Epifity - występowanie i środowisko życia
Epifityczne rośliny naczyniowe występują głównie w strefie tropikalnej – w wilgotnych lasach równikowych oraz górskich lasach mglistych. Są to w większości rośliny zielne rosnące bezpośrednio na korze drzew (epifity korowe) lub w rozwidleniach pni lub gałęzi, gdzie gromadzą się martwe szczątki organiczne (epifity próchnicowe). Należy do nich ok. 25 tys. gatunków, z których najliczniej reprezentowane są paprocie z rodziny orliczkowatych (Pteridaceae), paprotkowatych (Polypodiaceae), zanokcicowatych (Aspleniaceae) oraz rozpłochowatych (Hymenophyllaceae), a także rośliny okrytonasienne z rodziny storczykowatych (Orchidaceae), bromeliowatych (Bromeliaceae), obrazkowatych (Araceae) i kaktusowatych (Cactaceae).Epifile (epifity rosnące na liściach drzew i krzewów) występują głównie w wilgotnych lasach równikowych; należą do nich glony, porosty, mszaki oraz niektóre gatunki z rodziny storczykowatych.
Na obszarach strefy umiarkowanej epifitami są głównie rośliny niższe (glony, porosty, mszaki i wątrobowce) porastające pnie i gałęzie drzew. Do epifitów w siedliskach wodnych zalicza się drobne glony porastające makrofity (np. trawy morskie, większe gatunki glonów). Rośliny te wraz z innymi osiadłymi organizmami wodnymi (bakteriami, grzybami, pierwotniakami i bezkręgowcami) tworzą zespół peryfitonu.
Epifity porastające drzewa w lesie deszczowym w Kostaryce. Wikimedia.org
Przystosowania epifitów
Epifity wykształciły wiele adaptacji morfologicznych i fizjologicznych, umożliwiających im nadziemny tryb życia oraz pobieranie wody i składników odżywczych. Zalicza się do nich:- przytwierdzanie się do pni i gałęzi drzew za pomocą wydzielanego śluzu (glony, porosty) lub korzeni czepnych (storczykowate);
- wytwarzanie drobnych nasion (storczykowate), owoców rozsiewanych przez wiatr (marzanowate) lub przenoszonych przez ptaki (bromeliowate, obrazkowate) w celu zasiedlania koron drzew;
- korzenie powietrzne, na których wykształca się welamen - gąbczasta warstwa komórek skórki służąca do pochłaniania i magazynowania wody z powietrza (obrazkowate, storczykowate);
- pseudobulwy (nibybulwy) – zgrubiałe łodygi magazynujące wodę i sole mineralne (storczykowate);
- zgrubiałe pędy magazynujące wodę (epifityczne kaktusy);
- liście pokryte włoskami tarczowatymi, których funkcją jest pobieranie wody (paprocie, bromeliowate);
- liście w formie lejka gromadzące wodę i resztki organiczne (paprocie zanokcicowate, bromeliowate);
- sztywne liście w formie rozetki gromadzące wodę (bromeliowate);
- plątanina liści lub korzeni powietrznych magazynująca szczątki organiczne, dzięki którym epifit tworzy własne środowisko glebowe;
- liście przekształcone w „doniczkę” zbierającą wodę u płaskli (Platycerium);
- redukcja liści zapobiegająca nadmiernej transpiracji (paprocie, storczykowate);
- myrmekotrofia – forma mutualizmu; pozyskiwanie przez epifity związków mineralnych (azotu) z rozkładających się odchodów i szczątków owadów pochodzących z kolonii mrówek zasiedlającej specjalnie wykształcone liście, ogonki liściowe lub łodygi epifitów, np. u mrówczeliny (Myrmecodia) z rodziny marzanowatych (Rubiaceae).
Korzenie powietrzne Taeniophyllum glandulosum z rodziny storczykowatych. Wikimedia.org
Rodzaje epifitów
Epifity, ze względu na rodzaj zależności z zasiedlaną rośliną, można podzielić na:- epifity przypadkowe – rośliny nie prowadzące epifitycznego trybu życia, niekiedy zasiedlające rozwidlenia pni lub spękania kory, w których gromadzi się próchnica, np. paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), żyworódka (Kalanchoe);
- epifity przygodne (fakultatywne) – rośliny rosnące na dnie lasu lub w koronach drzew, np. niektóre gatunki z rodziny bromeliowatych;
- hemiepifity (półporośla) – rośliny rozwijające się na podporze roślinnej do czasu ukorzenienia się w podłożu (hemiepifity pierwotne), np. figowce (Ficus), kluzja (Clusia); rośliny rozwijające się na dnie lasu, pnące się po podporze roślinnej i tracące z czasem kontakt z podłożem (hemiepifity wtórne), np. niektóre gatunki z rodziny obrazkowatych;
- holoepifity (epifity właściwe) – rośliny żyjące na podporach roślinnych bez kontaktu z podłożem, np. storczykowate.
Niektóre gatunki epifitów wykorzystują w pewnym stopniu roślinę, którą zasiedliły, np. gatunki z rodziny jemiołowatych (Viscaceae) pobierające z drzew wodę i sole mineralne za pomocą ssawek.
Epifityczny storczyk w brazylijskim lesie mglistym. Wikimedia.org
Znaczenie epifitów
Epifity pełnią bardzo ważna rolę w obiegu składników odżywczych w ekosystemach, w szczególności w wilgotnych lasach równikowych. Rozkładające się szczątki epifitów stanowią jedno z głównych źródeł materii organicznej opadającej na dno lasu.Epifity porastające drzewa są środowiskiem życia wielu organizmów, takich jak bakterie, grzyby, promieniowce oraz bezkręgowce (m.in. roztocza, skoczogonki, chrząszcze, mrówki, wciornastki, gryzki, osy i pająki). Woda gromadząca się w liściach epifitów z rodziny bromeliowatych jest ważnym mikrosiedliskiem dla niektórych gatunków glonów, bezkręgowców (np. larw muchówek), a także dla kijanek żab z rodziny drzewołazowatych (Dendrobatidae) i rzekotkowatych (Hylidae).
Epifity stanowią ważne źródło pokarmu dla wielu gatunków zwierząt, które korzystają z gromadzącej się w nich wody oraz odżywiają się ich liśćmi, kwiatami, nektarem, owocami oraz zamieszkującymi je bezkręgowcami. Epifity są roślinami bardzo ważnymi dla wielu gatunków ptaków z rodziny kolibrowatych (Trochilidae) oraz haczykodziobków (Diglossa) z rodziny tanagrowatych (Thraupidae), które odżywiają się ich nektarem.
Woda gromadząca się pomiędzy liśćmi neoregelii z rodziny bromeliowatych. Wikimedia.org
Bibliografia
- “Nowa Encyklopedia Powszechna PWN”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.;
- Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee; “Biologia”; Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. III ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998;
- Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, ; “Botanika T.1. Morfologia”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Thomas Marent; “Wilgotne lasy równikowe”; Wydawnictwo G+J, Warszawa 2007;
- promil
