Choroby zakaźne
Choroby zakaźne (choroby infekcyjne) są chorobami wywoływanymi przez drobnoustroje chorobotwórcze (bakterie, priony, wirusy oraz grzyby pasożytnicze), a także wytwarzane przez te drobnoustroje substancje biologicznie czynne (np. toksyny bakteryjne). Choroby zakaźne mogą być chorobami zaraźliwymi (np. grypa, odra, ospa, czerwonka, dur brzuszny, cholera) bądź niezaraźliwymi (np. tężec). Choroby o wysokiej zaraźliwości mogą mieć przebieg epidemiczny lub pandemiczny (np. grypa, cholera, denga, gorączka krwotoczna Ebola, AIDS, SARS, COVID-19).Choroby zakaźne cechują się zdolnością do przenoszenia drobnoustrojów chorobotwórczych pomiędzy osobnikami (ludźmi, zwierzętami) i wywoływania u zakażonych osobników ściśle określonych, charakterystycznych objawów. Przebieg danej choroby, wystąpienie oraz stopień nasilenia objawów zależy głównie od chorobotwórczości drobnoustrojów, miejsca wniknięcia drobnoustrojów (wrót zakażenia) oraz odporności organizmu gospodarza.
Choroby zakaźne mogą się rozprzestrzeniać poprzez kontakt bezpośredni, np. pocałunek (opryszczka wargowa) bądź kontakt seksualny (AIDS), oraz pośrednio drogą kropelkową poprzez kaszel i kichanie (grypa, ospa wietrzna, SARS), drogą pokarmową w wyniku spożycia zakażonej wody bądź pokarmu (cholera, dur brzuszny), a także na drodze kontaktu skóry (głównie uszkodzonej) z zanieczyszczoną wodą lub ziemią (tężec, leptospiroza). Niektóre choroby zakaźne przenoszone są za pośrednictwem wektorów, takich jak np. pchły (dżuma), wszy ludzkie (dur epidemiczny) oraz komary (żółta gorączka, denga, zika).
Wirus grypy A/H1N1. Źródło: shutterstock
Epidemia
Epidemia jest zjawiskiem występowania na danym obszarze okresowego wzrostu liczby zachorowań na określoną chorobę zakaźną (np. grypę, odrę, dur brzuszny, czerwonkę, żółtą gorączkę, dengę, cholerę, dżumę) lub niezakaźną (np. chorobę beri-beri, szkorbut); bądź pojawienia się na danym obszarze dotychczas nie występujących zakażeń i chorób zakaźnych (tzw. przypadków zawleczonych).Choroby zakaźne o przebiegu epidemicznym występują na danym obszarze w wyniku interakcji ogniw wchodzących w skład tzw. łańcucha epidemicznego (łańcucha infekcji) – źródła zakażenia (organizmu zakażonego lub będącego nosicielem drobnoustrojów chorobotwórczych), dróg przenoszenia się (transmisji) drobnoustrojów chorobotwórczych (bezpośrednich i pośrednich) oraz podatnego na zakażenie gospodarza. Bardzo istotną rolę w rozwoju infekcji pełnią warunki środowiskowe (warunki sanitarne, stopień zanieczyszczenia wody i powietrza, temperatura) oraz warunki społeczno-ekonomiczne panujące na danym obszarze (gęstość zaludnienia, stopień ubóstwa ludności).
Prątki gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis), źródło: shutterstock
- obszar występowania choroby zakaźnej:
- epidemia lokalna występująca na niewielkim, ograniczonym obszarze;
- epidemia krajowa występująca w większej części danego kraju;
- pandemia o zasięgu ogólnoświatowym występująca na obszarze większości krajów bądź kontynentów;
- okres występowania choroby zakaźnej:
- epidemia sezonowa występująca w danym okresie roku;
- epidemia okresowa (wyrównawcza) cechująca się okresowym występowaniem zwiększonej liczby zachorowań;
- źródła i drogi rozprzestrzeniania się zakażenia:
- epidemia punktowa o wspólnym źródle zakażenia, cechująca się gwałtownym wzrostem liczby nowych przypadków w krótkim okresie czasu;
- epidemia postępująca (propagacyjna) o ciągłym charakterze, rozprzestrzeniająca się różnymi drogami, cechująca się wolniejszym początkowym wzrostem liczby nowych przypadków;
- epidemia mieszana rozprzestrzeniająca się z jednego źródła wśród organizmów podatnych na zakażenie.
Pierwszy znany opis epidemii (prawdopodobnie ospy, duru plamistego, dżumy i czerwonki) znajduje się w monografii dotyczącej wojny peloponeskiej z V w. p.n.e. autorstwa greckiego historyka Tukidydesa z Aten. Największą epidemią panującą w średniowiecznej Europie była epidemia dżumy („czarnej śmierci”), która w latach 1346-1353 pochłonęła ok. 1/3 ludności kontynentu. Do największych epidemii XX w. należy epidemia grypy hiszpanki w latach 1918-1920 (ok. 50 mln ofiar) oraz epidemia grypy azjatyckiej w latach 1957-1958 (ok. 2 mln ofiar). Obecnie najczęściej występującymi chorobami zakaźnymi o przebiegu epidemicznym (bądź pandemicznym) są choroby wirusowe (np. świńska grypa, odra, denga, gorączka krwotoczna Ebola, żółta gorączka, AIDS) oraz bakteryjne (np. cholera, gruźlica, dżuma).
Środki ochrony osobistej chroniące przez zakażeniem. Źródło: shutterstock
Profilaktyka chorób zakaźnych o przebiegu epidemicznym
Profilaktyka zakażeń i chorób zakaźnych o przebiegu epidemicznym ma na celu zapobieganie oraz zwalczanie tych chorób oraz minimalizowanie skutków epidemii w razie jej wystąpienia. Podejmowane działania profilaktyczne obejmują:- unieszkodliwianie źródeł zakażenia (hospitalizacja i leczenie osób chorych),
- ograniczanie możliwości rozprzestrzeniania się drobnoustrojów chorobotwórczych (izolacja nosicieli i osób zakażonych, przestrzeganie zasad higieny, stosowanie środków ochrony osobistej, kontrolowanie stanu sanitarnego wody i żywności, stosowanie moskitier i repelentów);
- wzmacnianie odporności osób podatnych na zakażenie (szczepienia ochronne).
Jedną z form ochrony są szczepienia, fot. shutterstock
Bibliografia
- Miquel Porta; “A Dictionary of Epidemiology ”; Oxford University Press, 2008.;
- Jerzy Bzdęga, Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński; “Leksykon epidemiologiczny”; Alfa-Medica Press, Bielsko-Biała 2008.;
- Gabriel Virella; “Mikrobiologia i choroby zakaźne”; Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2000;
- Robert Beaglehole, Ruth Bonita, Todd Kjellström; “Podstawy epidemiologii”; Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2002;
- Jerzy Leowski; “Polityka zdrowotna a zdrowie publiczne”; CeDeWu, Warszawa 2004;
- “Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2019 r. poz. 1239).”; ;
- promil
