Skrzela » Opis » co to? » Definicja pojęcia
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia skrzela
Definicja pojęcia:

skrzela

Spis treści

Skrzela — Skrzela narządy oddechowe służące do oddychania tlenem rozpuszczonym w wodzie, występujące u zwierząt wodnychbezkręgowców (skorupiaków, mięczaków, wieloszczetów, szkarłupni) i kręgowców (bezżuchwowców, ryb, larw płazów). Skrzela są cienkościennymi, silnie unaczynionymi i rozgałęzionymi wyrostkami, fałdami bądź uwypukleniami pochodzenia ektodermalnego lub endodermalnego; mogą być zewnętrzne (skorupiaki, wieloszczety, larwy ryb dwudysznych, larwy i formy neoteniczne płazów ogoniastych) bądź wewnętrzne (bezżuchwowce, ryby, larwy płazów bezogonowych).

Położenie skrzeli

Skrzela bezkręgowców są cienkimi okolicami ściany ciała, wpuklonymi do wnętrza bądź uwypuklonymi na zewnątrz ciała. Wyrostki skrzelowe wieloszczetów znajdują się na części grzbietowej pranóży (parapodiów) bądź osadzone są bezpośrednio na bocznych partiach segmentów tułowia. Skrzela skorupiaków położone są najczęściej u nasady odnóży tułowiowych (epipodity); u skorupiaków niższych mogą występować również na odnóżach odwłokowych, u skorupiaków wyższych (pancerzowców) – na bocznych płytkach segmentów tułowia, w komorach skrzelowych pod pancerzem. Skrzela mięczaków znajdują się w jamie płaszczowej (ktenidia chitonów, głowonogów, ślimaków i małży) lub są uwypukleniami zewnętrznych ścian płaszcza (skrzela wtórne bezpłytkowców i nagoskrzelnych). Szkarłupnie (rozgwiazdy, jeżowce) posiadają skrzela skórne (papule) będące uwypukleniami powłok ciała.

Skrzela kręgowców są narządami zewnętrznymi (larwy ryb dwudysznych, larwy i formy neoteniczne płazów ogoniastych) bądź wewnętrznymi (bezżuchwowce, ryby, larwy płazów bezogonowych). Skrzela bezżuchwowców leżą w workach skrzelowych uchodzących na zewnątrz przez otwory leżące po bokach ciała (minogi) bądź jedno wspólne ujście z każdej strony ciała (śluzice). Skrzela ryb osadzone są na łukach skrzelowych oddzielonych od siebie przez szpary skrzelowe, zakończone otworami po bokach ciała pokrytymi fałdami skórnymi (ryby chrzęstnoszkieletowe) lub uchodzące do komory skrzelowej przykrytej wieczkiem skrzelowym (ryby kostnoszkieletowe).

Skrzela wtórne u ślimaka nagoskrzelnego Doriprismatica atromarginata. Źródło: shutterstock

Budowa skrzeli

Skrzela bezkręgowców są cienkościennymi, unaczynionymi i rozgałęzionymi wyrostkami, fałdami lub uwypukleniami ciała. Zewnętrzne wyrostki skrzelowe skorupiaków mogą być płytkowate (skorupiaki niższe) bądź silnie rozgałęzione, złożone z pnia głównego, od którego odchodzą pierzaste lub blaszkowate odgałęzienia (skorupiaki wyższe). Ktenidia (skrzela grzebykowe) mięczaków składają się z części osiowej, na której osadzone są orzęsione wyrostki o zróżnicowanym kształcie (grzebykowatym, drzewkowatym lub blaszkowatym).


Skrzela kręgowców są cienkościennymi i silnie unaczynionymi wyrostkami ciała pochodzenia ektodermalnego (skórnego) lub endodermalnego (różnicujące się z nabłonka przewodu pokarmowego). Skrzela zewnętrzne mają postać pierzastych wyrostków leżących po bokach głowy; skrzela wewnętrzne znajdują się wewnątrz ciała. Bezżuchwowce posiadają workowate skrzela pochodzenia endodermalnego; wewnętrzna powierzchnia worków skrzelowych posiada liczne listewki z siecią naczyń krwionośnych. Skrzela ryb są pochodzenia ektodermalnego, zbudowane są z osadzonych na łukach skrzelowych długich i cienkich fałdów błony śluzowej – listków skrzelowych, podzielonych na drobniejsze blaszki skrzelowe, które stanowią miejsce wymiany gazowej. Listki skrzelowe pokryte są wielowarstwowym nabłonkiem zawierającym liczne komórki chlorkowe i komórki śluzowe. Blaszki skrzelowe składają się ze środkowej warstwy tkanki łącznej z siecią naczyń włosowatych, pokrytej jednowarstwowym nabłonkiem z nielicznymi komórkami chlorkowymi.

Budowa skrzeli ryby. Źródło: Користувач:Shao Anaxibia / CC BY

Funkcje skrzeli

Skrzela są narządami oddechowymi bezkręgowców i kręgowców wodnych, które służą do oddychania tlenem rozpuszczonym w wodzie. Skrzela są cienkościennymi i unaczynionymi strukturami o powierzchni zewnętrznej obmywanej przez wodę i powierzchni wewnętrznej pozostającej w ścisłym kontakcie z układem krwionośnym. Powyższe cechy umożliwiają wydajną wymianę gazową pomiędzy płynami ustrojowymi (hemolimfą, krwią) a otaczającym środowiskiem.


Prawidłowe funkcjonowanie skrzeli wymaga stałego przepływu wody przez te narządy; ich wentylacja odbywa się m.in. dzięki ruchom rzęsek kierującym wodę do jamy płaszczowej (mięczaki) bądź ruchom pokrywy skrzelowej umożliwiającym przepływ wody do wnętrza ciała przez otwór gębowy (ryby kostnoszkieletowe). Wydajność wymiany gazowej u ryb i niektórych mięczaków zwiększona jest dzięki obecności przepływu przeciwprądowego, polegającego na przepływie krwi w kierunku przeciwnym do kierunku przepływu wody obmywającej skrzela.

Orzęsione skrzela grzebykowe małży, prócz funkcji oddechowej, wykorzystywane są również jako narządy służące do zatrzymywania obecnych w wodzie drobnych cząstek pokarmowych, (np. detrytusu, glonów, pierwotniaków, bakterii) stanowiących pożywienie tych mięczaków. Komórki chlorkowe (jonocyty) obecne na listkach skrzelowych ryb kostnoszkieletowych biorą udział w osmoregulacji – są odpowiedzialne za wydzielanie jonów sodu i chloru na zewnątrz organizmu (ryby morskie) bądź wychwytywanie tych jonów z wody (ryby słodkowodne).

Wymiana gazowa w skrzelach ryby. Źródło: shutterstock

Pasożyty skrzeli

Skrzela ryb są siedliskiem wielu pasożytów zewnętrznych (ektopasożytów) żyjących na powierzchni tych narządów oddechowych, m.in. przywr monogenicznych (jednorodców), pijawek oraz skorupiaków – widłonogów z rzędu oczlikowców (np. raczek skrzelowy) i larw równonogów z rodziny Gnathiidae.


Pasożyty wewnętrzne (endopasożyty) żyjące wewnątrz skrzeli obejmują przywry digeniczne, nicienie z rzędu Trichocephalida (Huffmanela), wirki (Paravortex), protisty (orzęski z rodzaju Chilodonella i Ichthyophthirius, bruzdnice z rodzaju Oodinium) oraz myksosporidiowce.

Raczek skrzelowy (Ergasilus) na skrzelach szczupaka pospolitego (Esox lucius). Źródło: Andreas R. Thomsen / CC BY-SA
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Znaki ekologiczne
Carbon Reduction Label
Carbon Reduction Label
4.7/5 - (6 votes)
Default Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments