pustynia porostowa
Pustynia porostowa — to obszary występujące głównie w centrach miast, przy drogach o wysokim natężeniu ruchu i w przestrzeniach dużych ośrodków przemysłowych, a także na składowiskach odpadów. Charakteryzują się wysokim zanieczyszczeniem powietrza, o czym informuje występowanie w tych miejscach wyłącznie najbardziej odpornych gatunków porostów lub ich całkowity brak.
Porosty, jako bioindykatory, są wskaźnikami, które dają obraz stanu powietrza na danym obszarze występowania. W zależności od tego, jakie typy plech porostów mogą wykształcić się na określonym terenie, przyporządkowany zostaje on do jednej z VII stref tzw. skali porostowej. Strefy odpowiadające najbardziej skażonemu powietrzu to bezwzględna i względna pustynia porostowa, czyli strefy I i II. Porosty nadrzewne, charakterystyczne dla stref porostowych nazywamy epifitami.
Powietrze najgorszej jakości, suche i zanieczyszczone w znacznym stopniu dwutlenkiem siarki, które nie pozwala na rozwój porostów listkowatych czy krzaczkowatych (bardzo dobrych bioindykatorów czystości powietrza), odpowiada I lub II strefie w skali porostowej. W I strefie, czyli w bezwzględnej pustyni porostowej, zanieczyszczenie powietrza jest tak silne, że na jej obszarze mogą wykształcić się co najwyżej jednokomórkowe glony nadrzewne, obecne pod postacią brunatnego lub zielonego nalotu, pokrywającego korę drzew. Nie może tu być mowy o rozwoju jakichkolwiek form porostów. W II strefie, zwanej względną pustynia porostową, występują już najodporniejsze gatunki porostów, zaliczające się do plech skorupiastych lub proszkowatych – liszajec i misecznica proszkowata.
Poza strefami pustyni porostowej, wyróżnia się:
Strefę III – wewnętrzną strefę o obniżonej wegetacji. Jest to strefa w dalszym ciągu silnie zanieczyszczona, jednakże pojawiają się w jej obszarze drobne porosty listkowate, na przykład złotorost postrzępiony, paznokietnik ostrygowy czy obrost wzniesiony. Występuje na zadrzewionych obrzeżach miast.
Strefę IV – określaną środkową strefą osłabionej wegetacji, charakteryzującą się średnio zanieczyszczonym powietrzem. Na pniach drzew występują już plechy listkowate, głównie pustułka pęcherzykowata, obrost gwiazdkowaty i tarczownica bruzdkowana, zdarza się również obecność plech krzaczkowatych. Strefa ta występuje na obszarach leśnych, znajdujących się w pobliżu obszarów zurbanizowanych.
Strefę V – tak zwaną zewnętrzną strefę osłabionej wegetacji. Zanieczyszczenia w tym obszarze są obecne, ale we względnie umiarkowanym stopniu. Dowodem na to jest chociażby występowanie sporych powierzchni plech listkowatych, a także sporadycznie pojawiające się plechy krzaczkowate. Należy tu wymienić przede wszystkim mąklika otrębiastego i mąklę tarniową, a także żółtlicę chropowatą. Strefa V to obszary leśne o dużej powierzchni.
Strefę VI – o względnie normalnej wegetacji, w granicach której odnotowuje się dość słabe zanieczyszczenie powietrza. Stanowią ją obszary leśne, bardzo rozległe, naturalne. Występujące tu porosty to przedstawiciele plech skorupiastych, listkowatych oraz nitkowatych i krzaczkowatych, które rozwijają się zarówno na pniach, jak i na gałęziach drzew. W strefie I spotkać można głównie odnożycę jesionową, brodaczkę nadobną, brodaczkę kępkową, płucnika modrego, włostkę brązową.
Strefę VII – charakteryzującą się prawie czystym powietrzem, w której plechy (głównie nitkowate/krzaczkowate) porastają rozlegle drzewa i gałęzie. Pospolicie rozwijają się włostka, brodaczka, pawężniczka i granicznik płucnik (porosty objęte w naszym kraju ochroną gatunkową). Strefa VII, jak nietrudno się domyślić, występuje w Polsce dosyć rzadko.
Wartości stężeń dwutlenku siarki dla każdej ze stref przedstawiają się następująco:
Strefa I – ponad 170 µg SO₂/m³.
Strefa II – 170 – 100 µg SO₂/m³.
Strefa III – 100 – 70 µg SO₂/m³.
Strefa IV – 70 – 50 µg SO₂/m³.
Strefa V – 50 – 40 µg SO₂/m³.
Strefa VI – 40 – 30 µg SO₂/m³.
Strefa VII – poniżej 30 µg SO₂/m³.
Porosty, ze względu na funkcję, jak pełnią (bioindykatory – wskaźniki), nie są traktowane jako pojęcie systemowe, ale ekologiczne. Nauka zajmująca się badaniem porostów to lichenologia. Porosty mogą występować pod postacią pięciu różnych form plech: proszkowatej, skorupiastej, listkowatej, krzaczkowatej i nitkowatej. Najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego są plechy krzaczkowata i nitkowata, zaś najbardziej odporne – proszkowata i skorupiasta.
