Fluor (F) - właściwości, działanie i występowanie fluoru

Fluor jest pierwiastkiem niezbędnym do życia. Głównymi źródłami fluoru dla człowieka jest woda i jedzenie. Ale nie tylko. Fluor jest w zasadzie wszędzie. Znajdziemy go w całej gamie produktów do higieny jamy ustnej – w pastach czy płukankach − w herbacie, produktach zbożowych, piwie, warzywach liściastych, w serach i w słodkich napojach. Szacuje się, że zawartość fluoru w naszym otoczeniu wzrosła w XX wieku kilkadziesiąt razy. Czy fluor to problem współczesnych czasów?

1. Jakie jest zapotrzebowanie na fluor?
2. Kiedy przedawkujemy fluor
3. Fluor szkodzi zdrowiu?
4. Zaostrzenie się trądziku
5. Upośledzenie pracy narządów
6. Fluor a dieta
7. Fluoryzacja w odwrocie

Jaką rolę pełni fluor? Fluor (F) znajduje się w większości naszych tkanek. Pierwiastek ten bierze udział w tworzeniu układu kostnego. Najwięcej, bo aż 96 proc., jest go w zębach i kościach, gdzie pod postacią fluorohydroksyapatytu odpowiada za proces mineralizacji. U dzieci, 80 proc. pobranego fluoru zostaje wykorzystane na potrzeby rosnących kości i zębów. Związki fluoru takie jak aminofluorki, fluorek sodu, fluorek cyny wzmacniają szkliwo, zwiększając jego odporność na próchnicę. Fluor w okresie ciąży pomaga wchłaniać żelazo. Uznano również, że w pewnym zakresie stężeń fluor może hamować rozwój zmian miażdżycowych w aorcie i innych naczyniach tętniczych.

Jakie jest zapotrzebowanie na fluor?

Człowiek magazynuje około 3 mg fluoru na kg masy ciała, przy czym dzienne zapotrzebowanie u osoby dorosłej na ten mikroelement wynosi od 3,1 (kobiety) do 3,8 (mężczyźni) mg na dobę. U dzieci do lat 13 dobowa dawka fluoru, którą trzeba dostarczyć organizmowi waha się od 0,7 do 2 mg, w zależności od wieku.

Uważa się, że niedobór tego pierwiastka może powodować demineralizację kości oraz kruchość i podatność zębów na próchnicę. A co z nadmiarem fluoru w organizmie?

Kiedy przedawkujemy fluor

Pierwszymi objawami przedawkowania fluoru są białe plamy na zębach. Długotrwałe zażywanie fluoru może skończyć się fluorozą zębów i szkieletu. Co to jest fluoroza? U osób, które chorują na fluorozę dochodzi do stopniowego zastępowania wapnia w kościach przez fluor. W konsekwencji kości stają się kruche i miękkie. Tworzą się nieprawidłowe wyrośla kostne w kręgosłupie, uciskające na rdzeń kręgowy.

Nadmiar fluoru szkodzi nie tylko naszemu układowi kostnemu − może również upośledzać wchłanianie magnezu i wapnia. Może być także przyczyną alergii.

Fluor szkodzi zdrowiu?

Fluor charakteryzuje się najwęższym marginesem bezpieczeństwa – nasz organizm potrzebuje minimalnych, wręcz śladowych ilości tego pierwiastka. Nadmierne spożycie fluoru ma miejsce przy 20 mg na dobę. Takie stężenie jest bardzo toksyczne dla ustroju i zagraża nam w sytuacji długotrwałego wchłaniania podobnych ilości. Dlatego pod żadnym pozorem nie powinniśmy przekraczać zalecanej dziennej dawki, niezbędnej do utrzymania prawidłowego stanu kości i zębów.

Z czego wynika problem z fluorem? Zasadnicza sprawa opiera się o fakt, że fluor jest niezwykle reaktywny chemicznie. Oznacza to po prostu, że bardzo gwałtownie, a do tego samorzutnie reaguje z innymi pierwiastkami. Oczywiście dzieje się tak, gdy mamy do czynienia z fluorem w stanie wolnym, który w przyrodzie nie występuje. Fluor jako żółtozielony, toksyczny i korodujący gaz można otrzymać jedynie w wyniku elektrolizy. Procesowi temu poddaje się wówczas kwas fluorowodorowy lub wodorofluorek potasu. Tak otrzymywany wolny fluor wykorzystuje się w przemyśle, między innymi do produkcji teflonu i freonów.

Fluor występuje również w składzie leków psychotropowych, ponieważ spowalnia pracę umysłu i reakcje organizmu na bodźce. Ze względu na te właściwości, posądza się go także o negatywny wpływ na rozwój intelektualny, zwłaszcza u dzieci.

Uważa się, że fluor obecny w wodzie do picia w stężeniu około 1,0 mg F/l może hamować rozwój próchnicy, ale wyższe jego stężenia są już toksyczne. Przy 15 mg fluorku sodowego mogą pojawić się objawy zatrucia, a dawka w wysokości 2,5-5 g może zabić dorosłego człowieka. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenie fluoru w wodzie przeznaczonej do spożycia lub celów gospodarczych wynosi 1,5 mg/l.

Kontrola ilości przyjmowanych fluorków powinna szczególnie dotyczyć dzieci. Dlaczego? Małe dzieci często zjadają pastę, a ich organizmy kumulują nawet 50 proc. fluoru.

Zaostrzenie się trądziku

Fluor nasila objawy trądziku, kiedy po przedawkowaniu jest wydalany przez skórę, a dokładnie przez gruczoły potowe i łojowe. Istnieje nawet schorzenie zwane trądzikiem fluorowym. Jesteśmy na niego narażeni, jeśli cierpimy na trądzik pospolity lub różowaty, a wchłaniana przez nas dzienna dawka fluoru przekracza bezpieczne normy. Nadmiar fluoru przedostającego się przez skórę jeszcze bardziej podrażnia zmienione chorobowo miejsca, sprawiając, że bakterie rozprzestrzeniają się z większą intensywnością. Trądzik pod tą postacią staje się bardziej odporny na leczenie, niż jego dotychczasowa forma. Ponadto, co ciekawe, zaostrzenie objawów, możemy zaobserwować po umyciu zębów. Wówczas fluor z pasty przedostaje się do układu i szuka ujścia między innymi przez skórę.

Upośledzenie pracy narządów

Nie jest to jednak jedyny powód, dla którego powinniśmy uważać na styczność z fluorem. Zbyt wysoka podaż tego pierwiastka w organizmie może nam zaszkodzić także w inny sposób, na przykład powodując niedoczynność tarczycy, zaburzenia pracy trzustki i nadnerczy oraz stany zapalne wątroby.

Trzeba pamiętać, że fluor poza tym blokuje absorpcję magnezu z pożywienia, a nade wszystko osłabia układ kostny przez wypieranie z niego wapnia, co może prowadzić do osteoporozy i innych schorzeń związanych z odwapnieniem kości. Paradoksalnie fluor może mieć tym samym negatywny wpływ na stan uzębienia. W nadmiarze kumuluje się bowiem głównie w kościach, zębach i skórze. Odkładając się w tych miejscach wyrządza olbrzymie szkody.

Nadmierna ekspozycja na fluor ma negatywny wpływ na rozwój układu nerwowego. – przekonują naukowcy z Harvard University of Public Health oraz z China Medical University w Shenyang na łamach czasopisma „Environmental Health Perspectives”.

Badacze sprawdzili, jakie skutki powoduje fluoryzacja u dzieci, dokonując przeglądu 27 różnych naukowych opracowań. Na podstawie analizy materiałów badacze stwierdzili, iż istnieją silne przesłanki, że kontakt z fluorkami, szczególnie u dorastających dzieci, może przyczyniać się do problemów w zakresie właściwego rozwoju zdolności poznawczych i kształtowania się mózgu.

„Nasze wyniki dowodzą możliwości szkodliwego wpływu narażenia się na działanie związków fluoru w procesie rozwoju czynności nerwowych u dzieci” – przekonuje współautorka badania Anna Choi z Harvard University.

Inne badania, tym razem japońskich naukowców (Japoński Dziennik Zdrowia, 1969 r.), wykazały powiązanie fluoru z nowotworami przewodu pokarmowego.

W 1978 r. naukowcy z Pomorskiej Akademii Medycznej uznali, że fluorki powodują genetyczne spustoszenie w ludzkiej krwi.

Fluor a dieta

Ryzyko pobrania zbyt dużej dawki fluoru z pożywienia jest niskie. Przedawkowanie wiąże się właśnie ze wspomnianą obecnością pierwiastka w pastach do zębów i w środowisku naturalnym. Jeśli nie chcemy do niego dopuścić powinniśmy upewnić się, co zawiera woda płynąca w naszych wodociągach oraz zacząć kupować pasty bez dodatku związków fluoru. Choć nadal większość past zawiera fluor, w sklepach znajdziemy i te wyprodukowane bez jego udziału. Wracając natomiast do kwestii diety, warto wiedzieć, że fluor znajduje się głównie w rybach i herbacie. Zawierają go także mięso, sery podpuszczkowe, produkty zbożowe, mleko oraz warzywa: fasola, szpinak, sałata. Podstawowym źródłem fluoru spośród produktów żywieniowych pozostaje jednak w dalszym ciągu woda pitna. 

Fluoryzacja w odwrocie

W świetle doniesień naukowych coraz więcej krajów rezygnuje z profilaktyki fluorowej. W 1978 roku w Pensylwanii (USA) wygrano proces sądowy, podczas którego dowiedziono szkodliwości fluoryzacji, i w rezultacie została ona zakazana. Z zabiegów fluorkowania wody zrezygnowały także Szwecja, Norwegia, Finlandia, Niemcy, Holandia i Francja. Fluorowe zamieszanie wywołała szefowa resortu zdrowia Belgii Magda Aelvoet, która oświadczyła, że jej rząd chce wprowadzić zakaz sprzedaży tabletek, kropli i gumy do żucia z dodatkiem fluoru.

W Polsce zbiorową profilaktykę fluorową w formie fluorowania wody pitnej w 48 miastach naszego kraju rozpoczęto w latach 70. Od kilkunastu lat w naszym kraju już nie stosuje się tego procesu.

Niewielkie ilości fluoru są więc niezbędne do prawidłowego funkcjonowania i rozrostu układu kostnego. Niedobór tego mikroelementu rzadko nam zagraża, w przeciwieństwie, niestety, do jego przedawkowania – o to akurat dość łatwo, bo fluor występuje w wodzie pitnej, z której jest wchłaniany przez nasz organizm w 100%. Do tego dodaje się go do past do mycia zębów. Nadmierna podaż pierwiastka może spowodować trwałe, niekorzystne zmiany w kościach, zębach, skórze i narządach, takich jak wątroba, trzustka czy nerki.Dlatego dyskusje nad zasadnością stosowania fluoru oraz na temat jego szkodliwego wpływu na zdrowie powracają jak bumerang. Od lat trwają spory czy fluor jest niezbędnym mikroelementem. I jak dotąd nie znaleziono na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi. Wraz z napływem nowych informacji pojawiają się wątpliwości, rośnie także świadomość odnośnie zagrożeń związanych z działaniem fluoru. Jedno jest pewne fluor – tak jak inne witaminy i minerały – stosowany w nadmiarze może być szkodliwy. Dlatego przyjmowanie fluoru wymaga dużej rozwagi.

Bibliografia

1. N Deshmukh, A & M Wadaskar, P & Malpe, D.B.. (1995); “Fluorine in Environment : A Review”; Gondwana Geological Magazine 0970-261X. 9. 1-20;
2. Strunecka, Anna & Patocka, Jiri & Connett, Paul. (2004); “Fluorine in medicine”; Journal of Applied Biomedicine. 2. 10.32725/jab.2004.017;
3. Jan Meler, Grażyna Meler; “FLUORYZACJA WODY PITNEJ – WADY I ZALETY”; Katedra Farmacji Stosowanej, Akademia Medyczna we Wrocławiu;
4. pod redakcją naukową Jana Gawęckiego; “Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu, tom 1, pod redakcją naukową Jana Gawęckiego, PWN”; PWN, Warszawa 2010;
5. Iwona Błaszczyk, Elżbieta Ratajczak-Kubiak, Ewa Birkner; “Korzystne i szkodliwe działanie fluoru”; Farmacja Polska tom 65, nr 9, 2009;