Próchnica zębów – objawy, przyczyny i leczenie próchnicy zębów

Trudno uwierzyć, ale próchnica zębów urasta do rangi światowej epidemii – niestety, w ogromnej większości lekceważonej. Prozaiczne „dziury w zębach” w rzeczywistości są złożoną chorobą, która może wpływać na całokształt naszego zdrowia, jak również jakość życia towarzyskiego i profesjonalnego. Pocieszająca wiadomość jest taka, że każdy z nas może skutecznie chronić się przed próchnicą i ograniczać jej rozwój!



Zaawansowana próchnica zębów objawia się bólem. Źródło: shutterstockZaawansowana próchnica zębów objawia się bólem. Źródło: shutterstock
  1. Jak rozpoznać próchnicę zębów?
  2. Skąd się bierze próchnica w zębach?
  3. Komplikacje próchnicy zębów
  4. Czy próchnicę zębów można leczyć naturalnymi metodami?
  5. Kiedy należy udać się do dentysty?
  6. Jak zapobiegać próchnicy zębów?
Statystyki z całego świata są przerażające. Na Filipinach nawet 95% 12-nastolatków na cierpi na próchnicę zębów, w Indiach zaś ok. 70% wszystkich dzieci! Niestety, wśród dorosłych liczby nie są wcale lepsze – w skali globalnej aż 92% osób w wieku 20-64 ma ubytki w zębach; średnio ponad 3 zęby są całkowicie lub znacząco zniszczone przez próchnicę zębów! Co gorsza, u co piątej osoby zęby nie były nigdy leczone (NIDCR, 2021)!

Jak rozpoznać próchnicę zębów?

Czym tak naprawdę jest próchnica zębów? Mowa o permanentnych zniszczeniach szkliwa, a potem samej korony, które przekształcają się w małe szczerby oraz dziurki. Początki próchnicy są przy tym niezauważalne. Dopiero wraz z rozwojem ubytków obserwować można niepokojące symptomy, do których należą m.in. spontaniczny ból zęba pojawiający się bez żadnej wyraźnej przyczyny, nadwrażliwość zębów, jak również bolesna reakcja na zimne lub gorące napoje bądź pokarmy. Z czasem na białej powierzchni emalii gołym okiem da się dostrzec brązowe lub czarne przebarwienia oraz wyraźne otwory czy uszczerbki. Ból zwykle staje się coraz silniejszy i może pojawiać się samoczynnie w nocy oraz trapić nas przy każdym posiłku.

Skąd się bierze próchnica w zębach?

Głównym winnym globalnej epidemii próchnicy zębów jest cukier – wszechobecny i tani, dostępny dzieciom w ogromnych ilościach niemal na całym świecie. Można śmiało powiedzieć, że gdybyśmy nie spożywali pokarmów bogatych w węglowodany, próchnica nie byłaby problemem dla ludzkości. Gdy cukry i skrobie pozostają bowiem po posiłku na powierzchni zębów, stają się pożywką dla rezydujących w jamie ustnej bakterii Streptococcus mutans, które z kolei formują płytką nazębną. Z czasem zmienia się ona w twardy kamień, który stanowi tarczę ochronną dla drobnoustrojów, pozwalając im bezkarnie działać dalej. Co gorsza w płytce znajdują się kwasy, które pozbawiają szkliwo ważnych minerałów, głównie wapnia i fosforu, czyniąc je słabym i bezbronnym. Każda kolejna dawka cukru sprawia, że bakterie produkują więcej kwasów i przedostają się z nimi w głąb zęba, aż do zębiny. Tutaj już dochodzą końcówki nerwowe, więc pojawia się ból i wrażliwość. Końcowym etapem podróży mikrobów jest miazga zęba, która staje się podrażniona i zwiększa swą objętość. Ból może wówczas obejmować już korzeń zęba i promieniować do kości!

Najczęściej psują się zęby trzonowe, których korona jest pofałdowana i pełna wgłębień, stanowiąc naturalną pułapkę dla kawałków jedzenia. Ogólnie rzecz biorąc za czynniki sprzyjające rozwojowi próchnicy zębów uważa się:
  • spożywanie napojów i pokarmów zawierających cukry i skrobie, które mają tendencję do przyklejania się do zębów;
  • nieprawidłowe lub zbyt rzadkie czyszczenie zębów;
  • młody lub podeszły wiek; zwłaszcza zużycie zębów i cofanie się dziąseł obserwowane u starszych ludzi;
  • brak wystarczającej ilości śliny, spowodowany np. przyjmowanymi lekami – ślina naturalnie oczyszcza zęby i chroni szkliwo przed tworzeniem się płytki nazębnej;
  • nieszczelne wcześniejsze wypełnienia oraz trwałe aparaty ortodontyczne;
  • zgaga, w wyniku której do ust dostają się kwasy żołądkowe osłabiające szkliwo;
  • zaburzenia odżywiania takie jak anoreksja i bulimia.
Próchnica wymaga wizyty u dentysty i specjalistycznego leczenia. Źródło: shutterstock

Komplikacje próchnicy zębów

Zęby dotknięte zaawansowaną próchnicą wyglądają niepięknie, a wręcz odstręczająco, co może być źródłem kompleksów, niskiej samooceny, izolacji społecznej, a nawet depresji. Efekt estetyczny i jego psychologiczne skutki to jednak zaledwie wierzchołek góry lodowej.

Trudno wszak lekceważyć choćby ból i dyskomfort związane z ubytkami oraz ich dentystycznym leczeniem, tym bardziej, że w skrajnych wypadkach dochodzi do rozwoju ropni, opuchlizny, a nawet gorączki! Zaawansowana próchnica zębów może jednak prowadzić również do chudnięcia i awersji do jedzenia, utraty zębów, a nawet stanów zapalnych prowadzących do groźnych dla życia infekcji! Bakterie przedostające się do krwiobiegu w pierwszej kolejności atakują szczękę, ale w rzadkich wypadkach przemieszczają się nawet do mózgu!

Warto dodać, że gromadzenie się płytki nazębnej jest bezpośrednią przyczyną chorób dziąseł, które również mogą prowadzić do utraty zębów i zniszczenia kości szczękowych. Co gorsza, bakterie odpowiedzialne za rozwój paradontozy mogą żyłami dostać się do serca powodując potencjalnie śmiertelną infekcję zastawek!

Czy próchnicę zębów można leczyć naturalnymi metodami?

Ludzie od dawien dawna próbują znaleźć sposoby zwalczania próchnicy zanim konieczne będzie użycie wiertła stomatologicznego. Prowadzono na przykład studia obejmujące podawanie witaminy D przy jednoczesnym wykluczeniu z diety produktów zbożowych – dały one co prawda pozytywne rezultaty, ale powinny być traktowane raczej w kontekście prewencji próchnicy zębów, nie zaś jej faktycznego leczenia.

Z domowych sposobów zwalczania próchnicy zębów wymienia się przede wszystkim:
  • Ssanie oleju – antyczna technika polegająca na intensywnym płukaniu ust olejem np. kokosowym przez ok. 20 minut, a następnie wypluwaniem go; jak dotąd jej skuteczność nie została oficjalnie potwierdzona naukowo, ale istnieją małe studia, które wskazują, że praktyka ssania oleju może faktycznie redukować ilość bakterii i płytki nazębnej w jamie ustnej.
  • Korzeń lukrecji – ograniczone w skali studia wskazują również, że wyciąg z korzenia lukrecji (Glycyrrhiza uralensis) wykazuje skuteczność w zwalczaniu bakterii Streptococcus mutans, ograniczając tempo rozwoju próchnicy zębów (Gaffner i in., 2011);
  • Aloe vera – żel z aloesu w formie pasty do zębów okazuje się dość skutecznie zwalczać bakterie w jamie ustnej i ograniczać istniejące już stany zapalne (Mangaiyarkarasi i in., 2015).

Należy podkreślić, że powyższe metody mogą służyć do zwalczania stanów zapalnych w jamie ustnej, spowalniać rozwój próchnicy zębów lub jej zapobiegać. W przypadku pojawienia się fizycznego ubytku absolutnie niezbędna jest jednak pomoc dentystyczna – mówiąc kolokwialnie, dziur w zębach nie da się wyleczyć samodzielnie!
Tabela przedstawiająca metody zapobiegania próchnicy; opracowanie własne

Kiedy należy udać się do dentysty?

Próchnicę miałoby się wykrywać zanim da o sobie znać, stąd kluczową rolę odgrywają prewencyjne wizyty u stomatologa raz na sześć miesięcy. Pojawienie się silnego bólu w zębie powinno być sygnałem alarmowym do jak najszybszego umówienia konsultacji! Leczenie polega zwykle na oczyszczaniu i wypełnianiu ubytków, ale czasem obejmuje również antybiotykoterapię czy specjalne preparaty z większymi dawkami fluoru. W zaawansowanych przypadkach niezbędne może być leczenie kanałowe zęba, założenie koronki, a nawet jego ekstrakcja!
Tabela przedstawiająca metody zapobiegania próchnicy; opracowanie własne

Jak zapobiegać próchnicy zębów?

Wspomniana na wstępie epidemia próchnicy w prosty sposób wynika ze zmian w ludzkim jadłospisie, a konkretnie rosnącym udziale żywności wysoce przetworzonej. Aby zadbać o zdrowie zębów idealnie byłoby wykluczyć z diety lub ograniczyć ilość produktów takich jak miód, cukier, napoje gazowane, suszone owoce, ciasta, ciasteczka, cukierki, chipsy czy lody. Jeśli już pozwalamy sobie na przekąskę, unikajmy ciągłego chrupania czy podgryzania, które daje bakteriom w jamie ustnej nieprzerwany sygnał do ataku. Lepiej jest zjeść kawałek ciasta i minimalnie wpłukać po nim usta, robiąc przerwę w jedzeniu. Nie ma zaś nic gorszego nie popijanie po łyku coca-coli przez dłuższy okres czasu! Niemowlętom i małym dzieciom nie należy też pod żadnym pozorem pozwalać usypiać z butelką pełną mleka modyfikowanego, soku czy słodzonej herbaty. Po wieczornym czyszczeniu zębów dozwolone jest jedynie picie wody!

Co warto jeść? Dla zdrowia zębów kluczowy jest dostatek wapnia, który znajdziemy w produktach nabiałowych, a także surowe warzywa i owoce, pełne przeciwzapalnych antyoksydantów.

Próchnicy aktywnie przeciwdziała również zwiększona ilość śliny w ustach – jej produkcję można stymulować żyjąc bezcukrową gumę. Nie tylko nie szkodzi ona zębom i wbrew powszechnej opinii nie „wyciąga plomb”, ale jeśli zawiera słodzik ksylitol, jest ważnym sprzymierzeńcem w walce z bakteriami powodującym ubytki.
Kluczową rolę w prewencji próchnicy odgrywa również fluoryzacja – bądź to za pomocą past do zębów, bądź wzbogacania wody pitnej. Liczne badania naukowe wskazują jasno, że fluor nie tylko chroni zęby przed rozwojem ubytków, ale może nawet odwrócić wczesne zmiany w szkliwie spowodowane działalnością bakterii! Stomatolodzy zalecają więc, aby przynajmniej dwa razy dziennie czyścić zęby pastą z dodatkiem fluoru, a w miarę możliwości stosować również fluoryzowane płyny do płukania ust. Wreszcie, nie zapominajmy również o jakości samego mycia, które powinno uwzględniać wszystkie powierzchnie zębów, a także przestrzenie między nimi!
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

  1. Nadia Whitehead; “Study: Sugar Rules The World And Ruins Teeth”; data dostępu: 2021-04-16
  2. Rafael Da Silveira Moreira; “Epidemiology of Dental Caries in the World”; data dostępu: 2021-04-16
  3. Mayo Clinic; “Cavities/tooth decay”; data dostępu: 2021-04-16
  4. Harvard Health Publishing; “Hidden dental dangers that may threaten your whole body”; data dostępu: 2021-04-16
  5. National Institute of Dental and Craniofacial Research; “Dental Caries (Tooth Decay) in Adults (Age 20 to 64)”; data dostępu: 2021-04-16
  6. Oral Health Foundation; “New statistics on childhood tooth decay suggest concerning lack of progress”; data dostępu: 2021-04-16
Ocena (2.9) Oceń: