ochrona ścisła
Ochrona ścisła – jest to sposób ochrony, który może być rozpatrywany w odniesieniu do form ochrony gatunkowej oraz obszarowej. Termin ten stosuje się w odniesieniu do konkretnych gatunków lub obszarów przy czym obszar ten zawiera zwykle w swoich granicach gatunki chronione. Celem ochrony ścisłej jest zachowanie w przyrodzie kraju konkretnych gatunków roślin, grzybów i zwierząt oraz zachowanie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych na danym terenie.
Niektóre gatunki roślin, grzybów i zwierząt wykazują szczególną wrażliwość pod względem presji człowieka oraz zmieniających się ekosystemów. Ponadto niektóre obszary cenne pod względem układów biologicznych, ich zachowania, wykazujące nadzwyczajne walory tak lokalnie jak i w skali kraju chroni się tworząc obszary chronione, które często są obszarami chronionymi ściśle.
Dotychczas minister środowiska raz na jakiś czas wydawał rozporządzenia, w których znajdowały się listy chronionych ściśle oraz częściowo gatunków roślin, grzybów i zwierząt. Do roku 2020 został opublikowany wykaz chronionych ściśle i częściowo gatunków roślin z roku 2014, wykaz chronionych ściśle i częściowo gatunków grzybów z 2014 roku oraz wykaz chronionych ściśle i częściowo gatunków zwierząt z 2016 roku. Listy te obejmują przede wszystkim rodzime, rzadkie i często zagrożone wyginięciem w skali kraju gatunki. Często gatunki te są także rzadkie i zagrożone wyginięciem w skali kontynentu.
Historia ochrony ścisłej
Najstarszy przejaw ochrony ścisłej w Polsce można upatrywać w dokumencie dotyczącym ograniczenia niekontrolowanego wykorzystania zasobów naturalnych, co regulował Statut wiślicki. Był to dokument z 1347 roku wprowadzający kary za wyrąb drzew owocowych oraz dębów w cudzych lasach. Prawie dwieście lat później, bo w 1523 roku Zygmunt Stary unormował prawnie ochronę żubra, bobra, tura, sokoła wędrownego oraz łabędzi, co również można przypisać jako przyczynek do ochrony ścisłej tych gatunków. Jednak dopiero po pierwszej wojnie światowej ochrona ścisła zaczęła obowiązywać na szeroką skalę w całym kraju ze względu na coraz liczniejsze powoływanie rezerwatów przyrody oraz parków narodowych. Obecnie formy ochrony przyrody oraz ochronę gatunkową w Polsce reguluje ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku oraz wymienione wcześniej rozporządzenia ministra środowiska.
Ochrona ścisła gatunkowa roślin
Obecnie w Polsce 415 roślin podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Wśród nich jeden gatunek brunatnicy, pięć gatunków krasnorostów i 21 gatunków ramienic. Wątrobowce są reprezentowane przez 37 gatunków chronionych ściśle, natomiast mchy przez 54 gatunki ściśle chronione. 27 gatunków paprotników należących do 11 rodzin podlega ochronie ścisłej w Polsce.
Spośród roślin ściśle chronionych najliczniej reprezentowane są nasienne, których 270 gatunków należących do 54 rodzin podlega takiej formie ochrony. Dwie rodziny roślin nasiennych charakteryzują się największą liczbą gatunków ściśle chronionych. Są to rodzina storczykowatych i turzyc. Inne rodziny o mniejszej reprezentacji w gatunki ściśle chronione to m.in. jaskrowate, goryczkowate, liliowate, różowate, trędownikowate, złożone i pływaczowate.
Ochrona ścisła gatunkowa grzybów
Ścisłą ochroną gatunkową objętych jest w Polsce 232 gatunków grzybów (w tym również porosty). Należy do nich 54 gatunków grzybów wielkoowocnikowych przynależnych do 19 rodzin. Grzyby zlichenizowane, czyli porosty reprezentuje 178 gatunków ściśle chronionych.
Ochrona ścisła gatunkowa zwierząt
W Polsce aż 592 gatunki zwierząt podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Wśród nich 51 gatunków ssaków. Są to dwa gatunki parzystokopytnych, dziewięć gatunków drapieżnych, morświn i pozostałe walenie, 26 gatunków nietoperzy, zając bielak z zającokształtnych oraz 11 gatunków gryzoni,.
Ptaki są najliczniejszą grupą zwierząt podlegających ochronie ścisłej w Polsce. Jest ich aż 427 gatunków. Trzy rodziny ptaków posiadają największą liczbę gatunków ściśle chronionych, są to wróblowate z 165 gatunkami ściśle chronionymi (w przypadku gawrona, ochroną ścisłą są objęte osobniki poza obszarem administracyjnym miast), siewkowe z 95 gatunkami ściśle chronionymi oraz blaszkodziobe z 37 gatunkami ściśle chronionymi.
Do mniej licznych w gatunki ściśle chronionych ptaków należą grzebiące z czterema gatunkami, flaming różowy z rodziny flamingowych, perkozowe z sześcioma gatunkami, gołębiowe z czteroma gatunkami, pustynnik z rodziny stepówek, lelek z rodziny lelkowatych, jerzykowe z trzema gatunkami, kukułka z rodziny kukułkowych, żurawiowe z ośmioma gatunkami, dropie z trzema gatunkami, nury z czteroma gatunkami, rurkonose z ośmioma gatunkami, pelikanowe z 17 gatunkami, szponiaste z 28 gatunkami, sowy z 13 gatunkami, dudek z rodziny dzioborożcowych, rodzina dzięciołowych z 10 gatunkami, rodzina kraskowych z czterema gatunkami, rodzina sokołowych z dziewięcioma gatunkami. Ponadto ochroną ścisłą objęte są pozostałe gatunki ptaków (inne niż: gatunki łowne, gatunki objęte ochroną częściową oraz wyżej wymienione) występujące naturalnie na terytorium państw Unii Europejskiej i przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Na obszarze Polski pięć gatunków gadów podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Zalicza się do nich cztery gatunki spośród łuskonośnych oraz żółwia błotnego. Spośród 10 gatunków płazów podlegających ścisłej ochronie osiem należy do płazów bezogonowych, natomiast dwa gatunki do płazów ogoniastych. W Polsce chroni się ściśle cztery gatunki ryb promieniopłetwych oraz minoga morskiego (ryba cefalospidokształtna).
Chronione ściśle bezkręgowce w Polsce to małże (trzy gatunki), ślimaki (20 gatunków), pajęczaki (osiem gatunków), skrzelonogi (4 gatunki) oraz liczne w gatunki (57) owady. Do owadów ściśle chronionych w kraju należą 24 gatunki chrząszczy, pluskwiak – piewik podolski, błonkoskrzydły – zadrzechnia czarnoroga, 20 gatunków motyli, modliszka – modliszka zwyczajna, osiem gatunków ważek oraz dwa gatunki prostoskrzydłych.
Ochrona ścisła obszarowa
Ścisła ochrona obszarowa dotyczy obszarów, które wykazują się nadzwyczajną w skali lokalnej lub krajowej, a niekiedy nawet międzynarodowej skali wartością przyrodniczą. Obszary ochrony ścisłej tworzy się zwykle na terenach, gdzie nie ma już potrzeby stosowania zabiegów ochrony czynnej. Obszary ochrony ścisłej to najczęściej rezerwaty przyrody oraz parki narodowe, w których mogą zostać wyznaczone obszary ścisłej ochrony nieudostępnione dla odwiedzających. Obszary ochrony ścisłej obejmują wszystkie elementy przyrody znajdujące się na tych terenach, które automatycznie podlegają w tym miejscu ochronie ścisłej.