- Ciśnienie tętnicze krwi
- Przyczyny nadciśnienia tętniczego
- Objawy i powikłania nadciśnienia tętniczego
- Profilaktyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze może mieć charakter schorzenia samoistnego (nadciśnienie tętnicze pierwotne, choroba nadciśnieniowa) bądź stanowić objaw chorobowy w schorzeniach nerek, tętnic, gruczołów dokrewnych, płuc bądź układu nerwowego (nadciśnienie tętnicze wtórne, objawowe). Nadciśnienie tętnicze może powodować bóle i zawroty głowy, nudności, szumy uszne, zaburzenia widzenia, odczucie znużenia, zaburzenia snu, obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej, ucisk w klatce piersiowej, kołatanie serca, duszności, nadmierną potliwość, uderzenia gorąca, zaczerwienie twarzy, szyi i klatki piersiowej; nieleczone nadciśnienie może przyczynić się do powstania zmian miażdżycowych w tętnicach, przerostu lewej komory serca, niewydolności mięśnia sercowego, zawału serca bądź udaru mózgu.
Ciśnienie tętnicze krwi
Ciśnienie krwi definiowane jest jako siła nacisku wywierana przez krew na wewnętrzne ściany naczyń krwionośnych, która warunkowana jest przez przepływ krwi zależny od siły uderzeń serca i opór ścian naczyń krwionośnych (opór obwodowy) stawiany przepływającej krwi, który zależy od ich średnicy i elastyczności. Ciśnienie tętnicze krwi przyjmuje różną wartość w zależności od okresu cyklu pracy serca (cyklu sercowego); ciśnienie tętnicze osiąga wartość najwyższą w trakcie maksymalnego skurczu serca, czyli maksymalnego wyrzutu krwi z lewej komory serca do aorty (ciśnienie skurczowe, ciśnienie górne, ciśnienie systoliczne); wartość najniższą osiąga natomiast w fazie spoczynkowej podczas rozkurczu serca (ciśnienie rozkurczowe, ciśnienie dolne, ciśnienie diastoliczne).Ciśnienie tętnicze krwi mierzone jest w tętnicy ramieniowej na wysokości serca za pomocą dołączonego do ciśnieniomierza nadmuchiwanego mankietu (sfigmomanometru). Wynik pomiaru uwzględniający zarówno ciśnienie skurczowe i ciśnienie rozkurczowe podawany jest w postaci ułamka z wartością ciśnienia w trakcie skurczu serca w liczniku i wartością ciśnienia podczas rozkurczu serca w mianowniku. Ciśnienie tętnicze krwi wyrażane jest w milimetrach słupa rtęci (mm Hg) bądź kilopaskalach (kPa). Prawidłowe ciśnienie krwi dorosłego człowieka przyjmuje wartości w zakresie od 90/60 mm Hg do 140/90 mm Hg; ciśnienie skurczowe na ogół wynosi 110-130 mm Hg, ciśnienie rozkurczowe 65-80 mm Hg; średnie ciśnienie tętnicze zaś 120/80 mm Hg. Obniżenie ciśnienia tętniczego krwi poniżej 90/60 mm Hg określane jest jako niedociśnienie tętnicze (hipotensja, hipotonia); wzrost ciśnienia tętniczego powyżej 140/90 mm Hg określane jest mianem nadciśnienia tętniczego (hipertensji, hipertonii).
Normy ciśnienia tętniczego krwi. Źródło: shutterstock
Przyczyny nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze (hipertensja, hipertonia) jest schorzeniem układu krążenia cechującym się stałym (nadciśnienie utrwalone) lub okresowym (nadciśnienie chwiejne) podwyższeniem ciśnienia tętniczego przekraczającym wartość graniczną 140 mm Hg (18,7 kPa) w przypadku ciśnienia skurczowego (górnego, systolicznego) i/lub wartość graniczną 90 mm Hg (12 kPa) dla ciśnienia rozkurczowego (dolnego, diastolicznego). Nadciśnienie tętnicze I stopnia (nadciśnienie łagodne) przyjmuje wartości 140-159 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 90-99 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego; nadciśnienie tętnicze II stopnia (nadciśnienie umiarkowane) przyjmuje wartości 160-179 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 100-109 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego; nadciśnienie tętnicze III stopnia (nadciśnienie ciężkie) występuje, gdy ciśnienie skurczowe i/lub ciśnienie rozkurczowe przekraczają odpowiednio wartości 180 i 110 mm Hg. Izolowane nadciśnienie tętnicze skurczowe cechuje się ciśnieniem skurczowym wyższym niż 140 mm Hg przy ciśnieniu rozkurczowym niższym od 90 mm Hg. Nadciśnienie złośliwe charakteryzuje się bardzo wysoką wartością ciśnienia rozkurczowego wynoszącą przeważnie 120-140 mm Hg przy ciśnieniu skurczowym wyższym niż 200 mm Hg.Nadciśnienie tętnicze w przeważającej większości stwierdzonych przypadków (ponad 90%) ma charakter schorzenia samoistnego (nadciśnienie pierwotne, nadciśnienie idiopatyczne, choroba nadciśnieniowa) o nieznanym podłożu (braku możliwości ustalenia bezpośredniej przyczyny), powstającym najprawdopodobniej pod wpływem współdziałania czynników środowiskowych i genetycznych. Nadciśnienie tętnicze krwi zdiagnozowane w pozostałych przypadkach (ok. 10%) stanowi objaw chorobowy w schorzeniach poszczególnych narządów bądź ich układów (nadciśnienie wtórne, nadciśnienie objawowe). Najczęstszymi przyczynami występowania nadciśnienia wtórnego są schorzenia nerek, np. zwężenie tętnicy nerkowej (nadciśnienie naczyniowo-nerkowe); choroby układu krążenia wynikające m.in. ze spadku elastyczności naczyń krwionośnych, miażdżycy tętnic bądź niedomykalności aorty skutkującej zwiększeniem pojemności wyrzutowej serca (nadciśnienie sercowo-naczyniowe); schorzenia gruczołów dokrewnych, np. pierwotny hiperaldosteronizm, guz chromochłonny nadnerczy, nadczynność tarczycy (nadciśnienie endokrynne), choroby płuc, np. rozedma płuc skutkująca wzrostem ciśnienia w tętnicy płucnej (nadciśnienie płucne) i schorzenia układu nerwowego (np. guzy mózgu, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe).
Ciśnieniomierz wskazujący nadciśnienie tętnicze. Źródło: shutterstock
Objawy i powikłania nadciśnienia tętniczego
Nadciśnienie tętnicze pierwotne oraz nadciśnienie tętnicze wtórne są schorzeniami układu krwionośnego, które poza podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego, charakteryzują się długotrwałym brakiem występowania specyficznych objawów. Niespecyficzne oznaki nadciśnienia tętniczego (zespół hipertensyjny) obejmują bóle i zawroty głowy, nudności, szumy uszne, zaburzenia widzenia, odczucie znużenia, zaburzenia snu, spadek sprawności fizycznej i psychicznej, ucisk w klatce piersiowej, kołatanie serca, duszności, nadmierną potliwość, uderzenia gorąca oraz zaczerwienie twarzy, szyi i klatki piersiowej. Nadciśnienie tętnicze wtórne, stanowiące objaw chorób nerek, płuc, układu krwionośnego, hormonalnego i nerwowego, występuje wraz z objawami charakterystycznymi dla podstawowej jednostki chorobowej. Nadciśnienie tętnicze chwiejne cechujące się okresowym występowaniem podwyższonego ciśnienia tętniczego nie prowadzi do powikłań narządowych, nadciśnienie tętnicze utrwalone o stale podwyższonym ciśnieniu tętniczym krwi wiąże się natomiast ze spadkiem wydolności fizycznej organizmu, zaburzeniem pracy nerek, obniżeniem sprawności serca oraz uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.Utrwalone nadciśnienie tętnicze krwi, niezależnie od wywołujących je przyczyn, w przypadku braku podjęcia leczenia może prowadzić do poważnych, często zagrażających zdrowiu i życiu powikłań. Nieleczone nadciśnienie tętnicze prowadzi do powstawania zmian miażdżycowych (blaszki miażdżycowej) w błonie wewnętrznej i środkowej naczyń tętniczych (głównie aorty, tętnic wieńcowych, tętnic mózgowych, tętnic kończyn), czego bezpośrednim skutkiem jest rozwój przewlekłej choroby zwanej miażdżycą tętnic (arteriosklerozą). Miażdżyca tętnic mózgowych może spowodować krótkotrwałe niedokrwienie mózgu (przemijający atak niedokrwienny) bądź przyczynić się do trwałych uszkodzeń tego narządu wskutek udaru niedokrwiennego mózgu. Miażdżyca tętnic wieńcowych jest jedną z głównych przyczyn choroby niedokrwiennej serca (choroby wieńcowej), której konsekwencją może być zawał mięśnia sercowego. Zmiany miażdżycowe w obrębie aorty mogą być przyczyną powstawania tętniaków (np. tętniaka rozwarstwiającego aorty). Nadciśnienie tętnicze prowadzi również do przerostu lewej komory serca i postępującej niewydolności serca, niewydolności nerek wskutek ich niedostatecznego ukrwienia i retinopatii nadciśnieniowej (uszkodzenia naczyń zaopatrujących siatkówkę oka) skutkującej pogorszeniem wzroku. Rzadkie nadciśnienie złośliwe, cechujące się szybko postępującą niewydolnością nerek, serca i innych narządów, obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego i powstawaniem krwotoków i wysięków w siatkówce oka, nieleczone prowadzi do nieodwracalnych zmian narządowych i śmierci.
Objawy nadciśnienia tętniczego. Źródło: shutterstock
Profilaktyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Profilaktyka nadciśnienia tętniczego krwi polega na całkowitym wykluczeniu bądź znacznym ograniczeniu czynników ryzyka sprzyjających rozwojowi tego schorzenia, do których zalicza się głównie niewłaściwą dietę, brak aktywności fizycznej, stres, nadwagę (otyłość brzuszną), palenie papierosów, spożywanie alkoholu, używanie narkotyków (np. kokainy, amfetaminy) oraz stosowanie niektórych leków (np. środków antykoncepcyjnych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Działania zapobiegające wystąpieniu nadciśnienia tętniczego w głównej mierze opierają się na modyfikacji dotychczasowego stylu życia i polegają na zmianie sposobu odżywania (stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety, unikanie produktów bogatych w tłuszcze zwierzęce, ograniczenie spożycia soli), ograniczeniu bądź całkowitej rezygnacji z nałogów (palenia papierosów, spożywania alkoholu), regularnej aktywności fizycznej w celu pozbycia się zbędnych kilogramów oraz unikaniu sytuacji stresowych.Terapia farmakologiczna, czyli stosowanie leków przeciwnadciśnieniowych (tzw. leków hipotensyjnych), zależy głównie od wysokości ciśnienia tętniczego krwi, rodzaju nadciśnienia, obecności chorób współistniejących, obecności i rodzaju powikłań narządowych oraz wieku pacjenta. Leki hipotensyjne wykorzystywane są w przypadku braku oczekiwanych rezultatów działań profilaktycznych, u pacjentów z wysokim i bardzo wysokim nadciśnieniem tętniczym w celu uniknięcia ewentualnych powikłań oraz pacjentów z chorobami współistniejącymi oraz powikłaniami narządowymi. Leki hipotensyjne stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego obejmują leki moczopędne (diuretyki), β-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI), blokery kanału wapniowego oraz antagonisty receptora angiotensyny (sartany).
Powikłania nadciśnienia tętniczego. Źródło: shutterstock
Bibliografia
- Aleksander Michajlik, Ramotowski Witold; “Anatomia i fizjologia człowieka”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.;
- Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson; “Biologia Campbella”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020. ;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.) ; “Encyklopedia biologiczna T. II, VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998-1999.;
- Valerie C. Scanlon, Tina Sanders; “Essentials of Anatomy and Physiology”; F.A. Davis Company 2006. ;
- “Nowa Encyklopedia Powszechna PWN”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.;
- promil
