Gołąbek czarniawy (Russula nigricans)

Wstęp

Gołąbek czarniawy to jeden z kilku gołąbków z sekcji Compactae i podsekcji Nigricantinae, jakich owocniki po uszkodzeniu natychmiast czernieją. Należy do grzybów o kontrowersyjnych walorach kulinarnych i zdrowotnych, przez część grzybiarzy bywa uznawany za warunkowo jadalny za młodu, przez innych za niejadalny bądź lekko trujący.

Sezon

Owocniki gołąbka czarniawego spotyka się długo, od czerwca–lipca do października, nawet listopada, nierzadko gromadnie.

Występowanie

Gołąbek czarniawy to gatunek niemalże kosmopolityczny, rosnący w Eurazji, płn. Afryce, wschodnich wybrzeżach Ameryce Północnej (sprawa jego obecności na wybrzeżach zachodnich, pacyficznych wymaga dalszych badań), Ameryce Środkowej po Kostarykę włącznie, zawleczony również do Australii.

Szerokie rozprzestrzenienie tego gołąbka wynika po części z łatwości wchodzenia w związki mikoryzowe oraz wielkiej tolerancji odnośnie odczynu i struktury gleby. Do najczęstszych partnerów mikoryzowych w Europie Środkowej zaliczamy: jodłę, świerka, buka, dąb, brzozę oraz grab. Na południu dochodzi do nich kasztan jadalny. Jakkolwiek preferuje gleby kwaśne, piaszczyste i gliniaste, to trafia się także na mocno alkalicznych podłożach wapiennych.

Wygląd

Owocniki gołąbka czarniawego nie tyle gniją jak u większości grzybów kapeluszowych, co raczej powoli wysychają rozpadając się po trochu. Ich poczerniałe resztki wyglądają niczym węgle z paleniska.

Blaszki g. czarniawego są płatowate, nie w pełni przyrośnięte do nóżki, grube i mięsiste, ale bardzo łamliwe. Wyrastają rzadziej niż u pokrewnych gołąbków. Kolor zmienia im się mocno wraz z wiekiem owocnika oraz stopniem jego uszkodzenia: za młodu białe, potem szarzeją by wreszcie sczernieć. Uszkodzone szybko siwieją, po czym czarnieją.

Kapelusz masywny, mięsisty, żylasty, o zawiniętych skrajach. Najmłodsze owocniki charakteryzują się kapeluszami koloru białego, średnie są siwo-oliwkowe, starsze ciemnobrunatne, a najstarsze zgoła czarne.

Trzon krótszy i jędrniejszy niż u większości przedstawicieli rodzaju (10-30 mm gruby, a tylko 20-70 mm wysoki), szeroki i cylindryczny, długo pozostaje pełny. Zmienia swój odcień tak jak kapelusz od białego do czarnego. Brak pierścienia, za to w korze nóżki obecne przewody mleczne co zbliża go do mleczajów.

Miąższ niezwykle twardy jak na gołąbka, o mdłym, ale dość przyjemnym smaku, pozbawiony woni lub o słabo wyczuwalnym, owocowym aromacie. Po nacięciu bądź zgnieceniu czerwienieje, a potem – w ciągu około 20 minut – czarnieje.

Wysyp spor g. czarniawego jest biały. Szerokojajowate zarodniki ze słabo zarysowaną siateczką i drobnymi brodawkami osiągają 7-8 na 6-7 µm.

Gołąbka czarniawego można pomylić z gołabkiem podpalanym Russula adusta, tudzież z całym szeregiem gatunków, których miąższ także czernieje po uszkodzeniu (z sekcji Compactae i podsekcji Nigricantinae np.: białoczarnym R. albonigra, gęstoblaszkowym R. densifolia). U gołąbka podpalanego miąższ robi się czerwony, a nie czarny. Poza tym kapelusz jest jaśniejszy na skrajach. Gołąbek białoczarny smakuje inaczej od czarniawego, gdyż gorzko-miętowo, ponadto od razu przebarwia się na czarno bez okresu przejściowego zaczerwienienia. Gołąbek gęstoblaszkowy ma gęściej ułożone blaszki.

Właściwości

Gołąbek czarniawy jest niesmaczny, raczej niejadalny z powodu przykrej, nazbyt żylastej spoistości i węglistego koloru.

Zastosowanie

Obecnie raczej nie wykorzystuje się gołąbka czarniawego. Jakkolwiek niektórzy grzybiarze uważają młode owocniki tego grzyba za jadalne, to jednak zbieraczy odstręczają robaki, żylasta konsystencja oraz miąższ czerniejący po skaleczeniu.