Białe zwierzęta – poznaj najciekawsze gatunki
Trudno o lepszy kamuflaż na śniegu niż biała sierść. Białe zwierzęta nie są jednak związane wyłącznie z krainą wiecznych lodów – spotkać je można na wszystkich szerokościach geograficznych. Skąd więc bierze się ich barwa i jakie ma znaczenie? Czy brak pigmentu jest korzyścią ewolucyjną czy może wręcz przeciwnie? Białe zwierzęta nie przestają budzić wśród ludzi wielkich emocji.
Białucha arktyczna
Nazywane morskimi kanarkami białuchy arktyczne (Delphinapterus leucas) to wieloryby, które słyną z dwóch charakterystycznych cech: są całe białe oraz potrafią pięknie śpiewać. Niezwykłe zabarwienie skóry to adaptacja do życia w Oceanie Arktycznym, dzięki której łatwiej jest się schować wśród odłamków kry przed wiecznie głodnymi orkami niedźwiedziami polarnymi.
Co ciekawe, białuchy rodzą się szare i stopniowo tracą pigmentację osiągając dojrzałość – w przypadku samic „wybielenie” ma miejsce w wieku 7 lat, a w u samców 9. Zimą dla ochrony przed niskim temperaturami skóra na płetwach i grzbiecie często się pogrubia, przybierając żółtą barwę. Białuchy pozbywają się jej latem, ocierając się o żwir podczas dorocznych wycieczek w głąb rzek.
Ciekawostka: Charakterystyczny kształt głowy białuchy, porównywany czasem do melona, wynika z ulokowania organu echolokacyjnego na czele. U białuch jest on wyjątkowo duży i może zmieniać kształt pod wpływem nacisku.
Białucha arktyczna w niewoli, fot. Stan Shebs, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Niedźwiedź polarny
Północne połacie lodowe okupują majestatyczne niedźwiedzie polarne (Ursus maritimus), które Matka Natura doskonale przygotowała do radzenia sobie z mrozami rzędu -40°C. Ich główną adaptacją są dwie grube warstwy futra. Nie jest ono jednak wcale białe, jak mogłoby się wydawać, ale przeźroczyste. Kolor, który widzi ludzkie oko, jest wynikiem odbijania się światła od pozbawionego pigmentu, pustego w środku włosia.
Pod tym pozornie białym futrem znajduje się jeszcze izolująca warstwa tłuszczu o grubości nawet 11 cm – nic dziwnego, że kąpiele w lodowatej wodzie nie robią na uroczych misiach większego wrażenia. Dodatkowym wyposażeniem arktycznym są ogromne łapy o średnicy nawet 30 cm, pokryte wypustkami chroniącymi przed poślizgnięciem i zakończone 5-centymetrowymi szponami, które potrafią wczepiać się w lód.
Samica niedźwiedzia polarnego na Alasce, źródło: Alan Wilson, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Sowa śnieżna
Jako jedna z największych amerykańskich sów, sowa śnieżna (Bubo scandiacus) należy też do najcięższych, osiągając wagę nawet 1,8 kg. To po części wynik doskonałej izolacji chroniącej przed niskimi temperaturami tundry, gdzie gatunek prowadzi lęgi. Samce sowy śnieżnej są prawie całe białe – jest to niezwykle czysty odcień bieli, najczystszy wśród wszystkich drapieżców. Pióra samic są natomiast upstrzone brązowymi i czarnymi plamkami, co pozwala jeszcze lepiej wtopić się w krajobraz bezlistnych krzewów na śniegu.
Sowy śnieżne to wytrawni myśliwi, którzy polują również w dzień. Z racji na brak drzew na dalekiej północy, ptaki atakują zwykle z ziemi, a czasami wręcz zdarza się im podbiec za ofiarą raczej niż wzlecieć. Umiejętność skrywania się w otwartym krajobrazie jest więc kluczowa, aby nie być stale głodnym.
Sowa śnieżna w zimowym krajobrazie, fot. Mint_Images/envato
Wilk polarny
Do grupy białych drapieżników zalicza się również wilk polarny (Canis lupus arctos), który w rzeczywistości jest podgatunkiem wilka szarego. Ponieważ spędza całe swe życie na kanadyjskiej tundrze, na północ od linii lasów, zaadaptował się do biało-szarego pustkowia dzięki mniejszym rozmiarom oraz wyjątkowo gęstej, całkowicie białej sierści. Wilki polarne odgrywają kluczową rolę w jednym z najsurowszych ziemskich ekosystemów, utrzymując w ryzach liczebność karibu, wołów piżmowych i polarnych zajęcy.
Co ciekawe, wilki polarne w przeciwieństwie do swoich szarych kuzynów wydają się nie czuć strachu przed człowiekiem. Szczęśliwcy, którzy mieli okazje spotkać te piękne zwierzęta na dalekiej północy, relacjonowali, że białe wilki były pewne siebie, a nawet skore do zabawy. Naukowcy tłumaczą ten fakt brakiem negatywnych konotacji z rasą ludzką i jej siedliskami.
Wilk polarny to podgatunek wilka szarego typowy dla kanadyjskiej tundry, fot. cybernesco/envato
Zając polarny
Ofiarą polarnych wilków padają oczywiście zające polarne (Lepus arcticus), które od rodzimych szaraków różnią krótsze uszy, krótsze kończyny oraz solidna warstwa tłuszczu, stanowiąca aż 20% masy ciała zwierzęcia. Te przystosowania umożliwiły gatunkowi podbicie Grenlandii, północnej Kanady oraz okolicznych wysp. W niektórych regionach zające na lato szarzeją, aby lepiej wtopić się w krajobraz, ale mieszkańcy najdalszej północy cieszą się śnieżnobiałym futrem przez całe swe życie. Zdaniem naukowców to nie tylko świetny kamuflaż, ale także sposób na… nieprzegrzewanie się w trakcie szalonych biegów.
Co je zając polarny? To co znajdzie. W 95 % są to zdrewniałe łodygi i korzenie najtrwalszych gatunków roślin, które mogą pozwolić sobie na wegetację w mrozie. Latem zające chętnie ogryzają też warzywa, a od czasu do czasu ci zaciekli weganie dają się nawet skusić na rybę albo padlinę. Ten jadłospis zapijają… śniegiem.
Zając arktyczny na Grenlandii, źródło: Daniel W. Carstensen (UNESP, Rio Claro, Brazil), CC BY 4.0, via Wikimedia Commons
Kozioł śnieżny
Biała barwa nie musi być jednak wcale związana z życiem na śniegu. Kozioł śnieżny (Oreamnos americanus) wbrew nazwie spędza większość swych dni na skałach, wysoko w Górach Skalistych i na południu Alaski. Jest to największy ssak na Ziemi spotykany powyżej 4000 m n.p.m. Na tej wysokości, mimo że jest zimno, kozłowi nie grożą wilki, pumy ani niedźwiedzie.
Do życia w wiecznym chłodzie kozły śnieżne zaadaptowały się dzięki podwójnej warstwie sierści – wełnistemu podszyciu i długiemu wierzchniemu włosiu, które, jak u niedźwiedzia polarnego, jest w środku puste, co zapewnia doskonałą izolację.
Ciekawostka: Kozły śnieżne słyną z agresywnego temperamentu, który udziela się głównie samicom. Poza walkami między sobą potrafią zaatakować także ludzi, a nawet niedźwiedzia grizzly!
Liniejący kozioł górski, źródło: Foto: Martina Nolte
Podlistnik białawy
Do najbardziej zaskakujących zwierząt o białym umaszczeniu należy podlistnik białawy (Ectophylla alba) będący de facto nietoperzem! Spotykany jedynie w Hondurasie, Nikaragui, Kostaryce i Panamie jest widokiem naprawdę niezwykłym. Jego mały, pięciocentymetrowy tułów pokrywa puszyste białe futro, na tle którego wyróżniają się żółty nos, wargi i uszy. Słoneczna barwa okazuje się być wynikiem najwyższej wśród zwierząt koncentracji betakarotenu w tkankach.
Podlistnik białawy jest jednym z dwóch najmniejszych owocożernych nietoperzy na świecie. Z racji na swoje wymiary nie porywa się na mango, ale na figi, które stanowią 100% jego jadłospisu. Aby je znaleźć, przeczesuje terytoria o powierzchni nawet ponad 60 ha. Między lotami odpoczywa w namiotach, które samice budują z liści helikonii. Chronią one przed wiatrem i deszczem, a wewnątrz jednego namiotu schronienie znajduje nawet do 15 białych nietoperzy.
Podlistniki białawe na liściu, źródło: Charlie Jackson, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Czapla śnieżna
Uważana za najelegantszą spośród wszystkich czapli, czapla śnieżna (Egretta thula) zamieszkuje obszar obu Ameryk, okazyjnie zalatując do Europy. Jej upierzenie jest w całości śnieżnobiałe i doskonale kontrastuje z czarnym dziobem i nogami oraz żółtymi plamami wokół oczu i żółtymi stopami. Te ostatnie odgrywają kluczową rolę w polowaniach na ryby, zaganiając skutecznie ławice, tam, gdzie sięgnie dziób.
W okresie lęgowym na grzbiecie, szyi i głowie czapli śnieżnej wyrastają długie, delikatne pióra przypominające puch. W XIX w. stały się one krzykiem mody i sprzedawane były w cenie dwukrotnie wyższej niż złoto – eleganckie damy zdobiły nimi kapelusze. Ten właśnie trend doprowadził do znacznego wytrzebienia populacji czapli na początku XX w. Na szczęście, dzięki wysiłkom ekologów udało się ponownie zwiększyć liczebność tych nadobnych ptaków wodnych.
Czapla śnieżna w locie, źródło: Regular Daddy, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Mączlik białoskrzydły
Całe białe bywają również owady. Do najmniej lubianych z nich należy mączlik białoskrzydły (Bemisia tabaci) będący postrachem rolników i sadowników. Typowy dla obszarów tropikalnych rozprzestrzenił się ochoczo po świecie powodując milionowe szkody w uprawach. Smakuje mu ponad 500 gatunków roślin cennych dla człowieka, a dewastacja odbywa się podwójnym torem – poprzez bezpośrednią konsumpcję oraz przenoszenie groźnych chorób, zwłaszcza wirusowych.
Mączliki wykluwają się z białych jajeczek, a następnie przechodzą cztery fazy larwalne, w czasie których stają się kolejno zielone, białe, a następnie żółte. Dorosłe osobniki już mączysto białe, co wynika z wydzielania ogromnych ilości wosku na powierzchni całego ciała, a nawet skrzydeł.
Biały tygrys
Jednym z najbardziej zachwycających białych zwierząt na świecie jest biały tygrys, będący w rzeczywistości leucystycznym wariantem pigmentacji tygrysa bengalskiego (Panthera tigris). Winna jest mutacja w jednym pojedynczym genie, który sprawia, że tygrysowi brakuje pigmentu znanego jako feomelanina. W rezultacie słynne czarne pasy pozostają, a jedynie włosie między nimi staje się białe lub prawie białe. Dodatkowo wielki kot ma wówczas niebieskie oczy.
Niestety, zachwyt człowieka nad białym tygrysem spowodował, że zaczęliśmy sztucznie krzyżować koty, tak aby uzyskać więcej białych osobników. Tymczasem leucyzm u tygrysów nie jest wygodą, ale poważnym defektem, który nie pozwala drapieżnikom skryć się w zaroślach. Dodatkowo, ciągłe krzyżowanie spokrewnionych osobników o recesywnych genach prowadzi do rozwoju wielu wad wrodzonych łącznie z deformacjami cewy nerwowej i zaburzeniami organów wewnętrznych. WWF przestrzega przed wspieraniem rzekomych programów ochrony białych tygrysów, które de facto są jedynie sposobem na zbijanie majątku kosztem zwierząt.
Białe tygrysy mają czarne pręgi i niebieskie oczy, źródło: anankkml/envato
Fascynacja białymi zwierzętami jest swego rodzaju klątwą. Oprócz tygrysów i czapli, podobny los od wieków spotyka białe jelenie, pawie, lisy polarne czy nosorożce. Może pora przestać oceniać faunę w kategorii modnych i unikalnych kolorów, które potrzebujemy mieć, oglądać lub dotykać?
- “Leucism vs. Albinism in the Animal Kingdom” Katherine Gallagher, https://www.treehugger.com/whats-the-difference-between-albino-and-leucistic-4864546, 4/12/2024;
- “Beluga whale” NOAA Fisheries, https://www.fisheries.noaa.gov/species/beluga-whale, 4/12/2024;
- Polar Bears International, https://polarbearsinternational.org/polar-bear-facts/, 4/12/2024;
- “8 Fascinating Facts About Snowy Owls” US Fish & Wildlife Service, https://www.fws.gov/story/8-fascinating-facts-about-snowy-owls, 4/12/2024;
- “Arctic Wolves” Ifaw, https://www.ifaw.org/international/animals/arctic-wolf, 4/12/2024;
