nerki
Nerki – parzysty narządy moczotwórcze kręgowców wchodzący w skład układu moczowego, którego podstawowymi jednostkami strukturalno-czynnościowymi są nefrony zbudowane z ciałka nerkowego i kanalików nerkowych. Główną funkcją nerek jest usuwanie z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii (funkcja wydalnicza), utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu (funkcja homeostatyczna) oraz produkcja hormonów odpowiedzialnych za regulację ciśnienia, objętości i składu krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron), gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu (kalcytriol) i warunkujących prawidłowy przebieg erytropoezy (erytropoetyna) (funkcja wewnątrzwydzielnicza).
Położenie nerek
Nerki są parzystym narządem moczotwórczym występującym u wszystkich kręgowców, wchodzącym w skład układu moczowego (wydalniczego). Nerki położone są wewnątrz jamy brzusznej w przestrzeni zaotrzewnowej – przestrzeni pomiędzy otrzewną ścienną a powięzią wewnątrzbrzuszną wyściełającą mięśnie tylnej ściany brzucha.
Nerki człowieka położone są po obu stronach odcinka piersiowo-lędźwiowego kręgosłupa na wysokości dwóch ostatnich kręgów piersiowych i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych. Lewa nerka leży nieco wyżej niż nerka prawa, między przedostatnim kręgiem piersiowym (Th11) a drugim kręgiem lędźwiowym (L2), podczas gdy nerka prawa położona jest między ostatnim kręgiem piersiowym (Th12) a trzecim kręgiem lędźwiowym (L3). Nerki sąsiadują z różnymi narządami jamy brzusznej – nerka lewa sąsiaduje z żołądkiem i śledzioną, nerka prawa – z wątrobą i pęcherzykiem żółciowym. Na górnej powierzchni obu nerek położone są gruczoły nadnerczowe (nadnercza).
Budowa nerek
Nerki kręgowców są silnie ukrwionymi parzystymi narządami o ciemnoczerwonej barwie oraz zróżnicowanym kształcie (np. wydłużone nerki węży i jaszczurekżółwissaków). Nerki człowieka są niewielkimi narządami o długości 10-12 cm, szerokości 5-6 cm, grubości 3- 4 cm oraz przeciętnej masie 120-200 g.
Nerki zewnętrznie zróżnicowane są na dwie powierzchnie (przednią i tylną), dwa bieguny (górny i dolny) oraz dwa brzegi (przyśrodkowy i boczny). W obrębie brzegu przyśrodkowego znajduje się wnęka nerki, przez którą do nerki wchodzi tętnica nerkowa i włókna nerwowe (układu autonomicznego), a wychodzi żyła nerkowa, naczynia limfatyczne i moczowód. Każda nerka otoczona jest przez osłonki utrzymujące ją w stałym położeniu – wewnętrzną (torebkę włóknistą), środkową (torebkę tłuszczową) oraz zewnętrzną (powięź nerki).
Miąższ nerki zróżnicowany jest na dwie warstwy – ciemniejszą warstwę zewnętrzną (korę nerki) oraz jaśniejszą, prążkowaną warstwę wewnętrzną (rdzeń nerki), która zbudowana jest z piramid nerkowych z wierzchołkami zakończonymi brodawkami nerkowymi. W strukturach tych znajdują się ujścia cewek zbiorczych do obejmującej wierzchołki piramid miedniczki nerkowej, skąd mocz przepływa następnie do moczowodu łączącego nerkę z pęcherzem moczowym.
Podstawową jednostką strukturalno-czynnościową nerki jest nefron, zbudowany z ciałka nerkowego (kłębuszka nerkowego otoczonego torebką Bowmana) położonego w korze nerki, oraz kanalika nerkowego (zróżnicowanego na kanalik kręty pierwszego rzędu, pętlę Henlego oraz kanalik kręty drugiego rzędu) połączonego z systemem cewek zbiorczych w piramidach nerkowych rdzenia.
Funkcje nerek
Nerki kręgowców pełnią głównie funkcję wydalniczą, polegającą na usuwaniu z organizmu (wraz z moczem) zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii – m.in. produktów przemiany białek (mocznik) i kwasów nukleinowych (kwas moczowy), końcowych produktów rozkładu hemoglobiny (barwniki żółciowe), toksyn oraz metabolitów leków.
Nerki, poza funkcją moczotwórczą i wydalniczą, wykazują również czynność homeostatyczną (regulacyjną). Narządy te odpowiadają za regulację gospodarki wodno-elektrolitowej poprzez utrzymanie stałego składu płynów ustrojowych, ciśnienia osmotycznego oraz równowagi kwasowo-zasadowej organizmu (regulacja metaboliczna – usuwanie jonów wodorowych H⁺ wraz z moczem, zwrotne wchłanianie jonów wodorowęglanowych HCO₃⁻ w kanalikach nerkowych).
Czynność wewnątrzwydzielnicza nerek polega na produkcji hormonów odpowiedzialnych za regulację ciśnienia krwi (kininy), kontrolowanie ciśnienia, objętości i składu krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron), regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu (aktywna postać witaminy D3 – kalcytriol) i warunkujących prawidłowy przebieg tworzenia krwinek czerwonych w procesie erytropoezy (erytropoetyna).
Nerki mogą odgrywać również rolę w różnych procesach metabolicznych zachodzących w organizmie, np. w procesie glukoneogenezy – wytwarzania glukozy z niecukrowcowych prekursorów (aminokwasów, glicerolu lub mleczanów).
Choroby nerek
Choroby wrodzone nerek wynikają z wad rozwojowych, np. nieprawidłowej liczby nerek (agenezja – brak jednej lub obu nerek, obecność dodatkowej nerki), wielkości nerki (niedorozwój nerki, przerost nerki) oraz kształtu nerki (nerki podkowiaste), obecności podwójnych moczowodów, wodonercza lub zwyrodnienia torbielowatego (obecności torbieli w korze i rdzeniu nerki).
Zapalenie nerki rozwija się przeważnie w wyniku powikłań określonej choroby zakaźnej bądź wskutek przewlekłych procesów zapalnych (kłębuszkowe zapalenie nerek, odmiedniczkowe zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek); inne schorzenia nerek obejmują zespół nerczycowy, kamicę nerkową, stwardnienie tętniczek nerkowych i nefropatię cukrzycową. Nowotwory nerki mogą mieć charakter łagodny (gruczolak nerki, włókniak rdzenia nerki, tłuszczak nerki) bądź złośliwy (rak nerki, guz Wilmsa, chłoniak nerki, nerczak mezoblastyczny, mięsak jasnokomórkowy nerki, złośliwy guz rabdoidalny).