Astygmatyzm – objawy, przyczyny i leczeniu astygmatyzmu

Obok krótkowzroczności oraz dalekowzroczności trzecią najczęstszą wadą wzroku jest astygmatyzm, kojarzony powszechnie z „cylindrami”. Przy braku leczenia może on poważnie zaburzać widzenie, oddziałując negatywnie na jakość życia oraz zdolność do pracy. Rozpoznać i zmierzyć astygmatyzm może tylko lekarz okulista lub optometrysta, ale charakterystyczne objawy mogą wzbudzić podejrzenia każdego z nas i skłonić do konsultacji.

Samo pojęcie astygmatyzm pochodzi z języka greckiego i jest zbitką pojęć: „a” czyli brak oraz „stigma” czyli punkt. Zanim dokładniej wyjaśnimy, co to oznacza w kategoriach fizycznych, warto dodać, że zjawisko jest dość powszechne. Z różnych źródeł pochodzących z Azji, Europy i Ameryki Północnej wynika, że nawet 30-60% dorosłych cierpi na astygmatyzm. Częstotliwość występowania rośnie przy tym wraz z wiekiem.

Co to jest astygmatyzm?

Gałkę oczną można wyobrazić sobie jako piłkę. Część, którą widzimy między powiekami jest więc wycinkiem sfery, u większości ludzi regularnym. Astygmatyzm oznacza jednak, że ów kształt jest zaburzony i rogówka lub soczewka są zakrzywione bardziej niż powinny. W rezultacie promienie wpadające do oka załamują się nierówno i zamiast skupiać się w jednym punkcie soczewki, odbijają się w wielu punktach.

Rozróżnia się dwa podstawowe typy astygmatyzmu. Jeden, bardziej powszechny, dotyczy zakrzywienia rogówki, czyli zewnętrznej warstwy oka; drugi zaś zakrzywienia soczewki, czyli struktury wewnątrz gałki ocznej, od której odbijają się promienie słoneczne tworzące obraz tego, co widzimy. Poza tym astygmatyzm może dzielić się na:

• Regularny i nieregularny, przy czym o tym pierwszym, znacznie częstszym, mówimy, kiedy rogówka jest szersza niż dłuższa lub na odwrót, ale w równomierny sposób.
• Zgodny z regułą (prosty) i przeciwny regule (odwrotny) – rozróżnienie to dotyczy umiejscowienia najwyższej mocy optycznej w przekroju pionowym lub poziomym. 
• Trzecim wariantem w tym podziale jest astygmatyzm skośny.

Astygmatyzm może, ale nie musi towarzyszyć krótko – lub dalekowzroczności.

Objawy astygmatyzmu

Podstawowym symptomem astygmatyzmu są zaburzenia ostrości widzenia. Mają one inny charakter niż typowa krótkowzroczność, kiedy z bliska widzimy dobrze, ale obraz rozmywa się wraz z dystansem. W przypadku astygmatyzmu pacjenci skarżą się raczej na podwójne widzenie.

Poza tym problemem jest wizja nocna, gdyż w ciemności nieostry wzrok zawodzi jeszcze bardziej. Oczy mogą też wydawać się nadwyrężone, a dolegliwościom tym towarzyszą często bóle głowy. W przypadku łagodnych postaci astygmatyzmu problem może jednak nie dawać żadnych wyraźnych objawów i stwierdzony zostanie dopiero podczas badania optometrycznego.

Jak się diagnozuje astygmatyzm?

Astygmatyzm łatwo jest wykryć podczas standardowego badania wzroku. Pierwsze nieprawidłowości dają się zauważyć już podczas czytania liter z klasycznej tablicy – niektóre mogą wydać się rozmazane. W nowoczesnych gabinetach standardem jest już również badanie komputerowe wykonywane refraktometrem automatycznym. Urządzenie to pozwala zmierzyć krzywiznę rogówki i soczewki oka, badając jak wpuszczone do oka promienie są odbijane. Wyniki z refraktometru pozwalają liczbowo skwantyfikować astygmatyzm.

Poza tym astygmatyzm można też potwierdzić dzięki badaniu keratometrem, czyli specjalnym przyrządem do pomiaru przedniej krzywizny rogówki. W wyniku otrzymuje się zarówno stopień, jak i oś astygmatyzmu.

Skąd się bierze astygmatyzm?

Astygmatyzmu nie można się nabawić poprzez czytanie w słabym oświetleniu czy nadmierne wpatrywanie się w telefon komórkowy. Wiele ludzi rodzi się z wadą, choć jej wykrycie następuje dopiero w późniejszym wieku. Czasami astygmatyzm może po prostu rozwijać się z czasem, ale nie wiemy jakie są przyczyny tego procesu. Nie potrafimy też mu skutecznie zapobiegać.

Zdarza się jednak, że astygmatyzm, zwłaszcza nieregularny, powstaje w wyniku urazu oka lub przeprowadzonej na nim wcześniej operacji.

Leczenie astygmatyzmu – okulary czy operacja?

Generalnie astygmatyzm nie jest chorobą, ale pewnego rodzaju „urodą” oka. Zniekształcenie krzywizny soczewki lub rogówki powoduje zaburzenia ostrości widzenia, więc najprostszą metodą poradzenia sobie z problemem jest korekcja wzroku za pomocą okularów lub specjalnych soczewek. I tak jak krótkowzroczność mierzymy w ujemnych dioptriach, a dalekowzroczność w dodatnich, astygmatyzm klasyfikuje się za pomocą tzw. dioptrii cylindrycznych.

Niski astygmatyzm (do 1 dioptrii) nie musi wymagać korekcji, choć wielu ludzi lepiej czuje się z „cylindrami”. Za bardzo wysoki uznaje się astygmatyzm powyżej 3 dioptrii cylindrycznych i wówczas okulary lub soczewki są konieczne. Niestety, nie tak łatwo jest dobrać idealną moc, bowiem wielu ludzi negatywnie reaguje za próbę sztucznej zmiany zakrzywienia wpadających do oka promieni. Efekty uboczne mogą obejmować zawroty i bóle głowy, a nawet mdłości. Czasem potrzeba kilku prób i błędów oraz nieco cierpliwego przyzwyczajania, aby osiągnąć zamierzony efekt korekcji.

Mniej standardowe metody „leczenia” astygmatyzmu obejmują ortokeratologię oraz operację. W tym pierwszym przypadku pacjent na noc zakłada specjalnie przygotowane twarde soczewki kontaktowe, których zadaniem jest stopniowe odkształcanie rogówki do pożądanego stanu – na zasadzie aparatu ortodontycznego. Metoda ta jest bezinwazyjna, ale wiąże się ze zwiększonym ryzkiem infekcji, jak każde przedłużone noszenie soczewek.

Jeśli chodzi o operacje, to istnieje kilka opcji z użyciem laser lub epi-lasera. Wykorzystują one różne metody zmiany kształtu rogówki, np. poprzez przemieszczenie lub usunięcie nabłonka rogówki. Alternatywnie lekarz może usunąć naturalną soczewkę i zamiast niej wstawić sztuczną, o odpowiedniej krzywiźnie. W każdym przypadku decyzję o sposobie operacji podejmuje się indywidualnie na podstawie rodzaju astygmatyzmu i ewentualnej współobecności innych wad do korekcji lub chorób.

Niestety, choć nowoczesne operacji okulistyczne mogą diametralnie zmienić komfort życia, należy zawsze liczyć się z pewnymi skutkami ubocznymi. Do najczęstszych problemów należą efekt halo widziany wokół świateł, suchość oczu, ale także infekcje i nieprawidłowe bliźnienie.