Pomiar ciśnienia krwi – jak go prawidłowo wykonać i czemu służy?

Pomiar ciśnienia krwi należy do najbardziej podstawowych badań wykonywanych rutynowo w ramach kontroli lekarskiej. Nowoczesne technologie umożliwiły nam jednak samodzielny monitoring w warunkach domowych. Kto i dlaczego powinien z niego korzystać? O czym tak naprawdę informują nas wyniki mierzenia ciśnienia krwi?

Popularność aparatów do mierzenia ciśnienia wynika nie tylko z technologicznego potencjału. Coraz większym problemem jest dziś epidemia nadciśnienia, które rocznie odpowiada za 8.5 milionów zgonów w skali globalnej. Z badań przeprowadzonych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wynika, że w latach 1990-2019 wśród dorosłych w wieku 30-79 lat podwoiła się liczba pacjentów z patologicznie wysokim ciśnieniem krwi. Według ostatnich statystyk problem dotyczy już 626 mln kobiet oraz 652 mln mężczyzn na całym świecie.

Wczesne wykrywanie nadciśnienia i jego kontrolowanie może ratować życie nie tylko osób starszych, ale także dorosłych w wieku produkcyjnym, u których symptomy bywają minimalne.

Historia mierzenia ciśnienia krwi

Pierwszy oficjalny pomiar ciśnienia krwi miał miejsce w 1733 r., kiedy to Brytyjczyk, sir Stephen Hayes umieścił w tętnicy nogi konia szklaną tubę połączoną z miedzianą rurką i zaobserwował wzrost słupa krwi. W kolejnych dekadach naukowcy skupili się na próbach zdefiniowania nadciśnienia i jego zdrowotnych konsekwencji, a dopiero w 1828 r. Fracuz Jean Léonard Marie Poiseuille skonstruował pierwszy rtęciowy manometr do pomiaru ciśnienia krwi w tętnicy. Badania miały jednak wówczas charakter inwazyjny.

Przełom nastąpił w 1896 r., kiedy włoski lekarz Scipione Riva-Rocci wymyślił pierwszy sfigmomanometr, czyli przyrząd do zewnętrznego pomiaru ciśnienia za pomocą specjalnego mankietu. W 1901 r. badanie udoskonalono wykorzystując nadmuchiwany rękaw, który uciskać ma tętnice.

Początkowo sfigmomanometrami mierzono wyłącznie ciśnienie systoliczne, czyli dotyczące momentu maksymalnego skurczu serca. Z upływem czasu zaobserwowano jednak, że podczas wypompowywania mankietu pojawiają się małe zmiany w amplitudzie ciśnienia i tym samym zdefiniowano pojęcie i pomiar ciśnienie diastolicznego, czyli rozkurczowego. Na początku XX w. do rejestracji owych zmian zaczęto używać stetoskopu, a owa metoda przetrwała do dnia dzisiejszego i praktykowana jest lekarzy medycyny jako najbardziej precyzyjny pomiar ciśnienia krwi.

Ponieważ problem nadciśnienia stawał się coraz bardziej alarmujący, w 1981 r. powstał pierwszy automatyczny, oscylujący sfigmomanometr z szerszym, wygodniejszym mankietem. Współczesne urządzenia wykorzystują już mikroprocesory oraz wyspecjalizowane piezoelektryczne czujniki do mierzenia drgań spowodowanych pulsem. Automatycznie obliczają one też ciśnienie systoliczne i diastoliczne podając wynik w postaci liczbowej na wyświetlaczu. Przyrządy takie mogą być wykorzystywane nawet przez laików. Niestety, mimo postępu technologicznego wyniki uzyskane za pomocą elektronicznych sfigmomanometrów bywają niedokładne i powinny być okresowo weryfikowane klasyczną metodą mierzenia ciśnienia krwi.

Wskazania do samodzielnego pomiaru ciśnienia

Z różnych danych wynika, że nawet 30-70% osób ze zdiagnozowanym nadciśnieniem korzysta z domowego pomiaru. W ocenie ekspertów jest to zjawisko bardzo pozytywne, które daje lekarzom lepsze pojęcie o ogólnym stanie zdrowia pacjentów i pomaga prowadzić skuteczniejszą terapię.

W szczególności domowy pomiar ciśnienia tętniczego poleca się:

• Do diagnozowania nadciśnienia przy podejrzeniu tzw. syndromu białego płaszcza. Wiele osób ma sztucznie zawyżone pomiary ciśnienia krwi wykonywanych w placówkach służby zdrowia wyłącznie z powodu towarzyszącego procedurze stresu.
• W przypadku zamaskowanego nadciśnienia, które pojawia się wyłącznie w normalnych warunkach domowej codzienności.
• Do kontrolowania ciśnienia o bardzo wysokiej zmienności.
• W celu kontrolowania efektów przyjmowanych leków przeciw nadciśnieniu.
• Przy planowanych zmianach aktualnej terapii nadciśnienia.
• Do monitorowania stanu pacjentów po wyjściu ze szpitala.
• Osobom o nadciśnieniu niereagującym na leki.
• Kobietom ciężarnym, u których w trakcie rutynowych wizyt ginekologicznych zmierzono wyższe ciśnienie tętnicze.

Uwaga:
Automatyczne sfigmomanometry nie są wskazane do monitoringu ciśnienia w przebiegu takich problemów zdrowotnych jak arytmia, arterioskleroza czy tzw. tętna dziwacznego.

Jak prawidłowo zmierzyć ciśnienie krwi?

Do mierzenia ciśnienia krwi w warunkach domowych używa się przyrządów ściśle do tego przeznaczonych. O stosownych atestach dowiedzieć się można z ulotki producenta bądź od sprzedawcy. Niektóre placówki medyczne wypożyczają również automatyczne sfigmomanometry do domu na określony czas. Te ostatnie przed użyciem należy starannie zdezynfekować.

Należy również mieć na uwadze, że w zależności od rozmiarów pacjenta, może być wymagany nieco inny mankiet. Standardowy rozmiar dla dorosłych o obwodzie ramienia mniejszym niż 33 cm to rękaw o szerokości 12-13 cm i długości 23-35 cm. Jeśli obwód ramienia jest większy, mankiet powinien być stosownie dłuższy. Dla dzieci natomiast wskazane są mankiety o szerokości 10-12 cm oraz długości 18-24 cm.

Przed rozpoczęciem regularnego mierzenia należy zmierzyć ciśnienie krwi w obu ramionach. To z wyższym wynikiem ciśnienia systolicznego powinno być wykorzystywane do dalszego monitoringu.

Pomiaru dokonuje się w pozycji siedzącej po minimalnie 5-minutowym okresie spoczynku, z opróżnionym pęcherzem. Na pół godziny przed nie należy nic jeść, pić napojów z kofeiną ani palić papierosów. Niewskazany jest także wysiłek fizyczny. Mankiet zakłada się tak, aby jego dolna krawędź znajdowała się 2 cm nad zgięciem łokcia, zaś wężyk doprowadzający powietrze umieszczony był nad tętnicą po wewnętrznej stronie ramienia. Ręka powinna leżeć na twardym podłożu na poziomie dolnej krawędzi klatki piersiowej. Obie stopy powinny spoczywać na podłodze, a plecy mają być podparte. Krzyżowanie nóg jest zabronione, tak samo jak noszenie ciasnych ubrań lub akcesoriów blokujących przepływ krwi.

Po prawidłowej aplikacji mankietu i wymaganym spoczynku można rozpocząć pomiar wciskając stosowny przycisk na urządzeniu. Rękaw zostanie automatycznie napompowany, a potem powietrze z niego zacznie uciekać. Przez cały ten czas należy siedzieć spokojnie i nic nie mówić. Po zakończeniu pomiaru z ekranu można odczytać wynik.

Uwaga:
Popularne dziś zegarki czy bransoletki z opcją mierzenia ciśnienia krwi nie powinny być brane pod uwagę jako wiarygodne źródło informacji medycznych.

Interpretacja wyników

Na wyświetlaczu automatycznego sfigmomanometru ukażą się przede wszystkim dwie liczby. Ta wyższa oznacza ciśnienie systoliczne i nie powinna przekraczać 120 mmHg. Niższa oznacza ciśnienie diastoliczne i nie powinna przekraczać 80 mmHg. Zatem górna granica optymalnego poziomu ciśnienia to 120/80. Sporadyczne wyższe wyniki mieszczące się w granicach do 130/85 mmHg nie muszą być jednak powodem do niepokoju.

Za zbyt niskie uważa się natomiast wyniki poniżej 90 mmHg ciśnienia systolicznego lub poniżej 60 mmHg ciśnienia diastolicznego. Gwałtowne spadki ciśnienia mogą prowadzić do zawrotów głowy, a nawet utraty przytomności. Choć generalnie uważane za bezpieczniejsze zbyt niskie ciśnienia również może stwarzać zagrożenie dla życia.

Oficjalne zasady proponują dodawać do wyników otrzymanych w domu 5 mmHg, aby oszacować poziom porównywalny z ciśnieniem mierzonym w gabinecie lekarskim. Oprócz ciśnienia większość urządzeń pomiarowych monitoruje również puls w postaci ilości uderzeń serca na minutę. W stanie spoczynku u większości dorosłych powinien się on mieścić w przedziale 60-100. Sportowcy i osoby bardzo sprawne fizycznie mogą mieć tętno niższe, nawet 40-60 uderzeń na minutę. Powtarzające się odczyty powyżej 120 są wskazaniem do zasięgnięcia konsultacji medycznej.

Jak często mierzyć ciśnienie krwi?

Brytyjskie Stowarzyszenie Nadciśnienia zaleca, aby każdy pomiar był powtarzany dwa razy z zachowaniem minimum jednominutowego odstępu. Jeśli wyniki były znacząco różne, warto wykonać i trzeci pomiar. Optymalnie jest wykonywać badanie dwa razy dziennie – między 6.00 a 12.00 oraz po 18.00. Dla uzyskania miarodajnych rezultatów ów tryb powinien być kontynuowany przez minimum siedem dni.

Wszystkie otrzymane wyniki powinny być zapisywane w formie tabeli z dokładnym oznaczeniem czasu pomiaru. W przypadku, gdy pacjent przyjmuje już leki na nadciśnienie w harmonogramie należy uwzględniać również godziny i dawki ich podania.

Kiedy udać się do lekarza?

Pomiar ciśnienia krwi jest nieszkodliwą formą monitorowania własnego stanu zdrowia. Osobom z historią chorób serca w rodzinie, otyłym i mało aktywnym może dawać obraz zmian zachodzących w układzie krążenia. Regularne wyniki przekraczające wspomniane wyżej normy, zwłaszcza kwalifikujące się jako nadciśnienie, są bezwzględnym wskazaniem do wizyty u lekarza rodzinnego. W przypadku pomiaru wyższego niż 180/120 mmHg połączonego z takimi objawami jak ból w klatce piersiowej lub plecach, duszności czy zaburzenia wzroku lub mowy należy jak najszybciej wezwać pogotowie!