Hematyt kamień – opis, właściwości i występowanie hematytu

Nazwa hematyt pochodzi od greckiego słowa „hema” oznaczającego krew. Wiele odmian tego powszechnego minerału ma faktycznie krwistoczerwoną barwę, choć najsłynniejsze są szare i czarne kryształy, chętnie wykorzystywane w przystępnej cenowo biżuterii. W przeciwieństwie do wielu kamieni szlachetnych hematyt ma jednak dużo więcej interesujących zastosowań niż tylko dekoracyjne.

Hematyt to po prostu tlenek żelaza o wzorze sumarycznym Fe₂O₃. Wszechobecny w skałach i glebie, jest przede wszystkim ceniony jako ruda żelaza – zawiera bowiem w sobie aż 70% cennego metalu.

Występowanie i pozyskiwanie hematytu

Jako minerał skałotwórczy hematyt obserwowany jest w skałach osadowych, metamorficznych oraz magmowych na obszarze całego świata. Dawniej wydobywany był w tysiącach lokalizacji – jest to proces dość łatwy, gdyż złoża minerału znajdują się w płytkich warstwach skorupy ziemskiej. Współcześnie wydobycie skupione jest raczej w mniejszej ilości kopalń, ale o większej skali produkcji. Wydobywana ruda dzięki większym inwestycjom technologicznym zwykle przetwarzana jest od razu na miejscu.

Do największych producentów hematytu na świecie należą Chiny, Australia, Brazylia, Indie, Rosja, Ukraina, Południowa Afryka, Kanada, Wenezuela oraz Stany Zjednoczone. Najważniejsze pod względem gospodarczym złoża znajdują się wokół Jeziora Górnego w Północnej Ameryce – rocznie pozyskuje się tutaj nawet 75 milionów ton hematytu.

Pod względem geologicznym warunki sprzyjające występowaniu hematytów to wstęgowe rudy żelaza, stojąca woda, gorące źródła mineralne czy aktywność wulkaniczna. Ponadto drobne kryształy hematytu bywają skutkiem erozji gleby – tłumaczy to fakt, dlaczego w niektórych rejonach świata wysuszona, zwietrzała ziemia jest czerwona.

Ciekawostka:
Według NASA hematyt jest jednym z najpowszechniejszych minerałów na Marsie. To właśnie dzięki niemu ziemski sąsiad zyskał sobie przydomek „Czerwonej planety”.

Historia hematytu

Prawdopodobnie już ponad 150 tysięcy lat temu ludzie zamieszkujący południowe wybrzeże Południowej Afryki wykorzystywali czerwony hematyt do pierwszych pisemnych znaczeń w naszej historii. Ślady hematytu znaleziono również w grobowcach pochodzących sprzed 80 tysięcy lat. Na Węgrzech z kolei ok. 5000 lat p.n.e. istniały kopalnie „czerwonej kredy”. Starożytni Egipcjanie stosowali hematyt jako barwnik do zdobienia grobowców faraonów, zaś północnoamerykańscy Indianie jako pigment do zdobienia twarzy. Przez długie tysiące lat był on asocjowany nie tylko z krwią, ale także z potężną magią.

Według naukowców hematyt odegrał ważną rolę w rozwoju cywilizacji. Począwszy od epoki żelaza był głównym źródłem surowca na broń, narzędzia, a potem rozwój linii kolejowych.

Właściwości hematytu

W stanie naturalnym hematyt występuje pod bardzo różnymi postaciami – niektóre mają nawet swoje własne nazwy. Zbite, skrytokrystaliczne grudki znane są jako żelaziak czerwony, grubokrystaliczna forma to błyszcz żelaza, a cienkotabliczkowa to inaczej mika żelazna. Odmiany naciekowe i skorupowe zwane są natomiast krwawnikiem, zaś proszkowe i pylaste śmietaną hematytową – w warunkach podwyższonej wilgotności tworzy ona charakterystyczną maź. Kryształy hematytu mają układ trygonalny, a niezależnie od barwy zawsze wyróżniają się czerwoną rysą – to najłatwiejszy sposób ich identyfikacji.

Ogólnie hematyty bywają czarne, stalowoszare, brązowe, czerwonobrązowe oraz czerwone. Mogą tworzyć kryształy, zbitki o metalowym połysku lub drobnoziarnisty piasek. Wszystkie są dobrymi przewodnikami i są znacznie twardsze oraz bardziej kruche niż samo żelazo (5,5 – 6,5 w skali Mohsa). W przeciwieństwie do żelaza i magnetytu hematyt nie wykazuje jednak silnych właściwości magnetycznych.

Zastosowania hematytu

Do dzisiaj głównym zastosowanie hematytu na świecie jest pozyskiwanie żelaza. Wszystkie inne sposoby wykorzystania stanowią zaledwie niewielki procent globalnej produkcji. Nie oznacza to jednak wcale, że nie są istotne.

Historycznie hematyty oprócz źródła żelaza służyły ludziom przede wszystkim jako barwniki – korzystali z nich np. renesansowi mistrzowie pędzla. Do dzisiaj ochra czerwona jest cenionym pigmentem naturalnym o wyjątkowej trwałości. Na bazie hematytu przygotowuje się jednak również inne odcienie, np. fiolety, brązy, a także pigmenty umbrę oraz sienę.

Poza tym z hematytów wyrabia się również biżuterię. Szczególną popularnością cieszą się polerowane czarne i stalowe korale, które są wytrzymałe, atrakcyjnie połyskliwe i stosunkowo niedrogie. Wykonuje się z nich bransoletki, naszyjniki czy kolczyki, czasem oprawia się je również w srebro. W jubilerstwie proszek z hematytu stosowany jest również do polerowania złotek i srebrnej biżuterii.

Dodatkowo hematyty wykorzystywane są np. w sprzęcie medycznym. Dzięki wysokiej gęstości są w stanie blokować promienie RTG, więc stanowią efektywne bariery ochronne. Z hematytu wytwarza się również balast dla statków. Ponadto sproszkowany hematyt służy do przygotowania roztworu, dzięki któremu możliwe jest oddzielanie kruszonego węgla od innych zanieczyszczeń. Na tej samej zasadzie minerał wykorzystywany jest w nowoczesnej nanotechnologii do usuwania metali ciężkich z wody.

Symbolizm hematytu

Jak wiele innych minerałów, hematyt asocjowany jest rzekomymi właściwościami leczniczymi. Nie jest to fakt potwierdzony naukowo, ale zwolennicy litoterapii twierdzą, że kontakt z „kamieniami z żelaza” stymuluje krążenie krwi, redukuje nadciśnienie, wspomaga pracę nerek oraz wzmacnia siłę fizyczną i wytrzymałość. W szerszym kontekście spirytualnym jest również polecany jako ochrona przed negatywną energią i talizman zapewniający dobre emocjonalne samopoczucie.

Dla kogo hematyt?

Polerowany hematyt to kamień, który budzi bardzo pozytywne odczucia. Wielu ludzi ceni sobie jest ciężkość w dłoni i piękny metaliczny połysk. Nic dziwnego, że dekoracje z hematytu cenione są przez obie płcie. Hematyt jest kamieniem urodzinowym dla osób spod znaku Wodnika, ale z jego korzystnego wpływu w specjalny sposób korzystać mają również osoby spod znaku Barana.

Bransoletka czy naszyjnik z hematytu mogą być noszone jako amulet – wielu osobom pomaga sama świadomość bycia „chronionym” przez kamień, który de facto blokuje nawet promieniowanie X. Według koncepcji Feng Shui warto umieszczać go w domu dla rozproszenia negatywnych wibracji energetycznych. Każdy kto wierzy w taką formę interwencji, może zyskać na dobrym samopoczuciu, choćby tylko z powodu efektu placebo!