Świerk – właściwości, działanie i zastosowanie świerku

Świerk był dla Północnoamerykańskich Indian drzewem świętym. Jako symbol nieba i strażnik wskazujący północ, kojarzony był zawsze z ochroną i pokojem. Wykorzystywano przy tym nie tylko jego drewno, ale także korzenie, korę i igły, zarówno do celów rzemieślniczych, jak i do walki z chorobami – od problemów żołądkowych po kaszel. Zgodnie z legendą plemienia Hopi, świerk był kiedyś człowiekiem – szamanem, który zmienił się w drzewo, nie tracą przy tym swojej uzdrowicielskiej mocy.

Źródła historyczne wspominają również, że sam kapitan Cook wykorzystywał pędy świerkowe do przygotowywania specjalnej nalewki, która miała chronić załogę jego okrętów przed szkorbutem – często dolegliwością dawnych podróży morskich, które trwały czasem latami. Z kolei z żywicy świerku przygotowywano w dawnej Europie maść na rany i wrzody. W warunkach ekstremalnych nawet miazga obecna pod korą polecana jest jako pożywna i wartościowa strawa!

Poza tym, świerkowe drewno to ceniony surowiec w meblarstwie, wystroju wnętrz, a także idealne tworzywo do wyrobu instrumentów muzycznych takich jak gitary, skrzypce czy wiolonczele. Z drzewa produkuje się także wysokiej jakości papier, który można łatwo bielić do pożądanego odcienia.

Trzydzieści gatunków świerków

Świerk należy do rodziny sosnowatych i występuje na półkuli północnej – w strefie klimatycznej umiarkowanej i chłodnej. Obecnie rozeznajemy 35 gatunków, charakteryzujących w się wysoką, stożkową formą i stale zielonym igliwiem. W zależności od gatunku gałęzie mogą zwisać, rosnąć płasko lub okalać pęd na kształt szczotki. Świerk łatwo jednak rozpoznać po krótkim, kłującym igliwiu oraz zwisających, cylindrycznych szyszkach.

W Polsce w stanie naturalnym występuje głównie świerk pospolity (Picea abies), który w Tatrach rośnie nawet do wysokości 1500 m n.p.m. W ogrodach często hoduje się jednak także świerk srebrny, będący popularnym drzewkiem bożonarodzeniowym; świerk kaukaski, ceniony jako wysokie drzewo parkowe oraz świerk czarny o charakterystycznych drobnych acz barwnych szyszkach.

Pędy świerkowe, czyli bogactwo witaminy C

W maju na końcu świerkowych gałęzi pojawiają się małe przyrosty, łatwo odróżnialne, dzięki jasnozielonej barwie. Są tak delikatne, że można jeść je na surowo i tak aromatyczne, że łatwo uwierzyć w ich uzdrowicielską moc.

Pędy świerkowe przede wszystkim zawierają bogactwo witaminy C, która jest jednym z najcenniejszych antyoksydantów i sojuszników silnego systemu odpornościowego. W surowej postaci młode igły ze świerku działają jako naturalny lek na przeziębienia, a także odmładzający eliksir. Ponadto w pędach znajduje się bogactwo magnezu, potasu, karetonoidów oraz olejków eterycznych, które mają dobroczynny wpływ na infekcje górnych dróg oddechowych, zwłaszcza te przebiegające z kaszlem.

Nic dziwnego, że tysiące ludzi co roku późną wiosną wyrusza do lasu na zbiór pędów, z których następnie przygotowuje się nalewki i syropy lecznicze na zimę. Dla najlepszych właściwości pędy powinny być zbierane jak najwcześniej – gdy są jeszcze dość małe, jędrne i bardzo pachnące.

Oto kilka ciekawych przykładów zastosowania świerkowych pędów dla zdrowia i urody:

• inhalacja – świerkowe pędy zalane wrzątkiem uwalniają cenne związki eteryczne i pomagają łagodzić katar, kaszel oraz ogólne podrażnienie dróg oddechowych;
• płukanie gardła – napar powstały z zalania pędów wrzątkiem można wykorzystać do płukania bolącego gardła i przy stanach zapalnych jamy ustnej;
• okład na bolące stawy – pędy świerkowe zalane mocnym alkoholem typu wódka (ok. 3 łyżek pędów na 0.5 l alkoholu) i pozostawione do macerowania na 14 dni dają leczniczy ekstrakt, którym warto wcierać w bolące stawy
• tonik na włosy – pędy świerkowe można również macerować w occie jabłkowym, a po 14 dniach przecedzić i stosować do masażu skóry głowy, który przyspiesza wzrost i regenerację włosów
• syrop na przeziębienie – świeże pędy świerku można również przełożyć warstwami cukru i poczekać na uwolnienie się soku, który należy następnie przechowywać do 7 dni w chłodnym miejscu, popijając trzy razy dziennie po łyżeczce.

Świerk w aromaterapii

Z gałązek i igliwia świerku pospolitego, świerku czarnego oraz świerku kanadyjskiego destyluje się olejki eteryczne, które mają szerokie zastosowanie w aromaterapii. Sam zapach olejku jest przyjemnie odświeżający, a przy tym ciepły i słodki, uznawany za delikatniejszy niż olejek z sosny.

Analiza chemiczna wykazuje obecność licznych terpenów, czyli związków aromatycznych, spośród których warto wymienić kamfen czy alfa-pinen. Zdaniem naukowców terpeny obecne w olejku świerkowym wywierają znaczący wpływ na gospodarkę hormonalną układu podwzgórzowo-przysadkowego, regulującego pracę tarczycy, nerek oraz nadnerczy, a w pośredni sposób hormony płciowe.

W aromaterapii olejek świerkowy polecany jest przede wszystkim przy następujących dolegliwościach:

• osłabionej odporności, m.in. w przypadku nawracających infekcji grzybicznych i drożdżakowych;
• astmie i zapaleniu oskrzeli z mokrym kaszlem;
• nadczynności tarczycy;
• chronicznym zmęczeniu;
• przewlekłych chorobach skóry, zwłaszcza egzemie i łuszczycy
• bolących stawach;
• stanach stresu i przeciążenia psychicznego;
• niskim poziomie testosteronu u mężczyzn.

Olejek świerkowy można wykorzystywać do inhalacji parowej (10 kropli na 2 litry wrzątku) lub w kominku do aromaterapii, a także jako dodatek do rozgrzewającej, przeciwbólowej kąpieli. Przy problemach z katarem czy kaszlem można go również wdychać bezpośrednio z dłoni, po roztarciu kilku kropli na skórze. W celach masażu poleca się rozcieńczenie 6 kropli olejku świerkowego w 30 ml oleju bazowego (np. ze słodkich migdałów), zaś do odświeżenia powietrza w domu można do 0,5 litra wody dodać 8 kropli olejku świerkowego i 4 krople olejku rozmarynowego lub cedrowego, a następnie tym roztworem spryskiwać pomieszczenia.

Świerkowe przepisy

Ze świerkowych pędów da się przygotować nie tylko lecznicze napary i syropy, ale także sałatki czy dania obiadowe! W sieci można znaleźć liczne przepisy, a przy tym nic nie stoi na przeszkodzie, aby surowe, świeże pędy dodawać w zależności od fantazji do sałaty, makaronu, ryżu czy ziemniaków. Igiełkami świerku można również zastępować w przepisach rozmaryn, uzyskując nowy, intrygujący smak.

Do specjałów zasługujących na uwagę i będących atrakcją nie do przecenienia zwłaszcza zimą należy syrop z pędów świerkowych oraz dżem.

Syrop z pędów świerkowych

Składniki:

• 500 g świeżych pędów świerkowych
• 1 litr wody
• 2 cytryny
• 0.5 kg cukru trzcinowego

Przygotowanie:
Do garnka z wodą dodajemy pędy oraz pokrojone na ćwiartki cytryny bez skórki. Gotujemy pod przykryciem na małym ogniu 20 minut. Studzimy i odstawiamy na noc do lodówki. Na drugi dzień igły odcedzamy, a płyn zlewamy do garnka i dodajemy cukier. Gotujemy mieszając, aż syrop zgęstnieje. Przelany do czystych butelek i zamknięty na gorąco powinien wytrzymać do następnej wiosny.

Świerkowy dżem

Składniki:

• 4 szklanki świeży pędów świerkowych
• 4 szklanki wrzątku
• 1 opakowanie pektyny
• sok z jednej cytryny
• 1.5 szklanki cukru

Przygotowanie:
Pędy zalewamy wrzątkiem i gotujemy ok. 10 minut na małym ogniu. Odcedzamy igły, a otrzymany wywar ponownie podgrzewamy. Dodajemy pektynę, sok z cytryny oraz cukier i gotujemy jeszcze minutę. Gdy dżem nabierze odpowiedniej konsystencji przelewamy go do wysterylizowanych słoiczków i zakręcamy na gorąco.

Taki świerkowy dżem fantastycznie smakuje do tostów czy chleba, podczas gdy syropem można osłodzić herbatę. I choć proces gotowania niszczy cenne pokłady witaminy C, temperatura pomaga jednak wyizolować z igieł cenne związki eteryczne, które mają tak silne działanie przeciwkaszlowe i zwalczające przeziębienie. A witaminą C warto „naszpikować” się w maju, gdy pędy są zielone i nadają się do codziennej konsumpcji.