Obrzeżek gołębień (Argas reflexus)

Wstęp

Obrzeżek gołębień to kleszcz występujący powszechnie w Europie, Afryce, Azji i w Ameryce Północnej. Nazywany jest także obrzeżkiem gołębim, kleszczem gołębim i ptasim kleszczem. Jak sama nazwa wskazuje atakuje głównie gołębie i inne ptaki, ale jest też niebezpieczny dla człowieka.

Budowa

Ciało obrzeżka jest podłużne i owalne, spłaszczone grzbieto-brzusznie. Ma szarobrązowy kolor z jaśniejszą obwódką wokół. Przednia część ciała jest zwężona. W przeciwieństwie do gatunków z rodzin Ixodidae i Amblyommidae, obrzeżki gołębie nie mają tarczki grzbietowej. Charakterystyczną cechą budowy jest jasnobrązowy szew boczny przebiegający między grzbietową a brzuszną częścią ciała (jest to tak zwane „obrzeże”, stąd polska nazwa tego roztocza). Ciało obrzeżków gołębich dzieli się na część przednią, czyli gnatosomę, oraz tylną, czyli idiosomę, podobnie jak u wszystkich kleszczy. U tego gatunku gnatosoma jest jednak wyjątkowo umiejscowiona na brzusznej części idiosomy, więc patrząc na tego kleszcza od góry nie widać gnatosomy. Formy dorosłe i nimfy mają po cztery pary odnoży, a postacie larwalne po trzy. Dymorfizm płciowy nie jest wyraźnie zaznaczony. Poza wielkością jedyną różnicą między płciami u tego gatunku jest położenie otworu płciowego. U samic znajduje się na wysokości pierwszej pary bioder, a u samców na wysokości drugiej pary. U obu płci otwór odbytowy leży poniżej czwartej pary bioder. Obrzeżki gołębie to jedna z największych występujących w Polsce kleszczy. Samice osiągają długość 6-10 mm długości i mają 4-7 mm szerokości. Samce są mniejsze od samic. Mają średnio 4-5 mm długości i 3 mm szerokości.

Biologia

Obrzeżek gołębień jest aktywny nocą i najczęściej atakuje w gniazdach. W klimacie umiarkowanym wykazuje aktywność od początku kwietnia do końca sierpnia. Zimę spędzają w stanie uśpienia, czyli diapauzy. Samice składają po 5-10 jaj w czerwcu i lipcu. Po 30 dniach wykluwają się w nich larwy, które mają po trzy pary odnóży. Po sześciu dniach żerowania wchodzą w diapauzę i kontynuują rozwój dopiero od wiosny następnego roku. Przekształcają się, przechodząc przez dwa lub trzy stadia nimfalne, które mają po cztery pary odnóży, a na koniec przekształcają się w postać dorosłą. Obrzeżki żyją długo i są wyjątkowo odporne na niskie temperatury i brak pokarmu. Nimfy i postacie dorosłe pobierają krew z żywiciela tylko raz lub dwa razy w roku i spędzają na nim tylko kilkanaście minut. Pozostały czas spędzają ukryte w szczelinach lub gniazdach. W warunkach laboratoryjnych potrafią przeżyć bez pożywienia nawet do pięciu lat. W Polsce głównymi żywicielami obrzeżków gołębich są, jak sama nazwa wskazuje, gołębie miejskie i rzadziej inne ptaki. Ten gatunek kleszcza jest szczególnie problematyczny dla hodowców gołębi. Masowana inwazja może spowodować rozwój niedokrwistości u ptaków, a w ekstremalnych przypadkach także śmierć piskląt. Obrzeżki mogą atakować także ludzi, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie mają łatwego dostępu do swoich naturalnych żywicieli (ma to miejsce na przykład w miastach, gdzie masowo zwalczane są gołębie). Kleszcze te mogą też przechodzić na ludzi w trakcie bliskiego kontaktu z gołębiami, np. podczas rozsypywania wokół siebie okruszków jako pożywienia dla ptaków lub w czasie likwidacji gniazd gołębi czy dłuższego przebywania na poddaszach i strychach. Obrzeżek gołębień jest wektorem bardzo groźnych chorób. Mogą przenosić wirus kleszczowego zapalenia mózgu (TBB). wirus gorączki krwotocznej krymsko-kongijskiej) oraz ptasią salmonellozę. Obrzeżki atakują w nocy, ale dopiero rano widać objawy ukąszenia. Najpierw można zaobserwować niewielką plamkę w miejscu ugryzienia, później pojawia się także opuchlizna i swędzenie. Często dochodzi do miejscowego zapalenia naczyń limfatycznych. Jeśli ugryzienie ma miejsce na twarzy, opuchlizna może nawet utrudnić mówienie i oddychanie. Opuchlizna utrzymuje się przez parę dni do kilku tygodni lub miesięcy. Obrzeżek gołębień jest szczególnie groźny dla alergików, ponieważ ugryzienie może wywołać wstrząs anafilaktyczny.

Występowanie

Obrzeżek gołębień występuje w siedliskach synantropijnych, czyli przekształconych przez człowieka. Najliczniej przebywa na poddaszach, strychach wieżach kościołów i w gołębnikach. Związane jest to z miejscami gniazdowania jego głównego żywiciela – gołębia miejskiego.