sosna zwyczajna

Sosna zwyczajna — Sosna zwyczajna, sosna pospolita (Pinus sylvestris L.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae) występujący w Europie i Azji.

Sosna zwyczajna – występowanie i środowisko życia

Zasięg sosny zwyczajnej rozciąga się od zachodnich krańców Europy (Wielka Brytania, Portugalia) do wschodniej Syberii (wybrzeża Morza Ochockiego). Północna granica występowania sięga koła podbiegunowego północnego na Półwyspie Skandynawskim, gdzie porasta obszary do wysokości 1000 m.n.pm.; południowa granica sięga Kaukazu i Azji Mniejszej, gdzie rośnie na większych wysokościach (1200-2600 m n.p.m.). Jako gatunek introdukowany występuje na obszarach półkuli południowej, m.in. w Ameryce Płd., Australii, Nowej Zelandii.

Sosna zwyczajna wraz ze świerkiem pospolitym, jodłą i modrzewiem wchodzi w skład borealnych lasów iglastych (tajgi) na północnych obszarach Europy i Azji. W strefie klimatu umiarkowanego tworzy czyste bory sosnowe z niewielką domieszką brzozy lub świerka pospolitego. Występuje również w lasach mieszanych wraz z dębem szypułkowym, lipą drobnolistną, jesionem, wiązem, klonem, olszą czarną, świerkiem oraz jodłą syberyjską (we wschodniej części zasięgu). Sosna zwyczajna porasta gleby bielicowe, piaszczyste, gliniaste oraz torfowiska. Jest odporna na duże wahania temperatury, dobrze znosi zarówno suszę jak i mrozy. Ma duże wymagania względem światła – jest gatunkiem światłożądnym.

Sosna zwyczajna – cechy charakterystyczne

Wygląd

Sosna zwyczajna jest zimozielonym drzewem szpilkowym, dorastającym zwykle do wysokości 35 m przy średnicy pnia wynoszącej ok. 1 m; wyjątkowo może osiągać wysokość ok. 45 m przy średnicy pnia 1,7 m. Korona jest luźna; u młodych drzew stożkowata, u starszych rozłożysta, zaokrąglona lub parasolowata. Sosny rosnące w zwartych kompleksach leśnych wykształcają proste pnie o wysoko położonych koronach; rosnące samotnie z reguły są nieco niższe i posiadają rozłożyste, gęste korony. Drzewa porastające obszary nizinne charakteryzują się grubszymi konarami i zaokrąglonymi koronami, występujące na obszarach wyżynnych i górskich mają cieńsze konary i stożkowate korony.

Pień starych drzew u podstawy pokryty jest grubą warstwą szarobrązowej kory o głębokich bruzdach. Kora w części środkowej i górnej ma zabarwienie czerwonocynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami. Młode gałęzie pokryte są gładką, szarobrązowa korą.

Twarde i sztywne igły (szpilki) o barwie szarozielonej lub niebieskozielonej osadzone są na skróconych pędach (krótkopędach) parami; u młodych drzew może występować do 3-4 igieł na krótkopędzie. Igły pozostają na drzewie przez ok. 3 lata. Wewnątrz igieł znajdują się przewody żywiczne (3-13) położone pod skórką, wysłane cienkościennymi komórkami wydzielniczymi.

Kwiaty

Kwiaty męskie o zabarwieniu siarkowożółtym skupione są u nasady młodych pędów. Złożone są z licznych pręcików z dwoma pylnikami z wyrostkiem łącznikowym, osadzonych na osi. Po przekwitnięciu kwiaty męskie odpadają zostawiając odcinki pędów pozbawione igieł. Kwiaty żeńskie w postaci łusek o zabarwieniu zielonkawym lub czerwonawym, zebrane są w szyszeczkowate kwiatostany położone na szczycie młodych pędów. Łuski nasienne są znacznie większe od łusek okrywowych, przyrośniętych do ich grzbietów.

Szyszki

Szyszki są osadzone na krótkich szypułkach, zwykle osiągają długość 3-7 cm. Szyszki na początku są małe i wąskie, o zielonym zabarwieniu; z czasem rozrastają się i otwierają, przybierając barwę brązową. Osadzone są pojedynczo lub w niewielkich grupach obok siebie. Tarczki łusek mają kształt romboidalny i są różnie wykształcone – od płaskich po stożkowate z wyrostkiem (piramidką). Czarne nasiona są niewielkie, opatrzone skrzydełkiem.

Korzeń

Sosna zwyczajna, w zależności od zajmowanego siedliska, wykształca różny system korzeniowy – na glebach piaszczystych jest on głęboki z korzeniem palowym sięgającym głębokości ok. 3 m i dobrze rozwiniętymi korzeniami bocznymi; na torfowiskach i obszarach bagiennych wykształca się powierzchniowy system korzeniowy bez wyraźnego korzenia palowego.

Sosna zwyczajna – biologia

Sosna zwyczajna jest gatunkiem jednopiennym – na jednym drzewie występują zarówno kwiaty męskie, jak i kwiaty żeńskie. Kwitnienie odbywa się od połowy maja do połowy czerwca. Kwiaty męskie wyrastają przeważnie w dolnych partiach korony; kwiaty żeńskie – w górnych partiach korony.

Sosna zwyczajna – zastosowanie

Surowiec drzewny

Drewno sosny zwyczajnej jest jednym z najważniejszych gatunków drewna i wykorzystywane jest powszechnie w budownictwie (stolarstwo, meblarstwo), przemyśle oraz innych dziedzinach gospodarki.

Właściwości lecznicze posiadają młode pędy, igliwie, żywica oraz drewno sosny zwyczajnej. Pączki sosny wykazują działanie przewciwbakteryjne i wykrztuśne; stosowane są głównie w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Olejek sosnowy uzyskiwany ze szczytowych pędów, igliwia i szyszek używany jest do inhalacji górnych dróg oddechowych, wchodzi w skład maści rozgrzewających. Stosowany jest także jako środek dezynfekujący i odkażający – jest toksyczny dla bakterii, wirusów i grzybów.