bioróżnorodność

Bioróżnorodność — Bioróżnorodność – to różnorodność biologiczna, która dotyczy życia na wszelkich poziomach jego organizacji. Obejmuje zróżnicowanie genetyczne, gatunkowe oraz ekosystemowe. Bioróżnorodność obejmuje zarówno istoty i rośliny powstałe w toku ewolucji, która gromadziła w sposób spontaniczny geny w unikalnych kombinacjach charakteryzujących gatunki, ale także rasy i odmiany roślin i zwierząt wytworzone przez człowieka w trakcie hodowli.

Typy bioróżnorodności

Można wyróżnić trzy typy bioróżnorodności, do której należą:

• bioróżnorodność genetyczna, która dotyczy zróżnicowania pomiędzy osobnikami tego samego gatunku w danej populacji. Im większa jest populacja, tym zróżnicowanie powinno być większe, oprócz przypadków reintrodukcji do środowiska, gdzie cała populacja powstała z krzyżowania kilkunastu osobników.
• bioróżnorodność gatunkowa, która dotyczy liczebnej różnorodności gatunków roślin, zwierząt i mikroorganizmów występujących na Ziemi. Im jest ona większa, tym stabilniejsze jest środowisko.
• bioróżnorodność ekologiczna, dotyczy wielu rozmaitych zgrupowań form ekologicznych, biocenoz, ekosystemów i krajobrazów.

Wpływ człowieka na bioróżnorodność

Działalność człowieka doprowadza do zmian w siedliskach, zwykle w sposób niekorzystny, przez co wpływa na bioróżnorodność. Niewłaściwie użytkowana gleby prowadzi do jej degradacji. Ścieki i nawozy zanieczyszczają także wody, a to z kolei prowadzi do zubożenia szaty roślinnej oraz ilości i różnorodności gatunkowej zwierząt.

Człowiek przekształca ekosystemy stabilne, do których można zaliczyć lasy, łąki czy zbiorniki wodne, w ekosystemy niestabilne, takie jak pola uprawne czy też tereny zabudowane. Wpływa to niekorzystnie na bioróżnorodność. Proces wylesiania jest znacznie szybszy niż proces ponownego zalesiania.

Poważnym zagrożeniem jest także nadmierna eksploatacja ekosystemów, szczególnie dla wielu gatunków ryb, bezkręgowców, zwierząt łownych oraz drzew. Eksploatacja na obecnym poziomie znacznie przekracza możliwość samoodtwarzania się wielu gatunków. W ekosystemach morskich jest to nadmierny połów ryb, który prowadzi do przeeksploatowania łowisk, a jest związany ze zwiększonym zapotrzebowaniem wciąż wzrastającej liczby ludności.

Wpływ na bioróżnorodność ma także zanieczyszczenie powietrza, wody oraz gleby. Wpływa to na tempo wzrostu roślin, może wpływać na zmianę sposobu reprodukcji, a w niektórych przypadkach także do ich wymierania, ze względu na niesprzyjające warunki bytowe. Nadmierna ilość zanieczyszczeń powoduje osłabienie gatunków rodzimych i zwiększa ich podatność na inne czynniki szkodliwe, jak zmiany siedliska czy przeciwstawianie się gatunkom inwazyjnym.

Bioróżnorodność dobrze widać na łąkach, które dają schronienie i są bazą pokarmową wielu gatunków zwierząt i owadów – shutterstock.com

Bioróżnorodność obszarów wiejskich

Rolnictwo postrzega się, jako zagrożenie dla bioróżnorodności. Z uwagi na intensyfikację uprawy rolniczej, ekosystemy ulegają znacznemu uproszczeniu. Aby uzyskać jak najwięcej plonów, przy jak najmniejszym wysiłku, z krajobrazu likwidowane są miedze, zadrzewienia śródpolne, oczka wodne, mokradła czy obszary trawiaste. Ułatwia to uprawę pól za pomocą maszyn rolniczych, ale wpływa też na zanik bioróżnorodności obszaru. Eliminacja obszarów, które dałyby schronienie podczas trwania niekorzystnych warunków środowiskowych, intensywna orka, stosowanie nadmiernych ilości pestycydów i nawozów, pogorszenie się warunków wodno-glebowych to zagrożenia dla wielu roślin i zwierząt.

W coraz większym stopniu uprawy jednogatunkowe stanowią dominujący element krajobrazu terenów uprawnych, a co za tym idzie wpływają także na rozmieszczenie wielu organizmów.

Należy mieć na uwadze, że duża różnorodność biologiczna w sposób oczywisty sprzyja utrzymaniu stabilności w ekosystemach. Ekosystemy mogą być dzięki temu bardziej odporne na czynniki abiotyczne, którymi są czynniki fizykochemiczne oraz biotyczne, do których należą oddziaływania na siebie organizmów żywych.

Bardzo duże znaczenie dla utrzymania bioróżnorodności ma utrzymywanie zakrzaczeń, miedz, oczek wodnych czy zadrzewień śródpolnych, które wspólnie tworzą tak zwane infrastruktury i obszary proekologiczne. Wspomagają one w sposób pośredni ograniczenie zużycia w rolnictwie pestycydów.

Także zmiany społeczne mogą mieć znaczący wpływ na utratę bioróżnorodności obszarów wiejskich. Intensyfikacja rolnictwa, przemieszczanie się ludności z obszarów wiejskich do miast, zanikanie zwyczajów lokalnych, odchodzenie od tradycyjnie prowadzonych w zgodzie z naturą gospodarstw, zanik wiedzy o nazwach i zastosowaniu większości roślin, zanik tradycyjnych odmian i rodzimych gatunków zwierząt gospodarskich, to tylko niektóre z czynników mające ogromny wpływ na bioróżnorodność. Dodatkowo na wsiach wraz z pojawieniem się supermarketów zmieniają się także wzorce konsumpcyjne. Wiele produktów, które do tej pory były wykonywane w domach, jest obecnie kupowanych w sklepach, także wielkopowierzchniowych zlokalizowanych w większych miejscowościach.

Olbrzymie monokultury łatwiej uprawiać, ale czy to nam służy? – shutterstock.com

Ochrona bioróżnorodności

Zostały zaproponowane pewne rozwiązania w celu zmniejszenia spadku różnorodności biologicznej. Zaproponowano między innymi:

• Zwiększenie intensywności badań nad inwentaryzacją gatunków.
• Podjęcie próby tworzenia bogactwa biologicznego. Należy to rozumieć przez ocenę potencjału ekonomicznego ekosystemu, aby w przyszłości można było lepiej nim gospodarować.
• Rozpowszechnianie zasad zrównoważonego rozwoju oraz metod zarządzania ekosystemami, które będą mniej szkodliwe dla bioróżnorodności.
• Próba zachowania gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem, poprzez hodowlę ex situ oraz dzięki bankom nasion i genów.
• Odtwarzanie ekosystemów naturalnych, poprzez powiększanie enklaw już naturalnie występujących do rozmiarów gwarantujących przetrwanie gatunków i ekosystemów.

Flora i fauna krajów najbogatszych jest jednocześnie najbiedniejsza w porównaniu do krajów najbiedniejszych, ale też najbardziej zróżnicowanych biologicznie. Ze względu na tak prze eksploatowane środowisko, to właśnie w krajach bogatych przykłada się ogromną uwagę do ochrony tego co jeszcze pozostało. Są tworzone projekty mające wspomagać odbudowywanie bioróżnorodności terenów, jak parki narodowe, ochrona gatunkowa, czy programy takie jak Natura 2000 w Europie.

W Polsce, tak jak i w innych krajach europejskich, poziom ochrony bioróżnorodności jest na wysokim poziomie. Działania ochronne mają zasięg często międzynarodowy, prawnie chroni się wiele gatunków roślin i zwierząt oraz prowadzi ich hodowlę w ogrodach botanicznych i zoologicznych w celu zachowania rezerwuaru w przypadku klęski w środowisku naturalnym.

Zmniejszeniu bioróżnorodności w środowisku rolniczym przeciwdziała się poprzez zachęcanie do zachowania mozaikowatości krajobrazu rolniczego. A więc pozostawianie zakrzaczeń i zadrzewień śródpolnych, oczek wodnych, miedz czy terenów trawiastych. Wpływa to na wzbogacenie gatunków zwierząt, na przykład ptaków.

Pola uprawne poprzedzielane miedzami i zadrzewieniami śródpolnymi – shutterstock.com

Zmiany klimatu

Zmiany klimatu także wywierają znaczący wpływ na bioróżnorodność i ekosystemy. Stwierdzane są zmiany w rozmieszczeniu gatunków, wielkości ich populacji, skróceniu czasu reprodukcji oraz zwiększeniu ilości różnorodnych chorób. Ocieplający się klimat może w sposób bezpośredni przyczynić się do wymierania gatunków, a wzrastająca temperatura po przekroczeniu pewnego progu specyficznego dla niektórych patogenów sprawi, że warunki do ich rozwoju staną się optymalne.

Gatunki inwazyjne

Gatunki inwazyjne wywierają olbrzymi wpływ na bioróżnorodność danego regionu. Są zagrożeniem bezpośrednim dla rodzimej bioróżnorodności na różne sposoby. Wymienić tu można konkurencję o to samo siedlisko, nowe drapieżniki, do których rodzime zwierzęta nie są przyzwyczajone i zazwyczaj mogą nie traktować ich, jako zagrożenie, przenoszenie nowych chorób pasożytniczych i ich roznoszenie. Mogą one także powodować straty ekonomiczne i środowiskowe, a także wpływać w sposób niekorzystny na zdrowie człowieka. Są jednym z najpoważniejszych zagrożeń bioróżnorodności, któremu jednak nie jesteśmy w stanie zapobiec. Ich rozprzestrzenianie się jest związane ze światową wymianą handlową i możliwością poruszania się pomiędzy krajami czy też kontynentami bez większych trudności, w tym dzięki szeroko rozpowszechnionej turystyce. Jest to efekt globalizacji i przyczynia się do wymierania gatunków i spadku bioróżnorodności.