Hormony – właściwości, działanie i rodzaje hormonów | ekologia.pl
Ekologia.pl Zdrowie Medycyna rodzinna Hormony – właściwości, działanie i rodzaje hormonów

Hormony – właściwości, działanie i rodzaje hormonów

Hormony stanowią jeden z najbardziej fascynujących elementów ludzkiej fizjologii. Mowa o związkach chemicznych wydzielanych przez nasze wewnętrzne organy, które dyrygują kluczowymi procesami życiowymi. Niestety, ich wewnętrzna równowaga może w dość łatwy sposób zostać zaburzona prowadząc do poważnych chorób i przykrych symptomów. Wiedza o tym, jak działają hormony może pozwolić nam lepiej zrozumieć naturę człowieka!

Tarczyca jest jednym z najważniejszych gruczołów dokrewnych człowieka. Źródło: shutterstock

Tarczyca jest jednym z najważniejszych gruczołów dokrewnych człowieka. Źródło: shutterstock
Spis treści


Samo słowo hormon pochodzi z języka greckiego i oznacza „pobudzanie”. Po raz pierwszy użył go w 1905 r. angielski profesor fizjologii, Ernest Starling, prowadząc wykład na temat chemicznych współzależności w obrębie organizmu. Nowe pojęcie stało się dla świata akademickiego katalizatorem, który sprowokował szereg nowych odkryć. Do wymiernych ich rezultatów uzyskanych w ciągu ubiegłego stulecia należy na przykład antykoncepcja, technologia sztucznego zapłodnienia oraz szereg zaawansowanych leków.

Skąd się biorą hormony?

Hormony produkowane i wydzielane są przed specjalne gruczoły dokrewne (endokrynne) połączone bezpośrednio z krwiobiegiem. Są one bardzo różne – od trzustki, która sięga nawet 15 cm długości po przytarczyce wielkości ziarnka ryżu. Podwzgórze, przysadka i szyszynka umiejscowione są w mózgu, skąd regulują pracę wielu innych gruczołów poprzez wydzielanie tzw. hormonów stymulujących, wpływających na poziom innych hormonów.

Do ważniejszych gruczołów dokrewnych należą także tarczyca umiejscowiona w dolnej części szyi, jajniki u kobiet i jądra u mężczyzn odpowiedzialne za produkcję podstawowych hormonów płciowych, nadnercza zlokalizowane na każdej z nerek. Ponadto wydzielanie hormonów leży także w gestii pojedynczych komórek. Doskonałym przykładem są tutaj komórki beta tworzące tzw. wysepki Langerhansa wewnątrz trzustki i wydzielające insulinę.

Inne, nieco bardziej zaskakujące miejsca powstawania hormonów to m.in. jelita, nerki oraz tkanka tłuszczowa. Nadmiar lub niedostatek tej ostatniej zwłaszcza u kobiet może powodować poważną zawieruchę hormonalną!

Rodzaje hormonów i ich funkcje

W ludzkim ciele jak dotąd zidentyfikowano ponad 50 różnych hormonów. Ich ilości we krwi są przy tym zwykle bardzo niskie.  W zależności od struktury chemicznej dzieli się je na pochodne od lipidów, przede wszystkim cholesterolu, aminokwasowe, oparte na tryptofanie i tyrozynie oraz peptydowe, czyli złożone z łańcuchów aminokwasów.

Dla lepszego zrozumienia działania systemu endokrynologicznego ważniejsze są jednak funkcje, jakie spełniają określone poszczególne grupy hormonów, często współpracujące między sobą. Do najważniejszych typów można zaliczyć:

Niektóre hormony działają parami – grelina na przykład pobudza nasz apetyt, zwłaszcza po nieprzespanej nocy, zaś leptyna go poskramia, sygnalizując mózgowi zaspokojenie głodu. Melatonina wydzielana pod wpływem zmniejszającego się poziomu światła wywołuje senność, zaś wspomniany już kortyzol uruchamia się we wczesnych godzinach rannych i warunkuje poranną aktywność.

Adrenalina jest hormonem, który pomaga nam reagować w sytuacjach stresu. Źródło: shutterstock

Mechanizm działania hormonów

Mimo, że hormony uwalniane są bezpośrednio do krwiobiegu ich działanie jest precyzyjnie zlokalizowane. Komórki, których mają dotyczyć, wyposażone są bowiem w specjalne receptory umożliwiające im reagowanie na konkretny hormon. Dla przykładu receptory insulinowe obecne są na powierzchni wszystkich komórek ludzkich i umożliwiają każdej z nich pobór glukozy niezbędnej do funkcjonowania. Receptory estrogenu znajdują się natomiast w ograniczonych zasięgiem tkankach, przede wszystkim endometrium, jajnikach, piersiach oraz podwzgórzu. Pojedyncza komórka może przy tym posiadać więcej receptorów danego hormonu, co czyni ją szczególnie wrażliwą na jego działanie.

Istota działania hormonów tak naprawdę polega na przekazywaniu komórkom sygnałów do rozpoczęcia lub zakończenia jakiejś aktywności. Proces ten odbywa się zwykle na dwóch poziomach – najpierw hormony stymulujące wydzielane przede wszystkim przez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza pobudzają inne gruczoły dokrewne do wydzielania specyficznych hormonów. W drugim etapie docelowe hormony oddziałują na konkretne organy, przekazując im stosowną wiadomość.

Warto uświadomić sobie, że ponieważ hormony przemieszczają się swobodnie w ramach całego krwioobiegu mogą wywierać różny wpływ na różne organy – stąd też dość szerokie spektrum objawów związanych z zaburzeniami endokrynologicznymi.

Tabela przedstawiająca podstawowe funkcje hormonów; opracowanie własne

Najczęstsze choroby i zaburzenia hormonalne

Niestety, nadmiar lub niedostatek, któregokolwiek z hormonów może mieć znaczący wpływ na zdrowie człowieka. Od zaburzeń nastroju czy samopoczucia po realne zagrożenie dla życia, choroby hormonalne są plagą po części wynikającą z niezdrowego trybu życia i wpływu środowiska zewnętrznego. Najpowszechniejszymi problemami w tym zakresie są dziś:

  • Cukrzyca – choroba wynikająca ze zniszczenia komórek wydzielających insulinę o podłożu autoimmunologicznym (typ I) lub nabytym, wynikający ze zbyt wysokiej konsumpcji cukru i obniżenia wrażliwości komórek na insulinę  (typ II).
  • Zaburzenia cyklu miesiączkowego – nieregularne miesiączkowanie lub jego brak często powiązane z przykrymi symptomami fizycznymi oraz psychologicznymi oraz zaburzeniami owulacji. Przykładem jest zespół policystycznych jajników mogący prowadzić nawet do całkowitej niepłodności, wzrostu masy ciała i poważnego trądziku.
  • Nadczynność i niedoczynność tarczycy – nadmierna lub niedostateczna produkcja hormonów przez gruczoł tarczycy. Może być wynikiem schorzeń autoimmunologicznych takich jak choroba Gravesa-Basedowa czy Hashimoto.
  • Choroby przytarczyc związane z nieprawidłowymi wydzielaniem parathormonu (PTH). Bywają związane z guzami w gruczołach i mogą powodować niebezpieczny wzrost poziomu wapnia we krwi.
  • Hipogonadyzm, czyli wrodzony defekt układu rozrodczego, w wyniku którego nie rozwijają się drugo- i trzeciorzędne cechy płciowe. Hipogonadyzm nabyty natomiast często wiąże się z obniżonym poziomem testosteronu u mężczyzn.
  • Gruczolak przysadki – najpowszechniejszy guz wewnątrzczaszkowy zaburzający działanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza.

Poza tym medycyna zna tysiące rzadkich chorób związanych produkcją i wydzielaniem hormonów. Należą do nich m.in. choroba Addisona związana z uszkodzeniem nadnerczy i wymagająca dożywotniej suplementacji glikokortykosteroidami czy gigantyzm przysadkowy związany z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (GH).

Poziom hormonów oznacza się najczęściej za pomocą badań krwi. Źródło: shutterstock

Jak dbać o równowagę hormonalną?

Nie wszystkim problemom hormonalnym da się zapobiec – niektóre z nich mogą być konsekwencją genetycznych skłonności, postępujących chorób autoimmunologicznych niszczących określone gruczoły czy nawet zmian nowotworowych. Z drugiej strony, cukrzyca typu 2 i zaburzenia miesiączkowania mogą w prostej linii wynikać z otyłości. Dbanie o równowagę endokrynologiczną w oczywisty sposób pokrywa się więc z podstawowymi zaleceniami dotyczącymi zdrowego trybu życia.

Zaskakująco dużo spośród nękających nas na co dzień problemów – od bezsenności po ciągłe zmęczenie czy zaburzenia nastrojów może mieć związek z nieprawidłową pracą gruczołów dokrewnych. Na szczęście, skomplikowany system hormonalny posiada naturalną predyspozycje do autokorekty – wystarczy tylko zapewnić mu sprzyjające warunki. W efekcie, nieprawidłowe wyniki badań hormonalnych nie oznaczają zwykle konieczności przyjmowania syntetycznych preparatów obarczonych licznymi skutkami ubocznymi. W pierwszej kolejności sugeruje się zwykle zmianę nawyków, zwłaszcza:


W wielu przypadkach pomocne okazują się także naturalne suplementy i leki (przyjmowane wyłącznie po konsultacji z lekarzem). Zawarte w nich fitohormony, aminokwasy czy prowitaminy mogą w korzystny sposób ograniczać np. zaburzenia miesiączkowe, objawy menopauzy, bezsenność czy nawet poziom cukru we krwi. Rozumiejąc jak działają hormony i w jakim stopniu wpływają one na nasze codzienne funkcjonowanie możemy łatwiej interpretować reakcje organizmu i szybciej interweniować w przypadku zaburzeń!

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. „One hundred years of hormones” Jamshed R. Tata, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1369102/, 30/11/2021;
  2. “How Hormones Work” Lumen, https://courses.lumenlearning.com/boundless-biology/chapter/how-hormones-work/, 30/11/2021;
  3. “Hormones” Society for Endocrinology, https://www.yourhormones.info/hormones/, 30/11/2021;
  4. “Endocrine disorders” WedMD, https://www.webmd.com/diabetes/endocrine-system-disorders, 30/11/2021;
  5. “Hormones and the Endocrine System” John Hopkins Medicine, https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/hormones-and-the-endocrine-system, 30/11/2021;
4.9/5 - (12 votes)
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments