susza
Susza – długotrwały okres braku lub znacznego niedoboru opadów atmosferycznych na danym obszarze, którego głównym skutkiem jest zmniejszenie zasobów wody pitnej, spadek lub całkowite zniszczenie plonów roślin spożywczych (alimentacyjnych) powodujące m.in. wzrost cen żywności bądź klęskę głodu, a także zwiększone prawdopodobieństwo pożarów.
Obszar występowania suszy
Susze występują najczęściej na obszarach sawannowych w strefie ciepłego i suchego klimatu zwrotnikowego cechującego się wyraźnie zaznaczoną porą suchą trwającą 3-10 miesięcy oraz niewielką ilością opadów atmosferycznych występujących niemal wyłącznie podczas pory deszczowej. Do obszarów tych należy strefa Sahelu ciągnąca się wzdłuż południowych obrzeży Sahary, północna część Półwyspu Somalijskiego, Półwysep Indyjski oraz północno-wschodnia część Wyżyny Brazylijskiej.
Susze występują również na obszarach stepowych położonych we wnętrzu kontynentów w strefie suchego klimatu umiarkowanego kontynentalnego cechującego się gorącym latem, mroźną zimą, niewielką ilością opadów atmosferycznych i dużymi wahaniami temperatury powietrza. Do obszarów tych należy Azja Środkowa, Europa Wschodnia oraz środkowa część Ameryki Północnej (Wielkie Równiny).
Występowanie suszy związane jest także z oddziaływaniem sezonowego zjawiska El Niño, wywołującego intensywne opady atmosferyczne na suchych obszarach zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej oraz susze na wilgotnych obszarach południowo-wschodniej Azji i północnej Australii. Coraz częstsze susze spowodowane są również globalnym ociepleniem (wzrost średniej temperatury powietrza), a także wynikają z bezpośredniej działalności człowieka, jak m.in. wycinanie lasów równikowych i zadrzewień na sawannach przyspieszające proces pustynnienia tych obszarów czy zaburzanie naturalnej retencji wodnej poprzez niszczenie szaty roślinnej, osuszanie terenów podmokłych oraz regulację rzek i strumieni.
Etapy rozwoju suszy
Susza jest długotrwałym okresem całkowitego braku bądź znacznego niedoboru opadów atmosferycznych w porównaniu ze średnimi wartościami wieloletnimi dla danego obszaru. Brak lub niedostateczna ilość opadów atmosferycznych w połączeniu w wysoką temperaturą, małą wilgotnością powietrza, dużą prędkością wiatru i silnym nasłonecznieniem prowadzi do wzrostu parowania i transpiracji (czynnego parowania z nadziemnych części roślin), czego skutkiem jest rosnący niedobór wody glebowej dostępnej dla roślin, zmniejszenie przepływu w rzekach oraz wyczerpywanie się zasobów wód podziemnych.
Cykl rozwojowy suszy, ze względu na warunki meteorologiczne i hydrologiczne oraz negatywne skutki środowiskowe, gospodarcze i społeczne, dzieli się na cztery główne etapy – suszę atmosferyczną (meteorologiczną), suszę glebową (rolniczą), suszę hydrologiczną oraz suszę hydrogeologiczną (hydrogeniczna). Susza atmosferyczna jest długotrwałym okresem braku lub niedostatecznej ilości opadów atmosferycznych, wysokiej temperatury i niskiej wilgotności powietrza, będącym konsekwencją utrzymywania się antycyklonalnej (wyżowej) cyrkulacji atmosferycznej. Bezpośrednim następstwem suszy atmosferycznej jest susza glebowa spowodowana niedoborem wody glebowej dostępnej dla roślin, co w połączeniu w dużą transpiracją prowadzi do zasychania roślin. Długotrwały okres występowania suszy atmosferycznej i glebowej prowadzi do suszy hydrologicznej cechującej się znacznym obniżeniem zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, czego skutkiem jest wysychanie małych zbiorników i cieków wodnych, zmniejszenie przepływu w rzekach oraz obniżanie się zwierciadła wód podziemnych. Następstwem przedłużającej się suszy hydrologicznej jest susza hydrogeologiczna cechująca się znacznym obniżeniem poziomu wód podziemnych oraz pogorszenie ich jakości, co uniemożliwia wykorzystywanie tych zasobów wodnych.
Skutki suszy
Zjawisko suszy wiąże się głównie z długotrwałym brakiem bądź niedostateczną ilością opadów atmosferycznych, co w połączeniu z innymi czynnikami (m.in. wysoką temperaturą czy niską wilgotnością powietrza) oraz panującymi na danym obszarze warunkami hydrologicznymi wywołuje szereg negatywnych skutków społecznych, gospodarczych (ekonomicznych) oraz środowiskowych (ekologicznych), które odczuwalne są w długiej perspektywie czasowej.
Skutki społeczne suszy związane są przede wszystkim z całkowitym brakiem lub istotnym zmniejszeniem się zasobów wody pitnej oraz znaczącym spadkiem jej przydatności do spożycia, co jest istotnym problemem krajów rozwijających Afryki (strefa Sahelu) oraz niektórych regionów Azji (Półwysep Indyjski). Brak dostępu do czystej, nieskażonej wody oraz podstawowej infrastruktury sanitarnej przekłada się ponadto na zwiększone prawdopodobieństwo występowania zaraźliwych, często śmiertelnych chorób (np. cholery).
Skutki gospodarcze suszy obejmują spadek lub całkowite zniszczenie plonów roślin spożywczych (alimentacyjnych), czego skutkiem jest m.in. wzrost cen żywności bądź nawracające klęski głodu, utrudnienia w dostępie do wody i paszy dla zwierząt hodowlanych skutkujące obniżeniem się produkcji zwierzęcej oraz brak dostępu do wody w wielu gałęziach przemysłu (m.in. przemysłu energetycznego, hutniczego, górniczego, chemicznego, papierniczego, spożywczego), co przekłada się na wyższe ceny usług i produktów.
Skutki środowiskowe suszy obejmują zaburzenie naturalnego obiegu wody (cyklu hydrologicznego) wskutek zmniejszających się zasobów wód powierzchniowych i podziemnych, wzrost zanieczyszczenia wód, wysychanie obszarów podmokłych, utratę różnorodności biologicznej, przesuszenie gleby oraz zwiększone prawdopodobieństwo występowania pożarów (m.in. pożarów lasów, torfowisk, buszu) oraz burz pyłowych (piaskowych).
