Nocne poty – objawy, przyczyny i leczenie
Wbrew pozorom nie każde pocenie się pod kołdrą zasługuje na miano nocnych potów. Ten charakterystyczny symptom nie ma zwykle nic wspólnego z nadmierną potliwością i nie jest wynikiem przegrzania. Jego przyczyny mogą też być zaskakująco różne, a do postawienia prawidłowej diagnozy potrzeba często wielu badań i medycznego doświadczenia. Kiedy więc nocne poty powinny nas niepokoić?
Nawet 40% pacjentów zgłaszających się do lekarzy pierwszego kontaktu uskarża się na nawracające nocne poty. Problem wydaje się przy tym w równym stopniu dotyczyć kobiet i mężczyzn, choć u płci żeńskiej przyczyny znacznie częściej mają podłoże hormonalne i są poniekąd łatwiejsze do zdiagnozowania.
Czym są nocne poty?
Za nocne poty bynajmniej nie uznaje się jednak sytuacji, w której człowiek kładzie się do łóżka w ciepłej piżamie, nakrywa grubą kołdrą i budzi mokry. O przegrzanie w nocy nie jest trudno, a produkcja potu jest podstawowym sposobem, w jaki nasz organizm próbuje obniżać wewnętrzną temperaturę.
Nie ma co prawda oficjalnej medycznej definicji nocnych potów, ale z systematycznego przeglądu literatury dokonanego przez badaczy amerykańskich w 2012 r. za rozstrzygające uważa się takie kryteria jak powtarzalność, intensywność (wymagająca zmiany piżamy i/lub pościeli) oraz wyraźny dyskomfort. Nie precyzuje się natomiast wcale miejsca pocenia, a bywa ono różne u różnych osób – od twarzy i dłoni, po plecy i klatkę piersiową.
Naukowcy nie są w stanie wyjaśnić dokładnie mechanizmu nocnego pocenia. Sugeruje się, że może on mieć podłoże termoregulacyjne, które obserwuje się np. w przypadku gorączki towarzyszącej wielu infekcjom, lub niezwiązane z termoregulacją, ale raczej z działaniem układu nerwowego, zaburzeniami reakcji chemicznych czy procesu osmozy w ciele czy na przykład bezpośredniej stymulacji gruczołów potowych.
Nocne poty jako symptom menopauzy
W literaturze medycznej nocne poty najczęściej opisywane są w powiązaniu z menopauzą. Główną przyczyną jest tutaj huśtawka hormonów żeńskich – estrogenu i progesteronu, ściśle związana z procesem przekwitania i wygaszania funkcji rozrodczej. Zmiany w ich poziomie wpływają na wydzielanie innych hormonów i zaburzają tym samym procesy termoregulacji. W efekcie panie między 45 a 55 rokiem życia szczególnie często uskarżają się na uderzenia gorąca, rumienienie oraz właśnie potliwość, która doskwiera przede wszystkim w nocy. W tym akurat przypadku prawidłowo dobrana hormonalna terapia zastępcza może przynieść znaczącą poprawę jakości wypoczynku nocnego.
Na podobnej zasadzie nocne poty mogą trapić również kobiety w okresie połogu, kiedy gospodarka hormonalna wciąż jest rozregulowana, oraz przy przyjmowaniu antykoncepcji hormonalnej, w tygodniach, gdy planowo odstawia się tabletki. Dalszą typowo damską przypadłością, której typowym objawem jest mokra piżama, jest przedwczesne wygasanie czynności jajników. Mowa o sytuacji, w której u kobiet przed 40-tką dochodzi do wyczerpania pęcherzyków jajnikowych, co prowokuje poważne zmiany hormonalne.
Inne hormonalne zaburzenia z nocnymi potami
Nie tylko kobiece hormony mogą jednak prowokować pocenie w nocy. Symptom obserwuje się również często w przypadku nadczynności tarczycy przebiegającej z ogólnym uczuciem gorąca, bezsennością i nadmierną potliwością. Przy wczesnym rozpoznaniu chorobę na szczęście można dość skutecznie utrzymać w ryzach.
Ponadto nocne poty obserwowane są również u pacjentów z cukrzycą, którym w nocy przydarzają się epizody spadku cukru, a także w przypadku nowotworów atakujących układ endokrynologiczny, zwłaszcza zespołu rakowiaka czy guza chromochłonnego zlokalizowanego w rdzeniu nadnerczy.
Pocenie się jako objaw infekcji
Nocne poty to także jeden z typowych objawów infekcji toczących się w organizmie. Mowa zarówno o klasycznej grypie czy trapiącej przede wszystkim dzieci i młodzież mononukleozie, przebiegających z podwyższeniem temperatury ciała, jak i zakażeniu wirusem Covid-19. Zwłaszcza mutacja omikron asocjowana jest bardzo często ze wzmożonym poceniem w nocy.
Wspomniane wyżej poty miewają jednak zwykle krótkotrwały charakter. Istnieją wszak infekcje, które w sposób podstępny towarzyszą człowiekowi tygodniami, miesiącami czy latami i mogą dawać podobne symptomy. Typowym przykładem jest gruźlica, która wbrew powszechnemu mniemaniu o niskim zagrożeniu, pojawia się wciąż na świecie w szalonym tempie 1 zakażenia na sekundę. Niewielu chorych rozwija jednak pełnoobjawową postać choroby.
Dalej, na nocne poty skarżą się często pacjenci z HIV/AIDS, zapaleniem szpiku, infekcyjnym zapaleniem wsierdzia, pneumokokowym zapaleniem płuc, brucelozą (infekcją pochodzenia odzwierzęcego) czy ropniem płuc. Istnieją nawet mało znane infekcje grzybiczne mogące powodować silne pocenie w nocy. Należy do nich na przykład histoplazmoza, na szczęście w Polsce spotykana dość rzadko, oraz typowa dla Północnej Ameryki kokcydioidomikoza.
Nocne poty u pacjentów nowotworowych
Sam fakt, że pocisz się intensywnie w nocy nie jest oczywiście realną przesłanką, aby podejrzewać u siebie chorobę nowotworową – istnieje cały szereg znacznie bardziej prawdopodobnych przyczyn. Niemniej jednak nocne poty faktycznie pojawiają się w przebiegu wielu typów raka, nie tylko wspomnianych wyżej guzów gruczołów endokrynowych. Dwa najczęściej spotykane to chłoniaki przebiegające zazwyczaj z powiększeniem węzłów chłonnych, śledziony oraz wątroby oraz białaczki, skorelowane z bardzo różnymi symptomami, zwłaszcza zmianami w obrazie krwi. Pacjenci z białaczką obserwują często pocenie tak intensywne, że całe łóżko jest przemoczone, wraz z pościelą i materacem!
Inne możliwe przyczyny nocnego pocenia się
I ten repertuar chorób i problemów hormonalnych nie wyczerpuje jednak listy możliwych przyczyn nocnych potów. W medycznych źródłach wspomina się również o nadpotliwości idiopatycznej, której przyczyn nie jesteśmy jak dotąd w stanie zrozumieć. Ponadto, nadmierne pocenie w czasie wypoczynku nocnego obserwowane jest również w przebiegu schorzeń naczyniowych, zwłaszcza zespołu Takayasu czy olbrzymiokomórkowym zapaleniu tętnic; przy obstrukcyjnym bezdechu sennym, chorobie refluksowej oraz fibromialgii. Nawet zaburzenia psychiczne, takie jak stany lękowe, mogą prowokować zwiększoną nocną potliwość.
Wreszcie, istnieje wiele leków przyjmowanych krótko- i długoterminowo, które są odpowiedzialne na nocne poty. Najbardziej znanymi przykładami są paracetamol i kwas acetylosalicylowy (aspiryna), które tym sposobem walczą z wysoką gorączką. To działanie jest ze wszech miar pożądane, ale pocenie się może być także skutkiem ubocznym leków na nadciśnienie, androgenicznych sterydów czy przeciwpsychotycznej fenotiazyny. Paradoksalnie, także przy odstawianiu przyjmowanych w dłuższym okresie środków farmakologicznych, np. przeciwdepresyjnych benzodiazepin, przejściowo pojawiać się może nocne pocenie.
Kiedy należy udać się do lekarza?
Nocne poty są objawem na tyle rozpowszechnionym, że same w sobie nie stanowią powodu do niepokoju. Poza przypadkiem przekwitania, które może ciągnąć się latami, najczęściej też samodzielnie ustępują po jakimś czasie. Powodem do konsultacji lekarskiej powinno być natomiast ich występowanie:
- w młodym wieku, przed 40-stym rokiem życia;
- w towarzystwie gorączki, kaszlu lub niewyjaśnionego spadku wagi ciała;
- w sposób nasilający się i wyraźnie utrudniający nocny wypoczynek;
- w przebiegu zdiagnozowanych już wcześniej chłoniaków czy zakażania wirusem HIV.
Diagnoza obejmuje przede wszystkim wykonanie szerszego zakresu badań krwi, zarówno morfologii, jak i oznaczenia poziomu hormonów. Dla lekarza bardzo ważne będą również symptomy, które towarzyszą nocnym potom.
Czy nocnym potom można jakoś zapobiegać?
Z nocnymi potami warto radzić sobie diagnozując ich medyczną przyczynę i poszukując jej skutecznego rozwiązania. Nie zawsze jest to jednak na daną chwilę możliwe. Stąd w niektórych przypadkach (np. nowotworów) lekarze sugerują podawanie leków takich jak blokery alfa-andrenergiczne czy nawet preparaty przeciwpsychotyczne. Większości z nas nie pozostaje jednak nic innego jak zadbać o higienę snu – obniżyć temperaturę w sypialni, wyposażyć się w lżejszą pościel i pochłaniającą wilgoć piżamę czy specjalny chłodzący materac. Korzyści przynieść może także ograniczenie palenia, spożycia alkoholu i kofeiny oraz unikanie pikantnych potraw, zwłaszcza przed snem.
Paradoksalnie, w tym właśnie przypadku chłód w sypialni może mieć zaskakująco dobre efekty, redukując chociaż częściowo uciążliwość przykrych symptomów.
- „8 Causes of Night Sweats” WebMD, https://www.webmd.com/menopause/guide/8-causes-of-night-sweats, 24/01/2022;
- “Night sweats” Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/symptoms/night-sweats/basics/definition/sym-20050768 , 24/01/2022;
- “What Are Night Sweats a Sign Of?” Melissa Conrad Stoppler, https://www.medicinenet.com/night_sweats/article.htm, 24/01/2022;
- “Night Sweats: A Systematic Review of the Literature” James W. Mold i in., https://www.jabfm.org/content/25/6/878, 24/01/2022;
- “Evaluation of the patient with night sweats or generalized hyperhidrosis” Gerald W Smetana, https://www.uptodate.com/contents/evaluation-of-the-patient-with-night-sweats-or-generalized-hyperhidrosis, 24/01/2022;
- “Diagnosing Night Sweats” ANTHONY J. VIERA i in., https://www.aafp.org/afp/2003/0301/p1019.html, 24/01/2022;
