Modraszek alkon (Phengaris alcon)

Biologia

Modraszek alkon to niewielki motyl o wyglądzie typowym dla przedstawicieli podrodziny modraszków (Polyommatinae) z rodziny modraszkowatych (Lycaenidae). Bardzo wiele gatunków tych motyli jest do siebie bardzo podobnych pod względem wyglądu, większość ma jednak wierzch skrzydeł w różnych odcieniach niebieskiego, a na spodzie skrzydeł czarne oczka w różnym ułożeniu i wielkości. Modraszek alkon z wyglądu jest takim właśnie typowym przedstawicielem rodziny. Ze względu na swoje wąskie wymagania siedliskowe – występuje tylko na wilgotnych łąkach, na podłożu torfowym, do przeżycia potrzebuje konkretnego gatunku rośliny żywicielskiej, a także jednego z trzech konkretnych gatunków mrówek – jest gatunkiem zagrożonym, a jego liczebność znacznie zmniejszyła się. W Polskiej Czerwonej Księdze ma status VU, czyli gatunku narażonego na wyginięcie. Zagraża ma przede wszystkim zanikanie odpowiednich siedlisk – z jednej strony zwiększanie intensywności użytkowania łąk i torfowisk (zmiana składu gatunkowego roślin, powodowana przede wszystkim przez osuszanie i spadek poziomu wód gruntowych), a z drugiej strony – całkowite porzucenie gospodarowania w takich miejscach: zaprzestanie koszenia powoduje wkraczanie drzew i krzewów. Modraszek alkon jest objęty w Polsce ochroną prawną.

Wygląd

Modraszek alkon jest jednym z większych modraszków. Z wierzchu skrzydła są od czarnobrunatnych u samic po niebieskie u samców. U samic kolor niebieski występuje tylko na niewielkim obszarze u nasady skrzydeł. Na fioletowoszarym spodzie skrzydeł znajdują się liczne małe, czarne plamki. Oznaczenie gatunku wymaga dokładnej analizy wzorów zarówno na wierzchu, jak i na spodzie skrzydeł.

Występowanie

Modraszek alkon występuje od Europy Środkowej i Południowej po Mongolię i Syberię, na rozproszonych stanowiskach, wszędzie tam, gdzie znajdują się torfowiska i wilgotne łąki. Aby w danym miejscu mógł przetrwać modraszek alkon, muszą być spełnione dwa zasadnicze warunki: muszą rosnąć tam goryczka wąskolistna (Gentiana pneumoanthe) i musi występować jeden z trzech gatunków mrówek z rodzaju wścieklica: wścieklica pospolita (Myrmica rubra), wścieklica podobna (Myrmica ruginodis) lub wścieklica uszatka (Myrmica scabrinodis). W Polsce modraszek alkon występuje na rozproszonych środowiskach w południowo-wschodniej części kraju, a także nad rzeką Biebrzą. Miejscami, na bardziej suchych stanowiskach, występuje również modraszek rebela (Phengaris rebeli), który przez większość autorów jest uznawany tylko za formę ekologiczną modraszka alkona, a nie odrębny gatunek.

Pokarm

Dorosłe modraszki alkon żywią się nektarem kwiatów. Gąsienice na samym początku życia, po wykluciu się z jaja, żywią się tkankami rośliny żywicielskiej, na której dorosłe motyle składają jaja – goryczki wąskolistnej. Kiedy urosną, po czwartym linieniu, schodzą na ziemię. Jeśli nie spotkają odpowiedniego gatunku mrówki, giną. Jeśli natkną się na poszukującą pokarmu mrówkę, ta zabiera je do gniazda. Dzieje się tak dzięki imitowaniu przez larwy związków chemicznych wykorzystywanych przez mrówki do komunikacji. Dzięki naśladowaniu komunikacji chemicznej mrówek, a także innym przystosowaniom, gąsienice “przekonują” mrówki, że nie są dla nich zagrożeniem. Gąsienice niektórych innych modraszków wykorzystują tę ochronę dla pożerania larw mrówek. Gąsienice modraszka alkona mają jeszcze wygodniejszą strategię: mrówki karmią je tak samo, jak swoje larwy. W mrowisku spędzają od 10 miesięcy aż do prawie dwóch lat.

Rozród

Dorosłe motyle modraszka alkona żyją krótko, nie dłużej niż kilka dni, zazwyczaj na przełomie lipca i sierpnia. Po kopulacji samica składa około 150 jaj na liściach goryczki wąskolistnej (rzadko na innych gatunkach goryczek). Gąsienice spędzają na roślinach żywicielskich nie dłużej niż 3 tygodnie. Później – jeśli uda im się dostać do wnętrza mrowiska – żywią się pokarmem przekazywanym im przez mrówki.