Dlaczego deszcz ma zapach i co to mówi o zdrowiu naszej planety?
Każdy z nas go zna – głęboki, ziemisty i zaskakująco przyjemny zapach deszczu, który kojarzy się z wiosną i latem. Naukowcy fascynowali się nim od wieków, zgłębiając przyczyny, dla których deszcz pachnie tak, a nie inaczej. Niestety, ów aromat zaczął się w ostatnich latach zmieniać, a przyczyną jest oczywiście działalność człowieka. Co można wyczytać z zapachu deszczu?
Petrichor, czyli zagadka pachnącego deszczu
Już w XIX w. zapach deszczu, a dokładniej świata po deszczu, budził zainteresowanie chemików. Dopiero w 1964 r. jednak zjawisko doczekało się pierwszej naukowej publikacji i własnej nazwy: „petrichor” powstałego z połączenia dwóch greckich słów: petra czyli skała oraz ikhor, czyli krew mitycznych bogów starożytnej Grecji.
Ich autorami była para australijskich naukowców: Isabel Bear oraz Dick Thomas. Na łamach prestiżowego czasopisma „Nature” zasugerowali oni, że woda opadowa uwalnia z ziemi oleje eteryczne wydzielane przez poszczególne rośliny w okresie suszy. W swoich badaniach trafnie zidentyfikowali również związek zwany geosminą, który wydaje się kluczowym elementem zapachu deszczu.
Dlaczego zapach deszczu wydaje się człowiekowi przyjemny? Mimo, że nie ma woni kwiatów czy ziół zdaniem naukowców zamiłowanie do aromatu nasiąkniętej wodą ziemi jest atawizmem związanym z historią ludzkości. W czasach bez wodociągów nadejście deszczu było zwykle największym błogosławieństwem.
Deszcz spadający na ziemię uwalnia obecne w niej substancje zapachowe, fot. maxbelchenko/envato
Skąd się bierze zapachu deszczu?
Po dekadach pogłębionych badań teoria Bear i Thomasa została doprecyzowana. Dziś wiemy już, że to co kojarzymy z zapachem deszczu jest rzeczywistością wynikową nakładania się wielu różnych zjawisk i aromatów. Stąd też łatwo zrozumieć, że aromat po deszczu nie zawsze jest dokładnie taki sam.
Za najbardziej charakterystyczną nutę zapachową odpowiadają bakterie z rodzaju promieniowców (Actinomycestes), powszechnie występujące w glebie i mające charakterystyczną strukturę nitek. Jednym z produktów ich przemiany materii jest właśnie geosmina, organiczny związek wyczuwalny ludzkim nosem już przy bardzo niskich stężeniach. Geosminie zawdzięczamy nie tylko aromat mokrej ziemi, ale również stęchły zapach nieświeżej żywności.
Gdy deszcz spada na ziemię, uwalnia aerozole w niej uwięzione. Oprócz geosminy należą dni nich wspomniane wyżej olejki eteryczne (terpenoidy) wysychających roślin. Im wolniej spadają krople, tym proces jest intensywniejszy, co wyjaśnia, dlaczego słynny zapach deszczu jest najwyraźniejszy po mżawkach.
Dodatkową nutę do deszczowych aromatów dodaje często ozon powstający podczas burzy, gdy błyskawice rozdzielają atomy cząsteczek tlenu i azotu, umożliwiając formowanie się nowych cząsteczek.
Tabela przedstawiająca czynniki wpływające na zapach deszczu; opracowanie własne
Zapach deszczu a zmiana klimatu
Petrichor może mieć różne nasilenie w zależności od temperatury, intensywności deszczu, jakości gleby, lokalnej roślinności. Postępująca zmiana klimatu również okazuje się mieć na niego znaczący wpływ. Przede wszystkim wyższe temperatury i powtarzające się okresy suszy zmieniają aktywność mikroorganizmów bytujących w glebie, w tym produkujących geosminę promieniowców. To samo dotyczy produkcji olejów w tkankach roślinnych.
Zapach deszczu zmienia się również na niekorzyść pod wpływem zanieczyszczenia powietrza. Zwiększone stężenie dwutlenku siarki i tlenków azotu prowadzi do rozwoju reakcji chemicznych z petrichorem, wskutek czego dobrze znany aromat może ulec zasadniczej metamorfozie. Kolejnym czynnikiem wpływającym na nasze wrażenie węchowe bywają miejskie wyspy ciepła, które tworzą już swoje własne mikroklimaty.
Globalna zmiana klimatu powoduje nie tylko susze, ale również anomalia opadowe. Coraz częściej mamy do czynienia z nawalnymi deszczami i wynikającymi z nich powodziami. Strumienie wody wypłukują z gleby związki i również mogą wpływać na petrichor.
Powodzie wpływają na zawartość gleby i mogą zmieniać petrichor, fot. hokietim/envato
Jak zmiana zapachu deszczu wpływa na środowisko?
Jeśli zaobserwujesz, że zapach deszczu nie jest już taki, jaki pamiętasz z dzieciństwa, to najprawdopodobniej nie wina Twojej melancholii, ale efekt ludzkiej działalności na Ziemi. Zmiany w petrichorze niestety nie są jedynie mankamentem zmysłowym, ale przekładają się na szereg poważnych konsekwencji ekologicznych.
Taki a nie inny skład gleby i powietrza, jak również poziom temperatur to warunki kluczowe dla dobrobytu ekosystemów w poszczególnych strefach klimatycznych i geograficznych. Gatunki, które w ciągu tysięcy, a nawet milionów lat adaptowały się do konkretnych siedlisk, nie lubią nagłych zmian. A wszystko, co dzieje się w ostatnim stuleciu, z punktu widzenia ewolucji trzeba nazwać nagłym.
Bakterie zasiedlające glebę, w tym produkujące geosminę promieniowce, choć niewidoczne i większości z nas nieznane, są w rzeczywistości kluczowe dla obiegu związków odżywczych w ekosystemie, żyzności ziemi i zdrowia roślin. Jeśli zapach deszczu jest podejrzanie inny, to może oznaczać, że zmienia się kondycja gleby, prawdopodobnie na niekorzyść.
Gdy zmienią się warunki glebowe, odbije się to lokalnej florze, a bardziej podatne gatunki zaczną wymierać kosztem tych inwazyjnych. Zmiana szaty roślinnej pociągnie za sobą szok dla zwierząt, które mogą zacząć zmieniać swe zwyczaje, przesiedlać się lub rezygnować z rozmnażania. To już zaś pełne zakłócenie zdrowia ekosystemów, które wpływają m.in. na naszą produkcję żywności.
Kiedy znów więc nadejdzie letni deszczyk, wyjdź z domu, zrób głęboki wdech i spróbuj wyczuć nosem petrifor. To jeden z najlepszych sposobów, aby dowiedzieć się, co faktycznie dzieje się wokół nas!
Zapach deszczu (Petrichor) – najczęściej zadawane pytania
Skąd się bierze zapach deszczu?
Zapach deszczu to efekt działania kilku czynników: przede wszystkim petrichoru, czyli związku chemicznego uwalnianego przez rośliny i bakterie glebowe, a także ozonu powstającego w wyniku wyładowań atmosferycznych.
Czym jest petrichor?
Petrichor to mieszanka związków organicznych, zwłaszcza geosminy, wytwarzanych przez bakterie z rodzaju Streptomyces. Gdy deszcz uderza o suchą ziemię, związki te unoszą się w powietrzu, tworząc charakterystyczny, świeży zapach.
Czy zapach deszczu może wpływać na nasze samopoczucie?
Tak, wiele osób kojarzy zapach deszczu z relaksem i spokojem. Może on wywoływać pozytywne skojarzenia, a nawet działać uspokajająco, zwłaszcza u osób wrażliwych na zapachy.
Czy można sztucznie odtworzyć zapach deszczu?
Tak, niektóre perfumy lub odświeżacze powietrza zawierają geosminę lub syntetyczne odpowiedniki, które mają imitować naturalny zapach deszczu.
Opublikowany: 16 maja, 2025
- „Petrichor: What Causes the Earthy Smell After Rain?” Kathryn Withborn, https://science.howstuffworks.com/nature/climate-weather/atmospheric/question479.htm, 14/04/2025;
- “Petrichor: why does rain smell so good?” Mary Halton, https://www.bbc.com/news/science-environment-44904298, 14/04/2025;
- “Why Does Rain Smell?” Marshall Shepherd, https://www.forbes.com/sites/marshallshepherd/2023/07/19/why-does-rain-smell/, 14/04/2025;
- “Genesis of petrichor” I.J. Bear, R.G. Thomas, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0016703766900251, 14/04/2025;
- Germain Meulemans, Anaïs Tondeur. Petrichor: on correspondence between the ground and the sky. OASE : Journal for Architecture, 2022, 109, pp.80-83. ffhal-03821865f ;
