Sperry w Montanie, USA, od 1901 r. zmalał z 320 hektarów do 120 hektarów. Od 1912 r. zniknęło też 80% wiecznych śniegów na górze Kilimandżaro.

Topnienie lodowców jako przyczyna podnoszenia się poziomu mórz

Gdyby wszystkie lodowce na świecie stopniały poziom mórz podwyższyłby się o ok. 70 metrów. Wszystkie przybrzeżne miasta na świecie zostałyby wówczas zatopione. Już dziś wybrzeża Luizjany w USA co roku osuwają się o metr w dół.

Co istotne, należy wyraźnie rozróżnić lód morski, czyli zmrożoną wodę zlokalizowaną na powierzchni mórz i oceanów od lodowców położonych na lądzie. Topnienie tych drugich stwarza o wiele poważniejsze ryzyko dla podnoszenia się poziomu mórz niż topnienie lodu już obecnego w wodzie.

Wzrost poziomu mórz to nie tylko ryzyko podtopień i pochłonięcia części powierzchni lądu, ale także poważna erozja stref przybrzeżnych. Zwiększona ilość wody w oceanach w połączeniu ze wzrostem jej temperatury zwiększają z kolei zagrożenie huraganami i innymi cyklonami, które będą z czasem przybierać na intensywności. Wszystko to przekłada się na zmiany klimatyczne - wiosenne roztopy przychodzą dziś średnio 9 dni wcześniej niż 150 laty, zaś pierwsze jesienne przymrozki opóźnione są średnio o 10 dni.

Dalsze konsekwencje topnienia lodowców

Przyspieszone tempo topnienia lodowców powoduje, że do oceanów przedostają się duże ilości bardzo zimnej wody. W rezultacie naturalne prądy oceaniczne podlegają zaburzeniom. Pod wpływem globalnego ocieplenia temperatura na Arktyce rośnie dwa razy szybciej niż w innych miejscach na Ziemi. W efekcie na oceanie powstają ciemne plamy bez lodu, które zamiast odbijać promienie słoneczne, pochłaniają je prowadząc do dalszego ogrzewania się wody. W szczególny sposób odbija się to na prądach w Atlantyku, które z kolei oddziałują na populacje ryb w strefach przybrzeżnych oraz dalsze zaburzenia klimatyczne. Wiele morskich gatunków wskutek zmian temperatur musi przesiedlać się w inne miejsca tracąc źródła pożywienia czy odpowiednie warunki do rozmnażania.

Całe krążenie wody w światowych oceanach – dość podobne w funkcji do krążenia krwi w naszym organizmie – ulega zaburzeniu wpływając na życie na całej Ziemi. W ramach normalnego funkcjonowania prądów morskich (np. Golfsztrom) ciepła, słona woda znad równika wędruje na północ w kierunku Bieguna Północnego. W czasie tej podróży oddaje ciepło powietrzu, a oziębiając się opada na dno i rozprowadzana jest do południowego Atlantyku, Oceanu Spokojnego i Indyjskiego, aby znowu zmieszać się z ciepłą wodą. Ale, gdy woda z lodowców topnieje, zmienia się temperatura i poziom zasolenia oceanów, co rozregulowuje wspomniany obieg. Już dziś morza wokół Antarktydy w zaskakujący sposób tracą na zawartości soli.

Topnienie lodu morskiego ma również bardzo poważne konsekwencje w zakresie bioróżnorodności. Kurcząca się pokrywa lodowa oznacza ograniczenie naturalnych siedlisk dla gatunków takich jak morsy, niedźwiedzie polarne czy pingwiny. W przypadku niedźwiedzi sytuacja jest o tyle trudna, że bez lodu spędzają one więcej czasu na lądzie do prowadzi do rozwoju konfliktów z człowiekiem dalej narażając kurczącą się populację.

Według naukowców z Kanady rozprzestrzenianie się wody z lodowców po świecie stwarza również zagrożenie epidemiologiczne. W lodzie uwięzione są bowiem wirusy i bakterie, które mogą być odpowiedzialne za kolejną globalną pandemię. Współczesne badania największego słodkowodnego jeziora w Arktyce wskazują, że ryzyko to jest dość znaczne i dotyczy nie tylko człowieka, ale i innych organizmów. W 2016 r. na Syberii miała już miejsce lokalna epidemii wąglika, który uwolnił się w wiecznych lodów pod wpływem ocieplenia klimatu.

Jakie są perspektywy?

Według ekspertów z WWF, nawet jeśli drastycznie ograniczymy emisję gazów cieplarnianych do 2100 roku stopnieje nawet 1/3 wszystkich lodowców, które pozostały jeszcze na świecie. Szczególnie dramatyczna sytuacja panuje w Arktyce, gdzie 95% najstarszego i najgrubszego lodu jest już stracone. Według czarnych prognoz już w 2040 r. obszar ten może być całkowicie wolny od lodu! Do 2035 r. mogą zaniknąć lodowce we wschodnich Himalajach.

Mimo czarnych wizji istnieje jednomyślna zgoda w zakresie potrzeby ratowania lodowców. Każde spowolnienie tempa ich tajania to lepsza perspektywa dla przyszłych pokoleń. W szczególności więc sugeruje się:

• Za wszelką cenę ograniczyć emisję gazów cieplarnianych do atmosfery – pomóc w tym mają przede wszystkim ekologiczne źródła czystej energii oraz energooszczędne technologie.
• Budować infrastrukturę, która chronić będzie lodowce przed erozją. Już dziś dyskutuje się realizację takiego projektu na Grenlandii.
• Syntetyczną odbudowę lodowców poprzez odsalanie wody oceanicznej i mrożenie jej formach olbrzymich heksagonalnych bloków.
• Poszerzanie grubości lodowców poprzez wypompowywanie lodu z głębszych warstwy i rozprowadzanie go na powierzchni dla ustalenia struktury.

Pozostaje pytanie, czy wysiłki te będą dostateczne i wprowadzone w odpowiednim czasie. Zdaniem aktywistów pomocny byłby na pewno nacisk społeczeństwa na polityków, którzy decydują o realizacji proekologicznych inicjatyw.

Bibliografia