Gąska krowia (Tricholoma vaccinum)

Nazywana/y także: prośnianka krowia, siwiatka krowia

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Gąska krowia to szeroko rozpowszechniony na całej Półkuli Północnej grzyb z rodziny gąskowatych Tricholomataceae, od dziesiątek lat intensywnie wykorzystywany jako organizm modelowy w badaniach nad mikoryzą.

Sezon

Gąska krowia zawiązuje owocniki od sierpnia do listopada.

Występowanie

Gąska krowia to szeroko rozpowszechniony, miejscami bardzo pospolity grzyb, rozpowszechniony w całej Eurazji (od Europy po Japonię włącznie) i Ameryce Północnej (tak na wybrzeżach atlantyckich, jak i pacyficznych, na południe po Meksyk). Zasiedla rozmaite typy lasów, gdzie wchodzi w mikoryzy ze świerkiem i sosną. Woli jednak podłoża alkaliczne, wapienne od kwaśnych, bielicowych piasków i torfów, stąd w Polsce bywa lokalnie rzadsza na nizinach, tudzież w górach o przewadze granitów i bazaltów, natomiast pospolita na wyżynach i w wapiennych pasmach górskich. Najczęstsza w miejscach dość widnych: na polanach, porębach, koło ścieżek i pasów ppoż.

Wygląd

Owocniki gąski krowiej osiągają 4,0 do 7 cm średnicy kapelusza i 4-10cm wysokości nóżki (trzonu).

Kapelusz nader swoisty, gdyż o „brodatym”, podwiniętym brzegu niespotykanym u większości innych przedstawicielek rodzaju gąska. Ta dobra cecha rozpoznawcza zanika u najstarszych owocników, toteż łatwiej wówczas o pomyłki. Kapelusz gąski krowiej odznacza się kolorem czekoladowo brązowym, powierzchnią suchą a filcowatą lub łuseczkowatą w dotyku.

Blaszki wycięte zatokowo, nierównej długości, rzadko rozmieszczone, u najmłodszych owocników g. krowiej białe bądź kremowe, u starszych rdzawo upstrzone, różowe lub jasno czerwone.

Trzon okrągły w przekroju, u młodych okazów gaski krowiej pełny w środku, u starszych owocników wydrążony (pusty), toteż co raz bardziej łamliwy, jaśniejszy, niemal biały w pobliżu kapelusza, przy ziemi zaś brunatno czerwony. Cały obsypany małymi łuskami oraz podłużnymi włókienkami.

Miąższ koloru jasnoróżowego, w nóżce ciemniejszy, o słabo ziemistej woni i bardzo nieprzyjemnym, gorzkim smaku.

Wysyp zarodników biały. Spory gładkie, szeroko eliptyczne, nieamyloidowe, hialinowe (przezroczyste), mierzą 6-7,5 na 4-5 μm.

Cheilocystyd oraz pleurocystyd nie ma.

Gąska krowia mocno przypomina pokrojem opieńkę miodową Armillaria mellea sensu lato, toteż dawniej dość często sprzedawano ją na targowiskach jako opieńkę. Aby nie dać się nabrać nieuczciwym bądź niezbyt spostrzegawczym handlarzom trzeba zwracać uwagę na najważniejsze różnice między tymi gatunkami: gąska krowia nie ma pierścienia na trzonie, kapelusz gąski ma odcień czekoladowy brązu, miąższ gorzki krowiej smakuje nader gorzko podczas gdy opieńka miodowa opatrzona jest pierścieniem, kapelusz opieńki ma odcień miodowożółty brązu, a miąższ opieńki może być cierpki, ale nigdy gorzki w smaku!
Drugim, bardzo łatwym do pomylenia gatunkiem jest gąska gruzełkowata (g. modrzewiowa) Tricholoma psammopus.

Najistotniejsze różnice między tymi dwoma gąskami to: bardziej żółtawy kolor kapelusza i – jak sama nazwa wskazuje – drobne, brązowe gruzełki na nóżce u g. gruzełkowatej. Poza tym gaska gruzełkowata jest w Polsce rzadsza, gdyż mocno przywiązana do modrzewia jako partnera mikoryzowego.

Trzecią, trudną do odróżnienia kuzynką gi krowiej krowiej jest gąska dachówkowata T. imbricatum. G. dachówkowata zazwyczaj jest większa od krowiej, ponadto charakteryzuje się kapeluszem o filcowatej powierzchni oraz prążkowanym brzegu.

Właściwości

W Polsce gąska krowia uznawana jest za grzyb niejadalny z powodu bardzo gorzkiego smaku. Bywa konsumowana w niektórych krajach, ale większość atlasów to odradza.

Zastosowanie

Gąska krowia jest gatunkiem „zasłużonym” dla poznania fizjologii mikoryz między świerkiem a grzybami kapeluszowymi. Dzięki wieloletnim badaniom związku świerk zwyczajny-gąska krowia poznano lepiej komunikację grzyb-drzewo oraz odporność całego układu na stresy środowiskowe.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

fot. shutterstock

Bibliografia

Agerer R. 1987.; "Studies on ectomycorrhizae .9. Mycorrhizae formed by Tricholoma sulfureum and Tricholoma vaccinum on spruce."; Mycotaxon 28 (2): 327-360.;
Ammirati J., Trudell S. 2009.; "Mushrooms of the Pacific Northwest."; Timber Press, Portland.;
Asiimwe T., Krause K., Schlunk I., Kothe E. 2012.; "Modulation of ethanol stress tolerance by aldehyde dehydrogenase in the mycorrhizal fungus Tricholoma vaccinum."; Mycorrhiza 22 (6): 471-484.;
Brunner I., Amiet R., Zollinger M., Egli S. 1992.; "Ectomycorrhizal synthesis with Picea abies and three fungal species: a case study on the use of an in vitro technique to identify naturally occurring ectomycorrhizae."; Mycorrhiza 2 (2): 89–96.;
Dickinson C., Lucas J. 1982.; "VNR’ color dictionary of mushrooms."; Van Nostrand Reinhold, New York.;
Gerhardt E. 2006. Grzyby.; "Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1988.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Lohmeyer T., Kũnkele U. 2006.; "Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie."; Wyd. Parragon, Warszawa.;
McKnight V., McKnight K. 1987.; "A field guide to mushrooms: North America."; Houghton Mifflin, Boston.;
Miller H., Miller O. 2006.; "North American mushrooms: a field guide to edible and inedible fungi."; Falcon Guide, Guilford.;
Škubla P. 2007.; "Wielki atlas grzybów."; Dom wydawniczy Elipsa, Poznań.;
Snowarski M. 2010.; "Grzyby. Seria: Spotkania z przyrodą."; Wyd. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;