Mleczaj złocisty (Lactarius chrysorrheus)

Nazywana/y także: mleczaj tygrysi, mleczaj złotopłynny, podrydzyk ostry, podrydzyk psi

Tagi

Grzyby niejadalne

Spis treści

Wstęp
Sezon
Występowanie
Wygląd
Właściwości
Zastosowanie
Galeria zdjęć

Wstęp

Mleczaj złocisty to rzadko spotykany w Polsce oraz innych krajach Europy, niejadalny, przykry w smaku grzyb z rodziny gołąbkowatych (Russulaceae). Bywa przenoszony przez niektórych uczonych do odrębnych rodzajów: Galorheus albo Lactifluus, pozbawionych wciąż polskich nazw. Nie tylko w Polsce, lecz także w niektórych landach Niemiec (Hesji i Nadrenii-Północnej Westfalii), Niderlandach i Estonii trafił na czerwone listy gatunki zanikających.

Sezon

Owocniki mleczaja złocistego znaleźć można od sierpnia do października. Czasami wyrastają całymi grupami.

Występowanie

Mleczaj złocisty to gatunek szeroko rozpowszechniony na Półkuli Północnej. Prócz Europy rośnie także na rosyjskim Dalekim Wschodzie, Korei, Japonii, płn. Afryce. W Ameryce Północnej sięga od Kanady po Meksyk włącznie.

Mleczaj złocisty (podrydzyk psi, m. tygrysi) wchodzi w związki mikoryzowe z dębami oraz kasztanem jadalnym. Choć spotykany w tylu krajach, niekiedy też rosnący gromadnie, to zwykle posiada mało stanowisk. Preferuje gleby kwaśne i świeże, trafia się na gruntach gliniastych, piaszczystych, bazaltowych i lessowych, unika wapiennych i dolomitowych. W Środkowej Europie występuje w lasach liściastych i mieszanych: buczynach, dąbrowach i grądach.

Wygląd

Kapelusz mleczaja złocistego o średnicy 5-10 cm, u najmłodszych owocników wypukły z podwiniętymi skrajami, potem nieco wklęsły, wreszcie u najstarszych okazów lejkowaty lub kształtu wazy, o uniesionych, często pofalowanych brzegach. Przybiera wielorakie odcienie bladych ochrowych żółci lub róży przechodzących w jasne, jakby cynamonowe beże. Koncentryczne, ciemniejsze strefy na nim zwykle ciężko dostrzec. W dotyku jest gładki lub co najwyżej słabo chropowaty, poza tym mokry nawet w suchą pogodę. W czasie suszy stare owocniki nierzadko się odbarwiają, robiąc się siwo kremowo białawe.

Blaszki ustawione są gęsto, z gładkimi ostrzami, lekko zbiegają bądź przyrastają do nóżki, są cienkie, niezbyt wysokie, najpierw kremowo białe lub blado żółte, później pomarańczowo złociste nierzadko z różowym odcieniem. Nawet po uszkodzeniu nie tworzą się na nich ceglasto czerwonawe plamki. Przy suchej pogodzie one także blakną jak wierzch kapelusza.

Trzon walcowaty, niekiedy wygięty albo lekko rozszerzony u podstawy, centralny, za młodu pełny i jędrny, u dojrzałych owocników wydrążony wewnątrz i kruchy, barwy białawej, bledszej od kapelusza. Pochwy ani pierścienia nie wykształca.

Miąższ mleczaja złocistego długo pozostaje zwarty i sprężysty. Najpierw przybiera kolor kremowo biały, lecz uszkodzony bądź przekrojony szybko żółknie. Po zadaniu aniliny momentalnie żółknie; także ług potasowy nadaje mu woskową barwę żółci; siarczan żelaza przebarwia go na żółto-zielono; w kontakcie z gwajakolem purpurowieje lub fioletowieje. W smaku początkowo jest przyjemny, później staje się co raz pikantniejszy, wreszcie piekący. Woni nie posiada albo jest ona słaba i niezbyt przyjemna, podobna do smrodu pluskiew.

Mleczko (lateks) koloru najpierw jest biały lecz szybko staje się siarkowo albo cytrynowo żółty, podobny do stopionego złota, stąd niemiecka nazwa gatunkowa tego mleczaja: złotopłynny. Smak początkowo ma miły, potem coraz ostrzejszy i obrzydliwszy. Mocno piecze w gardło i język. Produkowane jest nader obficie.

Wysyp zarodników m. złocistego jest żółtawy albo ciemno kremowy z cielistym odcieniem. Spory są nieamyloidowe, szkliste, okrągłe lub szeroko eliptyczne, mierząc zwykle 6,4-8,0 µm długości a 5,7-6,3 µm szerokości. Odznaczają się charakterystycznym urzeźbieniem: malutkimi brodawkami wysokości raptem 0,4-0,9 µm oraz niedługimi, podobnymi do zadziorów żebrami. Łączą się one w sieć, jednak nie kompletną, albowiem sporo brodawek pozostaje wolnych.

Właściwości

Mleczaj złocisty jest odstręczający, palący, toteż niejadalny.

Zastosowanie

Obecnie mleczaja złocistego nie jada się ani nie wykorzystuje w gospodarce i lecznictwie. Z powodu bardzo przykrego, palącego smaku zwykle klasyfikowany jest jako niejadalny. Tylko nieliczni uczeni i grzybiarze traktowali go dawniej jako jadalnego po uciążliwej, długotrwałej obróbce. Wielu jednak przypisywało mu wręcz właściwości trujące.

Okres występowania

III

VII

VIII

XII

Galeria zdjęć

Mleczaj złocisty, fot. shutterstock

Bibliografia

Breitenbach J., Kränzlin F. 2005.; "Pilze der Schweiz. Beitrag zur Kenntnis der Pilzflora der Schweiz. Band 6: Russulaceae. Milchlinge, Täublinge."; Mykologia, Luzern.;
Cetto B. 1980.; "Der große Pilzführer."; BLV Verlagsgesellschaft, München-Bern-Wien.;
Fluck M. 1996.; "Jaki to grzyb? Oznaczanie, zbiór, użytkowanie."; Oficyna Wyd. „Delta W-Z”, Warszawa – Mladijska Knjiga, Lubljana, Słowenia.;
Gerhardt E. 2006.; "Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. Ponad 1000 opisanych gatunków."; Wyd. Klub dla Ciebie, Warszawa.;
Gumińska B., Wojewoda W. 1985.; "Grzyby i ich oznaczanie."; PWRiL, Warszawa.;
Laux H. 2001.; "Der große Pilzführer."; Kosmos, Halberstadt.;
Mirek Z. 2006. (ed.); "Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski."; Instytut Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków.;
Roody W. 2003.; "Mushrooms of West Virginia and the Central Appalachians."; University Press of Kentucky, Lexington.;
Skirgiełło A. 1998.; "Mleczaj (Lactarius). w: Grzyby (Mycota), tom 25. Podstawczaki (Basidiomycetes), gołąbkowce (Russulales), gołąbkowate (Russulaceae), gołąbek (Russula)."; Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-Kraków.;
Wojewoda W. 2003.; "Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski."; Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, Kraków.;
Arora D. 1986.; "Mushrooms Demystified."; Ten Speed Press, Berkeley.;
Bessette A.R., Bessette A., Harris D. 2009.; "Milk Mushrooms of North America: A Field Identification Guide to the Genus Lactarius."; Syracuse University Press, Syracuse.;
Bills G. 1986.; "Distribution of Lactarius in the high-elevation forests of the Southern Appalachians."; Mycologia, 78 (1), 80-85.;