Skójka perłorodna (Margaritifera margaritifera)

Skójka perłorodna to gatunek słodkowodnego małża, który jest znany również pod nazwą perłoródka rzeczna. Gatunek ten jest niezwykle wrażliwy na zanieczyszczenia. W Polsce objęto go ścisłą ochroną gatunkową, ale uznaje się go za wymarłego w naturze.

Występowanie

Pierwotnym miejscem występowania skójki perłorodnej jest Europa. Jej zasięg rozciąga się od Norwegii po Hiszpanię, a duże populacje znajdują się w Wielkiej Brytanii i Szkocji.

Biotop

Perłoródki rzeczne żyją zakopane lub częściowo zakopane w podłożach koryt rzecznych, jak sama nazwa wskazuje. Wybierają strumienie, które mają piaszczyste lub kamieniste dno. Wymagania wobec siedliska zmieniają się wraz z wiekiem małża. Młodociane osobniki są bardziej podatne na wahania warunków środowiskowych niż osobniki dorosłe, więc mają bardziej rygorystyczne wymagania. Dorosłe perłoródki mogą tymczasowo tolerować błotniste lub muliste dno rzeczne, ale młode osobniki nie mogą przetrwać w takim siedlisku. Wybierają miejsca piaszczyste z drobnymi kamieniami i większymi skałami. Równie istotnym czynnikiem jest jakość wody – musi być bardzo czysta, nie powinna zabierać cząsteczek osadu.

Wygląd

Podobnie jak inne małże, perłoródki rzeczne mają twarde skorupy składające się z dwóch płytek przymocowanych do zawiasu. Wraz z wiekiem małża zmienia się kolor i grubość skorupy. Młode osobniki mają cienkie muszle o żółtobrązowym kolorze. Muszle osobników dorosłych są grubsze. błyszczące i bardzo ciemne, prawie czarne. Kształt muszli wszystkie małży słodkowodnych przypomina nieco nerkę, a u podstawy muszli znajduje się wyrostek zwany stopą. Stopa pozwala im zakopać się w podatnym gruncie, poruszać się powoli po piaszczystej glebie i zakotwiczyć w miejscu. Posiadają również syfon do zasysania wody, skrzela do odfiltrowywania pożywienia z wody oraz drugi syfon do odprowadzania przefiltrowanej wody. Samce, samice i hermafrodytyczne perłoródki rzeczne nie różnią się od siebie wyglądem. Dlatego niemożliwe jest określenie płci danego osobnika bez przeprowadzenia sekcji. Skójki perłorodne zwykle osiągają długość od 10 do 13 cm, chociaż w zdrowej populacji występuje duża zmienność wielkości. Szczególnie duży odnotowany okaz miał ponad 17 cm długości, a z kolei nowonarodzone perłoródki mogą mieć mniej niż 1 cm.

Rozmnażanie i rozwój

U perłoródek rzecznych występują dwie płcie – samce i samice. Obie płcie mogą również zmienić się w osobniki hermafrodytyczne, chociaż rzadko zdarza się to u samców. Hermafrodyty często można znaleźć w populacjach o niskim zagęszczeniu, gdzie nie ma wystarczającej liczby samców, aby zapłodnić wszystkie samice. We wczesnych miesiącach letnich, pod wpływem rosnących temperatur, samce uwalniają do wody plemniki, skąd mogą one być pobrane przez samice. Po połączeniu plemników z komórkami jajowymi powstają zygoty, które u małży nazywane są glochidiami. Glochidia spędzają kilka tygodni rozwijając się wewnątrz małża, ostatecznie osiągając rozmiar od 0,6 do 0,7 mm i przypominając maleńkie małże z otwartymi muszlami. Glochidia są następnie wypuszczane do otwartej wody, gdzie unoszą się z prądem. Kolejny etap rozwoju następuje na żywicielu – rybie. Jeśli glochidium wejdzie w fizyczny kontakt ze skrzelami ryby, zaciska się na skrzelach i zaczyna rozwijać się w młodocianego perłoródka rzecznego. Obecność glochidiów w skrzelach ryby nie ma zauważalnego negatywnego wpływu na żywiciela, ale pomaga glochidiom rozproszyć się w środowisku. Przyłączanie do żywiciela zwykle następuje się w ciągu kilku godzin od uwolnienia glochidiów. Większość glochidiów nigdy nie znajduje żywiciela i umiera po sześciu dniach pływania w nurcie. Po ośmiu-dziewięciu miesiącach rozwoju w skrzelach ryby glochidia odklejają się. To właśnie wtedy młode perłoródki rzeczne są najbardziej narażone, ponieważ istnieje wiele czynników, które mogą spowodować ich śmierć. Jeśli glochidia wylądują na czystym podłożu żwirowym lub piaskowym, prawdopodobnie przeżyją i zaczną rosnąć. Ale giną, jeśli natrafią na niekorzystne podłoże, takie jak błoto czy muł. Glochidia mogą również zginąć, jeśli nie rozwiną się do wystarczających rozmiarów u ryby-żywiciela. Glochidium, które przeżyje, rozwija się stopniowo w dorosłego małża, rosnąć około trzech milimetrów rocznie. Wiek dojrzałości płciowej zmienia się w zależności od tempa wzrostu, ale skójki perłorodne zazwyczaj osiągają ją w ciągu dwudziestu lat. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej perłoródki rzeczne co roku uwalniają plemniki lub produkują jajeczka, aż do śmierci, chociaż tylko dwie na trzy samice w typowej populacji ulegną zapłodnieniu w danym roku. Skójki perłorodne to gatunek długowieczny. Średnia długość życia waha się od 86 do 102 lat, chociaż żywotność jest bardzo zróżnicowana w zależności od czynników środowiskowych, takich jak jakość wody. Stwierdzono, że najstarszy perłoródek słodkowodny ma 280 lat. Jednak niewiele małży słodkowodnych przeżywa pierwszy rok; większość jest albo zmywana przez prąd jako glochidia, albo umiera z powodu nieodpowiednich warunków życia na początku swojego rozwoju.