Zanieczyszczenie powietrza w Polsce - rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza
Ekologia.pl Ochrona środowiska Zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce – rodzaje, przyczyny i zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza

Ekolodzy są zgodni, że zanieczyszczenie powietrza stanowi największe zagrożenie dla środowiska naturalnego. Mimo że prowadzone od dekad działania ochronne przyniosły wyraźną redukcję szkodliwych emisji, w naszym kraju sytuacja wciąż prezentuje się bardzo negatywnie. Według Światowego Raportu Jakości Powietrza za rok 2020 miasto Orzesze zajmowało niechlubne pierwsze miejsce w zakresie nasilenia smogu w Europie! Zanieczyszczenie powietrza w Polsce pozostaje więc gorącym, a wręcz duszącym tematem.

Procesy spalania są głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce. Źródło: TR STOK/Shutterstock

Procesy spalania są głównym źródłem zanieczyszczeń powietrza w Polsce. Źródło: TR STOK/Shutterstock
Spis treści



Zgodnie z definicją podawaną przez Główny Urząd Statystyczny jako zanieczyszczanie powietrza rozumie się wprowadzanie przez człowieka do powietrza substancji stałych, ciekłych i gazowych w ilościach mogących zagrażać zdrowiu człowieka lub ujemnie wpływać na klimat, przyrodę, glebę, wodę lub powodować inne szkody w środowisku. Niestety, substancji takich jest dość sporo, a ich oddziaływanie jest dalekosiężne i poważne w skutkach.

Podstawowe rodzaje zanieczyszczeń powietrza

Ogólnie zanieczyszczenia powietrza można podzielić na antropogeniczne, a więc zawinione działalnością człowieka oraz naturalne. Te ostatnie wbrew pozorom w skali świata nie są wcale bagatelne. Należą do nich m.in. pożary lasów, wietrzenie skał, pył kosmiczny czy wyładowania atmosferyczne. W Polsce brakuje jednak wulkanów, które mogłyby incydentalnie pogorszyć stan lokalnej atmosfery w znaczący sposób. Wszystkie poważne problemy ze smogiem w naszym kraju wynikają wyłącznie z procesów cywilizacyjnych.

Największe zagrożenie dla środowiska stwarzają emisje gazów takich jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i dwutlenek węgla. CO2 jest dodatkowo zaliczany do grupy gazów cieplarnianych wpływających na zjawisko globalnego podwyższania temperatury wokół naszej planety. Należą do nich również para wodna, ozon, metan, freony, halon, podtlenek azotu oraz gazy przemysłowe. Do najgroźniejszych dla zdrowia zanieczyszczeń powietrza spotykanych w Polsce zalicza się pyły węglowe, lotne związki organiczne (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), pyły zawieszone oraz ołów. Niestety, także inne metale ciężkie emitowane są bezpośrednio do powietrza i wdychane przez ludzi. Należą do nich przede wszystkim cynk, nikiel i miedź, a w mniejszych ilościach również kadm i rtęć.

Kilka słów warto poświęcić wspomnianym wyżej pyłom zawieszonym (PM). Są to drobne cząsteczki ciał stałych, które zawierać mogą wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, dioksyny, azbest, metale ciężkie, siarkę czy furany. Im są drobniejsze, tym bardziej problematyczne są dla zdrowia ludzkiego. Niestety, w okresie jesienno-zimowym, gdy poziom spalania jest wyższy, w wielu polskich miastach pojawia się wysokie stężenie pyłów zwane smogiem.

Źródła zanieczyszczenia powietrza w Polsce

Podstawowym problemem związanym z zanieczyszczeniami powietrza jest fakt, że mało kiedy mają one charakter lokalny. Zawieszone w atmosferze substancje toksyczne łatwo rozprzestrzeniają się, niesione z wiatrem na dalekie odległości.

W Polsce za główne źródło zanieczyszczenia powietrza uważa się procesy spalania zachodzące przede wszystkim w branży energetycznej, ale także przemyśle (wytwórczym, budowniczym, itp.), transporcie oraz gospodarstwach domowych. Wszędzie tam, gdzie paliwa kopalne spalane są w celu pozyskania energii lub ciepła, zachodzi intensywna emisja dwutlenku siarki, tlenków azotu, tlenku i dwutlenku węgla oraz niemetanowych lotnych związków organicznych. Do poważniejszych trucicieli zalicza się także rolnictwo, a zwłaszcza gospodarka odchodami zwierzęcymi stosowanymi jako nawozy naturalne. W związku z tym procesem do atmosfery uwalniane są ogromne ilości amoniaku oraz metanu.

Jeśli chodzi o emisję pyłów, to głównymi winnymi w Polsce pozostają gospodarstwa domowe, a niewiele mniejszą szkodę wyrządza też ogólnie pojmowany przemysł. Gazy cieplarniane natomiast pochodzą przede wszystkim z przemysłu energetycznego i rolnictwa, ale także gospodarki odpadami. Procesy spalania w energetyce, przemyśle oraz małych źródłach są również odpowiedzialne za większą część emisji metali ciężkich. Inne industrialne procesy produkcyjne w szczególny sposób obciążają natomiast krajowe powietrze ołowiem i miedzią.

Smog nad Warszawą. Źródło: Martyn Jandula/Shutterstock

Monitoring powietrza w Polsce

Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. nakłada obowiązek przeprowadzanie regularnych kontroli stanu powietrza w Polsce na Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOS). Na jego stronie internetowej znaleźć można coroczne sprawozdania na temat oceny jakości powietrza w poszczególnych strefach kraju, jak również roczne raporty dla całej Polski oraz opracowania dotyczące wybranych typów zanieczyszczeń. Co z nich wynika?


Nie da się ukryć, że bardzo wiele w naszym kraju zmieniło się na lepsze. Według danych GUS w ciągu ostatnich dwóch dekadach konsekwentnie obniża się poziom emisji wszystkich zanieczyszczeń powietrza za wyjątkiem dwutlenku węgla. Dla przykładu tylko na przestrzeni jednego roku (2018-2019) emisja dwutlenku siarki zmniejszyła się o 14%, a tlenku węgla o 10%. Za główne przyczyny tego spektakularnego sukcesu uważa się modernizację sektora energetycznego, poprawę jakości węgla wykorzystywanego do spalania, a także wprowadzenia surowych limitów emisyjnych.

Geograficzne różnice w poziomie zanieczyszczeń powietrza są jednak dość spore:

  • Pod względem emisji dwutlenku węgla sytuacja najgorzej prezentuje się w województwie mazowieckim, łódzkim i śląskim.
  • Najwyższą emisję podtlenku azotu w 2019 r. zanotowano w województwach wielkopolskim i mazowieckim.
  • Najwyższe roczne stężenie dwutlenku azotu w 2020 r. zaobserwowano w Krakowie. Niestety przekraczało ono dopuszczalne normy.
  • Najwyższy poziom 24-godzinnego stężenia dwutlenku siarki obserwuje się regularnie w Aglomeracji Trójmiejskiej.
  • Najwyższe średnie stężenia rakotwórczego bezno(a)pirenu zaobserwowano w 2020 r. Aglomeracji Krakowskiej.
  • Najwięcej dni (22) z przekroczonym dopuszczalnym stężeniem ozonu wystąpiło w Aglomeracji Wrocławskiej. Niestety, zanieczyszczenie powietrza ozonem wciąż wykazuje znaczące fluktuacje, choć w roku 2020 r. zaobserwowano wyraźny spadek na terenie całego kraju w stosunku do 2 poprzednich lat.

Bardzo poważnym problemem jest jednak wciąż poziom emisji pyłów zawieszonych. Krajowa norma wskaźnika średniego narażenia na pył PM2,5 wynosi 20 μg/m3, a mimo że uległa znaczącej redukcji w ostatnich 10 latach wciąż wynosi 19 μg/m3. Przekroczenie norm wciąż obserwowane jest w Aglomeracji Krakowskiej, Aglomeracji Górnośląskiej, Aglomeracji Łódzkiej oraz Rybnicko-Jastrzębskiej. 

Niestety, na tle innych krajów europejskich wciąż wpadamy blado. Pod względem ilości uwalnianego do atmosfery dwutlenku siarki zajmujemy niechlubne pierwsze miejsce, zaś pod względem tlenków azotu czwarte. Wyprzedzają nas tutaj tylko tak uprzemysłowione kraje jak Niemcy, Wielka Brytania i Francja. Także w zakresie wspomnianych wyżej pyłów mamy się czego wstydzić: w Europie w emisji PM10 wyprzedzają nas tylko Bułgaria, Chorwacja i Grecja, zaś w emisji PM2,5 jedynie Bułgaria!

Tabela przedstawiająca poziom emisji głównych zanieczyszczeń powietrza w Polsce w latach 2000 i 2019; opracowanie własne na podst. raportu „Ochrona środowiska 2021” GUS

Skutki zanieczyszczenia powietrza

Silne zanieczyszczenie powietrza jest oczywiście poważnym zagrożeniem dla ludzkiego zdrowia. Już dziś w aglomeracjach o regularnie przekroczonych normach dopuszczalnych stężeń toksycznych substancji oraz utrzymującym się smogu obserwuje się na większą skalę problemy zdrowotne wśród dzieci i dorosłych.

Jednym z poważniejszych zagrożeń dla ludzkiego zdrowia jest pył zawieszony, zwłaszcza drobne cząstki PM10 oraz bardzo drobne PM2,5. Wdychane wraz z powietrzem potrafią przenikać do najgłębszych części płuc, gdzie ulegają akumulacji bądź są dalej roznoszone po ciele wraz z krwiobiegiem. Bezpośrednie skutki życia w miejscach silnie zanieczyszczonych pyłami obejmują osłabienie czynności płuc, kaszel, ostre zapalenie oskrzeli lub nasilenie astmy. Ponadto bardzo drobne pyły oskarżane są o zwiększanie ryzyka zachorowania na nowotwory dróg oddechowych, miażdżycę, niewydolność sercową, a także zapalenie naczyń krwionośnych.

Ogólnie, długotrwała ekspozycja na silnie skażone powietrze kojarzona jest również z wadami wrodzonymi, uszkodzeniami systemu nerwowego, a także niewydolnością wątroby i śledziony. Według badania opublikowanego przez niemieckich naukowców w 2021 r. zanieczyszczenia powietrza odpowiadają corocznie za 9 milionów przedwczesnych zgonów w samej tylko Europie!

Niestety, skutki zanieczyszczeń są o wiele bardziej dalekosiężne. Według szacunków Europejskiej Agencji ds. Ochrony Środowiska rocznie kosztują one społeczeństwo EU od 277 do 433 miliardów euro. To więcej niż 2-3% rocznego PKB większości krajów członkowskich! Skąd te liczby? W rachunku podlicza się także takie efekty emisji szkodliwych gazów i pyłów, jak:

Ekologia.pl poleca
gleba
Zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby
Zanieczyszczenie gleb
Elektrownia węglowa Świerże Górne w Polsce. Źródło: CameraCraft/Shutterstock
Zanieczyszczenia powietrza, wód i gleby
Zanieczyszczenie środowiska

Spalanie paliw stałych w gospodarstwach domowych i kotłowniach osiedlowych pozostaje dużym problemem. Źródło: Skylines/Shutterstock

Jakie wyzwania nas czekają?

Analitycy uważają, że poważnym utrudnieniem w realizacji ambitnych celów emisyjnych jest stale rosnąca w Polsce liczba samochodów. Nawet mimo wykorzystania bardziej ekologicznych paliw zanieczyszczenia pochodzące z transportu są i będą wielkim problemem. Dalszym kluczowym problemem jest emisja komunalno-bytowa, która zdaniem GIOS odpowiada za 40% całkowitej emisji pyłów PM2,5 w Polsce. Zdaniem analityków, aby sytuacja uległa poprawie należy nie tylko wprowadzić zmiany legislacyjne, instytucjonalne i infrastrukturalne, ale także podnieść świadomość ekologiczną szerokiego społeczeństwa. Eksperci wskazują, że szczególnie istotne jest wprowadzenie standardów jakościowych dla paliw stałych, kontrola standardów emisyjnych kotłów, dofinansowanie modernizacji systemów grzewczych, a także wprowadzenie ograniczeń w zakresie wykorzystania paliw stałych do ogrzewania budynków i wody.


Pozostaje mieć nadzieję, że politycy, samorządy oraz przedstawiciele przemysłu będą potrafili znaleźć wspólny język i dostateczną motywację do współpracy w zakresie redukcji zanieczyszczeń środowiska. Każdy z nas może jednak przyczynić się do poprawy inwestując w czystsze rozwiązania energetyczne w domach oraz wybierając transport miejski lub rower zamiast samochodu!

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. „Ochrona środowiska 2021”, GUS, 2021;
  2. „Jakość powietrza w Polsce w roku 2020 w świetle wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska” Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2021;
  3. „Zanieczyszczenie powietrza wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi na stacjach tła miejskiego w 2020 roku”, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa 2021;
  4. „#Oddychaj Polsko. Raport o stanie powietrza 2020” Airly, 2020;
  5. „Jakość powietrza w Polsce – stan obecny i propozycje działań naprawczych”, Global Compact Network Poland, Warszawa 2022;
  6. „Zanieczyszczenia powietrza” Zintegrowana Platforma Edukacyjna, https://zpe.gov.pl/a/zanieczyszczenia-powietrza/D10IvM3rZ, 5/09/2022;
  7. „World Air Quality Report 2020” IQ Report, https://www.greenpeace.org/static/planet4-romania-stateless/2021/03/d8050eab-2020-world_air_quality_report.pdf, 5/09/2022;
  8. “Urban population exposure to air pollution in Europe over the last decades” Pierre Sicard i in., https://enveurope.springeropen.com/articles/10.1186/s12302-020-00450-2, 5/09/2022;
  9. “Air quality in Europe 2021” European Environment Agency, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2021, 5/09/2022;
4.9/5 - (11 votes)
Subscribe
Powiadom o
35 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

Wszędzie tam, gdzie w procesie produkcyjnym wydobywają się szkodliwe odpady niezbędne takie klapy żaluzjowe https://www.dsmtech.pl/produkty/klapa-prostokatna-pojedyncza które służą do odcinania i/lub regulacji strumienia gazów (np. spalin, powietrza) w kanałach o przekroju prostokątnym.

Ja bradziej proponuje aby każdy zainwestował w fotowoltanike niby niektórzy myślą ze to nic nie daje ale się mocno mylą. A noi tera można jeszcze dofinansowanie 5k wziąć za założenie paneli. I wgl czemu wszyscy myślą że zanieczyszczenie powietrza bierze się od samochodów moim zdaniem bardziej bierze się od tego że taki przeciętny kowalski bierze i pali śmieciami.

Jestem ciekaw co zrobisz za 30 lat z tymi panelami bo taka jest ich żywotność i z ołowiem który się w nich znajduje

Zacząć każdy powinien od siebie. Może to egoistyczne podejście, ale stosowane przez wielu moich znajomych, zwłaszcza tych, którzy mają małe dzieci. Domowy oczyszczacz powietrza i to najlepiej jak najwyższej klasy, bo technologia w tej branży bardzo szybko się rozwija. Aktualnie można już kupić, nawet w Polsce, oczyszczacz powietrza Ballu Air Master, który oczyszcza powietrze wewnątrz pomieszczenia i powietrze wchodzące z zewnątrz do mieszkania. Poza kilkom filtrami, w tym HEPA 11 ma generator zimnej plazmy i lampę UV, można go uruchamiać zdalnie przez odpowiednią aplikację.

i mykkk 2019 rok

elo benc riki tiki

jak nie będziemy używać ekologicznych paliw to powietrze będzie coraz bardziej skażone a bardzo dobrym rozwiązaniem jest pellet który nie emituje Co2 do atmosfery.

Nie emituje? Ooo A jakie są produkty spalania?

jak nie zmienimy preferencji dotyczącej paliw to będziemy mieli bardzo zanieczyszczone powietrze także im szybciej wymienimy piece na pellet tym lepiej.

no smog zatruwa powietrze dlatego jak najszybciej powinnismy zmienić opał na ekologiczny taki który nie zatruwa powietrza np pellet.

Przestań tu spamować i reklamować

Ja bronię się przed smogiem przenikającym do domu poprzez filtr powietrza Philipiaka. Urządzenie to świetnie je oczyszczacza nie tylko z toksyn ale też z alergenów, wirusów czy bakterii dlatego warto je mieć.

Witam! Misia, filtr powietrza Air Purifier marki Philipiak pomoże utrzymać w domu korzystny mikroklimat, uzdatniając efektywnie powietrze w pomieszczeniach do 250m3.

Pozdrawiam, Marta Kowalewska
Online Ekspert marki PHILIPIAK

Filtr powietrza to dobry pomysł. Ciekawe na ile procent oczyści powietrze w pomieszczeniu.

Długo trzeba czekać na pellet kupując go na http://www.epellety.pl ?

Napisz do mnie na insta Olis_0211 napisz mi ze to ty zebym wiedziała ze to ty ;D

Witam! Szymek, pellet zakupiony w sklepie internetowym epellety.pl dostarczany jest w terminie 5 dni roboczych od daty wpłynięcia płatności na konto sklepu. Data dostawy w głównej mierze zależy od firmy kurierskiej realizującej zamówienie.

Andrzej Wysocki
eRzecznik marek Lava i Olimp – pelletu firmy Stelmet

Szczęśliwie ja nie przykładam się do złego stanu powietrza a już na pewno nie poprzez ogrzewanie ponieważ korzystam z czystego paliwa jakim jest pellet. To ekologiczny opał który można też kupować online ze strony epellety.pl

Bzdury, przemysł to źródło zaledwie kilkunastu % całego zanieczyszczenia powietrza, reszta to gospodarstwa domowe i w sporadycznie spotykanych miastach transport. Jako student energetyki, przerabiałem tematy ochrony środowiska, oraz rozwiązywałem układy obiegów pary w elektrowniach i tak się składa, że większość tego co widzicie z lecących kominów to para wodna, która wcześniej została zużyta do chłodzenia (bo to najtańszy sposób). Jedynymi spalinami, są te powstałe w wyniku spalania węgla, ale są one kontrolowane oraz filtrowane tak, aby trzymać się norm, które obowiązują na terenie UE.

W związku z zaistniałą sytuacją pojawienia się smogu warto przyczynić się do ratowania nas wszystkich i natury…
Piece węglowe ogólnodostępne na polskim rynku zdecydowanie nam nie służą.
Ja wiele lat temu wymieniłam piec węglowy na piec na pelet. Ekologia i finanse miały tu ogromne znaczenie.
Z tego co mi wiadomo wiele gmin na dofinansowania do pieców na pelet.
warto przejrzeć takie strony jak:
https://zabierzmamiewegiel.pl/
https://www.wyszukiwarka-dotacji.pl/
pozdrawiam!

Wymiana pieców węglowych na nowocześniejsze nic nie da. Większość sprzedawanych pieców to piece górnego spalania, w miarę ekologiczne. Ale co z tego, jak ludzie nie potrafią w nich palić i palą metoda dolnego spalania jak to robili ich dziadkowie. Piec górnego spalania, rozpalany tradycyjnie od dołu kopci niemiłosiernie. Sam mam taki piec i to wcale nie drogi, ale jak się prawidłowo go rozpali, to w ogóle nie widać dymu ulatującego z komina. Ale jak teść czasami w nim napali po staremu, to siwo jest we wsi. Wciąż nie może zrozumieć jak można rozpalać piec od góry.

https://www.kostrzewa.com.pl/#!Press_room-MAMY_REKOMENDACJĘ_POLSKIEJ_IZBY_EKOLOGII__

Ja znalazłam firmę – polskiego producenta, który ma rekomendację polskiej IZBY EKOLOGII.
posiadają wszelkie certyfikaty. Zanim wybrałam konkretny piec naprawdę dużo czytałałam.

Na początek ja usuną ,bym dalszy samochody jeno osobowe i rozważył transport wieloosobowy oraz ,za pomocą ruchu fizycznego ,by osiągnąć mniejsze zatrucie atmosfery.

Kto jest autorem tego artykułu?

Cześć,
Budujemy czujnik pyłów PM10 i PM2.5 Mamy już gotowy prototyp i pierwsze dane, cały czas usprawniamy urządzenie. Jeśli kogoś ciekawi tematyka zanieczyszczenie powietrza, to zapraszamy na naszą stronę. Opisujemy budowę miernika, nasze eksperymenty, testy i pomiary jakości powietrza.

https://dustinsensor.com/budowa-miernika-zanieczyszczenia-powietrza-dustin-pm10-pm25/
https://dustinsensor.com/testujemy-czujnik-smogu-zbudowany-w-domu-nowe-warpno-luty-2016/

Mieszkam w Warszawie w centrum i zanieczyszczenie powietrza jest tak duże że bez oczyszczacza powietrza Boneco nie dałbym rady normalnie funkcjonować bo mam łuszczycę i gdy przychodzi kwiecień to jest masakra. Jedyne co mnie ratuje to przebywanie na świeżym powietrzu.

Słuchajcie ludkowie, weźmy się za ekologię, bo niedługo to tylko smogi bd na świecie, poczytajcie sb różne artykuły i zacznijcie dbać o środowisko, a szczególnie o powietrze… Pomyślcie, codziennie wdychamy dym z rury wydechowej samochodu… Buu.
Pozdrawiam :D

RYBNY OKON JEST NAJWIEKSZYM ZANIECZYSZCZENIEM POWIETZA NA PLANECIE TECZOWYCH MALP OPANOWANYCH PRZEZ DZIECI NEO

Potwierdzam prawdziwość tego stwierdzenia albowiem widziałem na własne oczy.
10/10

Nie aktualne to już jest w tym roku Nowy Sącz pobił rekord w zanieczyszczeniu powietrza

Potwierdzam ,ze powinniśmy zacząć dbadz o środowisko i ekologie

Mógł by to ktoś zaktualizować ? Zrobić analizę porównawczą z latami ubiegłymi ? Ta mapka na tej stronie wisi na pewno bite 3 lata jak nic.

A gdzie wcięło Warszawę??? Taka czysta się zrobiła???

są to dane za jaki rok?

guwniane poprawcie to