Przewodnik po Parku Narodowym „Ujście Warty”: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Park Narodowy „Ujście Warty” jest najmłodszy w Polsce i stosunkowo mało znany. Powstał, aby chronić unikalne mokradła i łąki, które co roku goszczą ponad 280 gatunków ptaków, w tym obraną za symbol parku gęś tundrową. Tętniące życiem bagna umożliwiają obserwację całorocznego spektaklu przylotów, odlotów, lęgów i żerowisk i są najlepszym dowodem na to, że woda jest w przyrodzie źródłem życia.
- Park Narodowy „Ujście Warty” – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Parku Narodowym „Ujście Warty”
- Najlepsze szlaki turystyczne Parku Narodowym „Ujście Warty”
- Flora PNUW
- Fauna PNUW
- Bezpieczeństwo w Parku Narodowym „Ujście Warty”
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Park Narodowy „Ujście Warty”
- Ciekawostki o Parku Narodowym „Ujście Warty”
- Ekoturystyka w Parku Narodowym „Ujście Warty”
- Park Narodowy „Ujście Warty” – najczęściej zadawane pytania
Park Narodowy „Ujście Warty” – podstawowe fakty
Jak sama nazwa wskazuje, Park Narodowy „Ujście Warty” powstał na obszarze ujścia Warty, czyli trzeciej najdłuższej rzeki w Polsce, do Odry. Położony jest w całości na terenie województwa lubuskiego, a jego powierzchnia wynosi 79,56 km2 i rozszerzona jest o mierzącą nieco ponad 104 km2 otulinę. Siedziba parku znajduje się w miejscowości Chyrzyno, oddalonej 50 km od Gorzowa Wielkopolskiego i 120 km od Szczecina.
Dwa najbardziej charakterystyczne atrybuty PNUW to wyjątkowo płaskie ukształtowanie terenu oraz dominacja terenów podmokłych – rozlewisk, łąk i pastwisk – na których poziom wody rośnie i opada o nawet kilka metrów w ciągu roku. Część z nich została w przeszłości przekształcona przez człowieka, ale w ostatnich dekadach dzięki ochronie przyrody obserwuje się silne procesy renaturalizacji.
Obszar „Ujścia Warty” ukształtowany został w ostatnim etapie zlodowacenia bałtyckiego – to właśnie wówczas topniejący lądolód i płynące z południa rzeki wyżłobiły wspólnymi siłami koryto dzisiejszej Warty. Rzeka dzieli park na dwie części: Polder Północny na prawym brzegu oraz Polder Południowy na lewym brzegu. Ten pierwszy nosi wyraźniejsze znamiona działalności człowieka i poprzecinany jest kanałami oraz jazami, które pozwalają regulować poziom wody.
Rezerwat Słońsk pod wodą, źródło: Jan Jerszyński, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Parku Narodowym „Ujście Warty”
Bogactwo bioróżnorodności obszaru leżącego u zbiegu Warty i Odry sprawiło, że 2001 r. zdecydowano się połączyć rezerwat przyrody Słońsk z częścią Parku Krajobrazowego „Ujście Warty”, aby zapewnić im lepszy poziom ochrony. Ze względu na międzynarodowe znaczenie obserwowanych tu gatunków ptaków park narodowy został również objęty konwencją Ramsar o obszarach wodno-błotnych oraz siecią Natura 2000 w ramach obszaru specjalnej ochrony ptaków „Ujście Warty”.
Aby chronić unikalne ptasie siedliska przed wpływem człowieka, PNUW zwiedzać można jedynie od świtu do zmierzchu – opcji noclegów na całym terenie parku nie przewidziano. Pozostałe zasady ochrony przyrody obejmują:
- zakaz wprowadzania psów do Obwodów Ochronnych Słońsk i Chyrzyno;
- zakaz puszczania psów w Obwodzie Ochronnym Polder Północny;
- zakaz wycinki i zbierania martwego drewna;
- możliwość organizacji ognisk tylko na jednym z czterech wyznaczonych miejsc (drewno trzeba przywieźć ze sobą);
- obowiązek parkowania tylko w miejscach wyznaczonych;
- obowiązek zgłaszania do Dyrekcji grup zwiedzających większych niż 20 osób.
Naturalnie, poruszanie się po parku jest dozwolone wyłącznie w ramach wyznaczonych szlaków, dróg i ścieżek. Warto też pamiętać, że w czasie kontrolowanych zalewów Polderu Północnego poziom wody podnosi się wysoko, tworząc optymalne warunki dla ptactwa wodnego i błotnego. W tym okresie obszar jest niedostępny dla zwiedzających. Aktualne komunikaty o dostępności szlaków są dostępne na stronie: https://pnuw.gov.pl/.
Rzeka Postomia o świcie, źródło: Jerzy Strzelecki, CC BY 3.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne Parku Narodowym „Ujście Warty”
W Parku Narodowym „Ujście Warty” na turystów czeka ok. 60 km szlaków pieszych – niektóre z nich są nieoznakowane. Największą popularnością cieszą się ścieżki przyrodnicze, które wiodą przez najciekawsze miejsca przyrodnicze i pozwalają na obserwację skrzydlatych gości i mieszkańców parku. Należą do nich:
- ścieżka „Ptasim Szlakiem” (2 km, powrót tą samą drogą) z Przyborowa przez Obwód Ochronny Słońsk, w całości wybetonowana i przejezdna dla osób na wózkach inwalidzkich. Szczególnie atrakcyjna wiosną, w sezonie lęgowym, oraz na jesień, w czasie odlotów gęsi i żurawi;
- ścieżka „Mokradła” (1 km, powrót tą samą drogą) prowadząca od siedziby parku w Chyrzynie wzdłuż wieży widokowej i zabytkowej przepompowni, z 8 przystankami edukacyjnymi dotyczącymi roli mokradeł;
- ścieżka „Olszynki” (3 km, w formie pętli) rozpoczynająca się od drewnianej wieży za Kamieniem Małym i wiodąca przez O.O. Polder Północny; po drodze znajduje się 16 tablic edukacyjnych oraz zadaszona platforma pływająca;
- ścieżka „Torfianka” (1,1 km) łącząca Wał Północny z Bobrową Drogą w ramach O.O. Polder Północny i prowadząca przez drewnianą kładkę oraz podmokłą łąkę.
Dodatkowo dla dzieci przygotowano ogródek dydaktyczny przy siedzibie Dyrekcji w Chrzyrzynie. Obejmuje on 12 przystanków edukacyjnych i jest w pełni przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Rowerzyści mogą poruszać się po większości dróg pieszych w parku, z wyjątkiem odcinków prowadzących przez drewniane kładki, gdzie rower należy prowadzić. Specjalnie dla nich przygotowano natomiast ścieżkę rowerową „Na dwóch kółkach przez Polder Północny” w postaci pętli o łącznej długości ok. 30 km. Po drodze skorzystać można z punktów edukacyjnych, wież widokowych oraz wiat turystycznych.
Park można zwiedzać również drogą wodną, ale wyłącznie na odcinku Warty od ujścia Postomi do Wyspy Somera z wykorzystaniem kajaków lub małych jachtów bez napędu silnikowego. Spływy możliwe są wyłącznie od 15 lipca do 30 września.
Mapa szlaków turystycznych na terenie PNUW; źródło: Mapa Turystyczna, https://pnuw.gov.pl/
Flora PNUW
Roślinność Parku Narodowego Ujścia Warty stanowią przede wszystkim łąki, trzcinowiska i turzycowiska. W ramach 60 zbiorowisk roślinnych zidentyfikowano tu ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, w tym wierzby, topole i wiązy będące pozostałością po dawnych lasach łęgowych. Pośród rozległych szuwarów dostrzec można natomiast dorodną mozgę trzcinowatą (Phalaris arundinacea) i turzycę zaostrzoną (Carex acuta).
Na łąkach uwagę przykuwają kwitnące na różowo firletki poszarpane (Silene flos-cuculi), soczyście żółta knieć błotna (Caltha palustris) oraz baldachowaty sadziec konopiasty (Eupatorium cannabinum). Powierzchnię wody porastają natomiast rzęsy i lilie wodne, wśród których na szczególną uwagę zasługuje objęty ochroną gatunkową grzybień biały (Nymphaea alba).
Godny wspomnienia jest również typowy dla dużych dolin rzecznych groszek błotny (Lathyrus palustris), objęty ochroną częściową, oraz rzadka w całej Polsce rzeżucha drobnokwiatowa (Cardamine parviflora).
Kwiat grzybienia białego; Jacek Halicki, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Groszek błotny; Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Fauna PNUW
Park Narodowy „Ujście Warty” to ornitologiczny raj, który zachwyci nawet laików. Aż 170 gatunków przybywa tu na lęgi, a dalszych 110 zatrzymuje się w parku na zimę lub przelotem, w ramach długodystansowych migracji. Wiosną na zalanych obszarach można podziwiać całe stada kaczek, których liczebność szacowana jest w tysiącach. Do najurodziwszych należą biało-czarno-kasztanowe ohary (Tadorna tadorna) oraz eleganckie, smukłe rożeńce (Anas acuta). Na podmokłych siedliskach pojawiają się również perkozy, bataliony, kormorany, rybitwy oraz czaple białe i siwe.
Latem na terenie PNUW dojrzeć można żurawie, które w okresie pierzenia biegają po łąkach, gdyż nie są zdolne do lotu. Baczne oko dostrzeże też rzadką czaplę modronosą (Ardeola ralloides) lub czaplę złotawą (Ardea ibis). Największy tłok na mokradłach panuje jednak jesienią, gdy rozpoczynają się odloty – niebo zaciemnia wówczas nawet 100-200 tys. gęsi należących do czterech głównych gatunków: gęsi tundrowej (Anser serrirostris), gęsi zbożowej (Anser fabalis), gęsi białoczelnej (Anser albifrons) oraz gęgawy (Anser anser).
Bogactwo lokalnej awifauny dopełniają bieliki, łabędzie, myszołowy, remizy, słowiki, a także trzy gatunki sów, które usłyszeć najłatwiej zimą. Na uwagę zasługują też wodne gatunki ssaków, w tym bobry, wydry i piżmaki, jak również ogromne stada jeleni, które zimą mają swoje rykowiska w Polderze Północnym. Do liczniejszych mieszkańców parku należą tez doskonale pływające zaskrońce, żaby brunatne i ropuchy szare, a także 35 gatunków ryb, w tym leszcze, wzdręgi, bolenie i szczupaki.
Samiec kaczki z gatunku ohar, Domena publiczna, Link
Gęś białoczelna; Walter Siegmund, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Parku Narodowym „Ujście Warty”
Władze PNUW przestrzegają zwiedzających przed ignorancją i nieostrożnością, wskazując, że nie jest to park miejski ani zoo, ale dzika przyroda. Zagrożeniem mogą być na przykład… bobry. Sympatyczne gryzonie aktywnie kopią w ziemi dziury, naruszając strukturę nieutwardzonych dróg, których w parku jest sporo. Pod dziurami tymi znajdują się całe systemy korytarzy, więc lepiej jest omijać je z daleka.
Bobry podgryzają też drzewa, które w czasie silny wiatrów łatwo padają, grożąc poważnymi urazami. Przy wichurze nie poleca się zwłaszcza spacerów po ścieżce „Olszynki”. Inne zwierzęta, na które warto zwracać uwagę, to lochy z młodymi, nie zawsze przyjazne, oraz konie i krowy, które wypasane są na łąkach parku, a którym zdarza się przedostawać się za ogrodzenia i podchodzić do ludzi.
Na mokradłach obserwuje się też zwiększoną liczbę komarów i kleszczy – warto więc chronić ciało stosowną odzieżą i/lub preparatami odstraszającymi. Szczególną uwagę należy zwrócić na dobór obuwia – stabilnego, pełnego, a w okresach wyższego poziomu wody nieprzemakalnego. Gruntowe drogi w parku są często błotniste, co może utrudniać turystykę pieszą i rowerową.
Numery alarmowe:
Straż parku – 609 226 820, 609 226 040, 607 681 524
Wodne Pogotowie Ratunkowe – 601 100 100
Ścieżka przyrodniczka „Ptasim Szlakiem” w PNUW, źródło: Jan Jerszyński, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Park Narodowy „Ujście Warty”
Wstęp na teren Parku Narodowego „Ujście Warty” jest bezpłatny. Bilety obowiązują jedynie do Ośrodka Muzealno-Edukacyjnego Ornitovo w Słońsku i kosztują: 25 zł – bilet normalny; 15 zł – bilet ulgowy. Obiekt otwarty jest przez cały rok w godzinach od 9.00 do 15.00, w sezonie letnim do 16.00.
Do Słońska nie kursuje żaden transport publiczny, więc dojazd jest możliwy jedynie samochodem. Przy Ośrodku zorganizowano bezpłatne miejsca postojowe, a dodatkowo na terenie PNUW wyznaczono parkingi przy siedzibie parku w Chyrzynie, a ponadto w punktach: Wysokie Napięcie, Czarnowska Górka, Grusza, Niwka, Śluza, przy wieży „Olszynki” oraz wiacie przy promie.
Dojazd do parku z Warszawy i Wrocławia wiedzie drogą S3, a następnie drogą krajową nr 22 w kierunku Kostrzyna nad Odrą. Największe atrakcje i początki szlaków spacerowych znajdują się w miejscowościach Chyrzyno (3 km od Kostrzyna nad Odrą), Słońsku, Przyborowie i Kamieniu Małym. W tym ostatnim zatrzymuje się szynobus kursujących z Kostrzyna do Gorzowa Wielkopolskiego.
Wejście do PNUW, źródło: Marta Korowczyk, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Parku Narodowym „Ujście Warty”
Dawniej cały obszar dzisiejszego parku tworzyły rozległe mokradła porośnięte lasami łęgowymi. Warta był wówczas rzeką niepokorną, płynącą wieloma odnogami i rozlewającą się szeroko po okolicach w okresach roztopów. Pierwsi osadnicy przybyli tu z Niderlandów i podjęli pierwsze próby okiełznania żywiołu, kopiąc rowy i kanały melioracyjne.
Prawdziwy przełom nastąpił jednak dopiero pod koniec XVIII w. W okresie panowania króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego podjęto szeroko zakrojone prace regulacji Warty – tak aby ograniczyć rozlewy i umożliwić żeglugę po rzece – które kontynuowano do połowy XIX w. Na obu brzegach powstały wały, a całą dolinę poddano melioracji. Powstałe poldery zmieniono w łąki i pastwiska, które umożliwiły gospodarką rolną. Wykopano też tunel, które przesunął ujście Warty na północ od Kostrzyna nad Odrą.
To właśnie kolonizacja fryderycjańska zdecydowała o całkowitej zmianie lokalnego krajobrazu i eliminacji lasów łęgowych. W ramach zachęty osadnikom dostarczano nawet budulec na domy oraz zwalniano ich ze służby wojskowej. Życie nad ujściem Warty nie było jednak łatwe i wielu chłopów chciało ponoć emigrować na Ameryki. Nie uzyskawszy królewskiej zgody, zaczęli nazywać lokalne wsie na podobieństwo światowych destynacji. Był tu więc Nowy Jork i Sumatra, a do dzisiaj zachowała się Malta.
Kostrzyn nad Odrą to zabytkowe miasto, w którym do dziś można podziwiać pozostałości XVI-wiecznej twierdzy wzniesionej przez Hohenzollernów. Do ciekawszych atrakcji kulturalnych w okolicach należy też kościół w Słońsku z gotycką wieżą inspirowaną stylem angielskim oraz wieś Studzionka, założona w XVIII w. przez olęderskich osadników i nosząca znamiona charakterystycznej ówczesnej zabudowy.
Uregulowany bieg Warty, źródło: Jan Jerszyński, CC BY-SA 2.5, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Parku Narodowym „Ujście Warty”
Unikalny, podmokły krajobraz Ujścia Warty podlega nieustannej presji związanej z zarastaniem łąk i siedlisk i rozprzestrzenianiem się wielu inwazyjnych gatunków roślin i zwierząt. Ptasie siedliska wciąż się więc kurczą, co dla gatunków zagrożonych jest poważnym problemem. Mając na uwadze kruchość tej niezwykłej krainy, należy ją zwiedzać z szacunkiem i pokorą.
Dla gniazdujących w szuwarach i zaroślach gatunków, często niewidocznych, sporą przeszkodą jest hałas, którzy generują mniej wrażliwi zwiedzający. I choć niektóre widoki zapierają dech w piersiach, spróbujmy ograniczyć krzyki i dyskusje, aby nie naruszać spokoju ptasich rodzin. Wieże obserwacyjne rozmieszczone wskroś parku to miejsca do cichej obserwacji, która nie powinna się wiązać z zakłócaniem życia na mokradłach.
W szczególności trzeba zwracać uwagę na odnoszenie ze sobą wszystkich swoich śmieci. Odpadki zawsze szkodzą środowisku naturalnemu, ale w PNUW zastraszająco szybko przedostają się do wody, gdzie mogą zalegać latami, szkodząc ptactwu, rybom i płazom. Warto pamiętać, że każde plastikowe opakowanie, które skończy w Warcie lub Odrze, kiedyś zmieni się w tysiące drobinek mikroplastiku, który szkodzi nam wszystkim!
Park Narodowy „Ujście Warty” – najczęściej zadawane pytania
Gdzie znajduje się Park Narodowy Ujście Warty?
Park położony jest w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim, w dolinie rzeki Warty. Obejmuje tereny na południe od Kostrzyna nad Odrą, w pobliżu granicy z Niemcami.
Co jest symbolem Ujścia Warty?
Symbolem Parku Narodowego „Ujście Warty” jest gęś tundrowa, która licznie występuje na terenie parku i znajduje tu doskonałe warunki do gniazdowania.
Jakie zwierzęta żyją w Parku Narodowym Ujście Warty?
Poza imponującą liczbą ptaków (ponad 270 gatunków), w parku występują także: ssaki, takie jak bóbr europejski, wydra, jeleń, łoś, lis, a nawet wilk; płazy i gady, np. żaba wodna, kumak nizinny, zaskroniec; ryby, m.in. szczupak, płoć, lin; owady, w tym wiele rzadkich gatunków motyli i ważek.
Gdzie jest ujście rzeki Warty?
Ujście rzeki Warty znajduje się w Kostrzynie nad Odrą, gdzie Warta wpada do Odry. To właśnie wokół tego miejsca rozciąga się Park Narodowy „Ujście Warty”, obejmując dolinę rzeki oraz jej rozlewiska i kanały.
- Park Narodowy „Ujście Warty”, https://pnuw.gov.pl/, 6/04/2025;
- Park Narodowy „Ujście Warty” PTTK, http://www.msw-pttk.org.pl/dokumenty/parki_narodowe/pnuw.html, 6/04/2025;
- Park Narodowy Ujście Warty, Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody, https://crfop.gdos.gov.pl/CRFOP/widok/viewparknarodowy.jsf?fop=PL.ZIPOP.1393.PN.23, 6/04/2025;
- Park Narodowy „Ujście Warty” – Informator Przyrodniczy, Magda Mądrawska-Okołów, Dorota Wypychowska, Park Narodowy „Ujście Warty”, Chyrzyno, 2018;
