Powodzie, susze i upały to nowa rzeczywistość
Układ niskiego ciśnienia o nazwie Boris wywołał ulewy w Środkowej Europie, co doprowadziło do jednych z najgorszych powodzi od prawie trzech dekad w Czechach i Polsce. „To nie jest pojedyncze odstępstwo od normy. To nowa rzeczywistość” – alarmują polscy naukowcy.
Premier Polski, Donald Tusk, ogłosił stan wyjątkowy na zalanych terenach i zapowiedział utworzenie funduszu pomocy doraźnej w wysokości 1 mld złotych. Tusk powiedział, że jest w kontakcie z przywódcami innych dotkniętych powodzią krajów i że zwrócą się do UE o pomoc finansową. „Od dziś każdy, kogo dotknęła powódź – zawalone budynki, zalane garaże, zgubione samochody, straty związane z powodzią – będzie mógł łatwo ubiegać się o fundusze” – powiedział. Ponad 2600 osób zostało ewakuowanych w ciągu ostatnich 24 godzin w całej Polsce, według ministra obrony Władysława Kosiniaka-Kamysza. Stając w obliczu krytyki ze strony opozycji, polski premier Donald Tusk powiedział w X: „Teraz liczy się tylko pomoc dla ludzi zagrożonych powodzią i działania państwa. Ci, którzy mogą, niech pomagają, ci, którzy nie mogą, niech nie przeszkadzają. Polityka musi ustąpić miejsca solidarności”.
Jednak zdaniem naukowców, klasa polityczna nie bierze dostatecznej odpowiedzialności za działania na rzecz poprawy sytuacji środowiskowej
„Ostatnie dni w Polsce to podręcznikowy tydzień upływający w dobie zmieniającego się klimatu” – czytamy w apelu wystosowanym przez naukowców do parlamentarzystów. „Problem ten z każdym dniem będzie rzucał się większym cieniem na życie wszystkich obywateli Polski”. Apel podpisali badaczki i badacze z m.in. Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Śląskiego i Szkoły Głównej Handlowej.
Susze na przemian z powodziami – nowa rzeczywistość?
Gwałtowne opady deszczu i powodzie, z którymi mierzy się teraz południe Polski, poprzedziły fale upałów z temperaturą oscylującą wokół 30 stopni Celsjusza. Od 3 do 9 września wystąpiło sześć rekordowo ciepłych dni z rzędu. Gdy w końcu nadeszły opady, ich skala osiągnęła katastrofalne rozmiary, skutkując zalaniem wielu miejscowości i stratami istnień ludzkich ratowanych ogromnym wysiłkiem służb. Jednocześnie, w Polsce nadal utrzymuje się obniżony poziom wody w rzekach i jeziorach, określany jako susza hydrologiczna.
Ekstremalne opady deszczu stają się coraz częstsze i intensywniejsze w Europie Środkowej, podobnie jak w większości świata. Dlaczego tak się dzieje? Czynników jest wiele. Naukowcy ostrożnie przypisują ekstremalne deszcze wpływowi człowieka, ponieważ bardzo dużo czynników kształtuje cykl wodny. Chociaż powszechnie wiadomo, że cieplejsze powietrze może zatrzymać więcej wilgoci, to czy wystąpią gwałtowne ulewy, zależy również od tego, ile wody jest dostępne. Sonia Seneviratne, klimatolog z ETH w Zurychu, powiedziała, że natychmiastowe analizy powodzi w środkowej Europie sugerują, że większość pary wodnej pochodziła z Morza Czarnego i Morza Śródziemnego, które stały się cieplejsze w wyniku wywołanego przez człowieka załamania klimatu, co spowodowało wyparowanie większej ilości wody do powietrza.
Cieplejsze powietrze może zatrzymać więcej wilgoci – około 7% na każdy 1 st. C wzrostu temperatury. Ta dodatkowa wilgoć może prowadzić do większych opadów deszczu. Europa ociepliła się szczególnie szybko w ostatnich dekadach. Ostatnie pięć lat było średnio o około 2,3 st. C cieplejszych niż druga połowa XIX wieku – szacuje europejska służba klimatyczna Copernicus.
Wzrosty temperatur powodują również, że więcej opadów spada w postaci deszczu zamiast śniegu, co może sprawić, że regiony wysokogórskie będą podatne na powodzie i osuwiska. Badanie z 2022 r. opublikowane w czasopiśmie naukowym Nature wykazało, że w zaśnieżonych, wysoko położonych częściach półkuli północnej ekstremalne opady deszczu wzrosły średnio o 15% na każdy 1 stopień.
Dlatego można powiedzieć, że to nie jest pojedyncze odstępstwo od normy. To nowa rzeczywistość, o której nadejściu środowiska naukowe i strona społeczna informowały od bardzo dawna – alarmują polscy naukowcy.
Podobne wnioski płyną z nowego badania opublikowanego na łamach Nature Geoscience. Naukowcy z Centrum Międzynarodowych Badań Klimatycznych CICERO w Norwegii uważają, że ekstremalne warunki pogodowe mają gwałtownie nasilić się w ciągu najbliższych 20 lat.
Aktualne symulacje klimatyczne pokazują, że około 70 procent światowej populacji — 5,6 miliarda ludzi — powinno spodziewać się zmian ekstremalnych temperatur i opadów deszczu w przyszłym scenariuszu. Niektóre zmiany są już w trakcie, a badanie ujawnia, jak szybko warunki pogodowe zmienią się w ciągu następnych 20 lat, nawet przy redukcji emisji.
Od obniżenia komfortu życia i podniesienia kosztów życia, przez zagrożenie dla zdrowia i życia obywateli, nieodwracalne zniszczenie przyrody w Polsce, rosnące koszty gospodarcze po destabilizację społeczną. – wymieniają naukowcy w apelu. Już dziś wskutek suszy rosną ceny żywności, fale upałów przyczyniają się do wzrostu hospitalizacji, szczególnie wrażliwych pacjentów, a powodzie i podtopienia powodują straty po stronie państwa, przedsiębiorców i obywateli Polski.
Jakie wnioski powinniśmy wyciągnąć z tegorocznej powodzi?
„Ostrzegaliśmy, a nie widzimy skutecznej inicjatywy politycznej mającej na celu uchronienie obywateli przed skutkami zmiany klimatu. Przez lata kolejne rządy konsekwentnie ignorowały potrzebę zmian, transformację energetyczną odkładając, w najlepszym wypadku, na półkę.”
Zarówno na poziomie kraju, jak i samorządów, miast i wsi brakuje opartych o wiedzę naukową strategii adaptacji do zmiany klimatu – na przykład susz i gwałtownych powodzi, które obserwujemy w tym tygodniu. Brak nam poważnego potraktowania tego wyzwania i jego systemowego rozwiązania. Tymczasem problem ten z każdym dniem będzie rzucał się większym cieniem na życie wszystkich obywateli Polski.
Naukowcy apelują o przeciwdziałanie skutkom zmian klimatu
Dlatego naukowcy apelują o rozpoczęcie poważnej debaty parlamentarnej o sposobach wyjścia z kryzysu klimatycznego, przyspieszeniu procesu dekarbonizacji całej gospodarki Polski, a także nadania trybu priorytetowego adaptacji do zmiany klimatu. Zadajemy głośno pytanie: Co państwo robicie, by chronić obywateli przed skutkami spowodowanej przez człowieka zmiany klimatu?
Powodzie, jedna z najpowszechniejszych klęsk żywiołowych, są często niszczycielskie. Gwałtowne prądy mogą porwać ludzi, zniszczyć krytyczną infrastrukturę, dziką przyrodę i żyzną glebę, pozostawiając po sobie zniszczenie i potężne szkody gospodarcze, gdy woda opada. Szacuje się, że od 2000 r. odsetek osób narażonych na powodzie wzrósł o 24%.
Apel podpisali naukowcy z m.in. Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Śląskiego i Szkoły Głównej Handlowej, w tym:
prof. dr hab. Piotr Skubała, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Team Europe Direct, Państwowa Rada Ochrony Przyrody
dr hab. inż. Zbigniew M. Karaczun, profesor w Katedrze Ochrony Środowiska i Dendrologii SGGW, Polski Klub Ekologiczny
dr Paulina Sobiesiak-Penszko, Instytut Spraw Publicznych
dr hab. inż. Tadeusz Pomianek, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
dr Maciej Grabowski, Centrum Myśli Strategicznych
dr hab. Bogdan H. Chojnicki, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
prof. dr hab. Andrzej Elżanowski, Uniwersytet Warszawski, Polskie Towarzystwo Etyczne
dr Marzena Cypryańska-Nezlek, Centrum Działań dla Klimatu i Transformacji Społecznych, Uniwersytet SWPS
Prof. dr hab. Ewa Bińczyk, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Komitet Naukowy Koalicji Klimatycznej
Fundacja Edukacji Klimatycznej
dr Krzysztof M. Księżopolski, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Szkoły Głównej Handlowej
dr Joanna Gutral, Centrum Działań dla Klimatu i Transformacji Społecznych, Uniwersytet SWPS
dr Adrian Wójcik, Instytut Psychologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Marcin Popkiewicz, analityk megatrendów, ekspert i dziennikarz
Prof. dr hab. Joanna Wibig, Zakład Meteorologii i Klimatologii, Uniwersytet Łódzki
dr hab. Michał Żmihorski, Instytut Biologii Ssaków PAN
prof. dr hab. Małgorzata Bzowska-Bakalarz, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
dr hab. inż. Jan Krupa, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie
dr hab. Iwona Wagner, prof. Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra UNESCO Ekohydrologii i Ekologii Stosowanej
dr Agnieszka Liszka-Dobrowolska, Fundacja Climate Strategies Poland
Prof. dr hab. Małgorzata Godlewska, Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii PAN
dr Sebastian Szklarek, Europejskie Regionalne Centrum Ekohydrologii Polskiej Akademii Nauk
- Koalicja Klimatyczna; "Apel naukowców do Sejmu: “Powodzie, susze i upały to nowa rzeczywistość”"; https://koalicjaklimatyczna.org/apel-naukowcow-do-sejmu-powodzie-susze-i-upaly-to-nowa-rzeczywistosc; 16-09-2024;
- Ajit Niranjan; "Climate scientists troubled by damage from floods ravaging central Europe"; https://www.theguardian.com/world/2024/sep/16/climate-scientists-troubled-by-damage-from-floods-ravaging-central-europe; 16-09-2024;
