powódź

Powódź — Powódź – klęska żywiołowa polegająca na wezbraniu wód i przekroczeniu normalnego stanu brzegowego w ciekach naturalnych (rzekach, potokach, strumieniach, strugach) i sztucznych (kanałach wodnych), zbiornikach wodnych (jeziorach, stawach) bądź morzach lub oceanach, przyczyniająca się do zatopienia rozległych obszarów lądowych (np. dolin rzecznych, depresji, terenów przybrzeżnych). Główne przyczyny powodzi obejmują intensywne lub długotrwałe opady deszczu (tzw. powódź opadowa), gwałtowne spływy wód roztopowych (tzw. powódź roztopowa), zatory lodowe i śryżowe na ciekach wodnych (tzw. powódź zatorowa), wiatry sztormowe (tzw. powódź sztormowa), fale oceaniczne wywołane podwodnym trzęsieniem ziemi lub wybuchem wulkanu (tzw. tsunami) bądź uszkodzenia obiektów hydrotechnicznych (np. zerwanie tamy). Powódź stanowi istotne zagrożenie dla życia i zdrowia ludności, mienia, działalności gospodarczej i środowiska, z związku z czym konieczne jest stosowanie środków zapobiegających lub ograniczających jej skutki (np. budowli przeciwpowodziowych).

Przyczyny powodzi

Powódź jest klęską żywiołową polegającą na wezbraniu wód i przekroczeniu normalnego stanu brzegowego w ciekach naturalnych (np. rzekach, potokach, strumieniach, strugach), ciekach sztucznych (np. kanałach wodnych), zbiornikach wodnych (np. jeziorach, stawach) bądź morzach lub oceanach, przyczyniającą się do zatopienia rozległych obszarów lądowych – dolin rzecznych (głównie równin zalewowych), depresji bądź terenów przybrzeżnych.

Przyczyny powodzi. Źródło: Shutterstock

Główne przyczyny występowania powodzi obejmują:

• intensywne lub długotrwałe opady atmosferyczne (deszcze nawalne, tzw. oberwanie chmury
• gwałtowne i nagłe spływy wód roztopowych pochodzących z topniejącej pokrywy śnieżnej lub lodowej (tzw. roztopy wiosenne);
• zmniejszenie przepływu bądź całkowite zatamowanie biegu rzeki przez kry lodowe (zatory lodowe) lub lód prądowy, tzw. śryż (zatory śryżowe);
• oddziaływanie silnych wiatrów sztormowych powodujących wtłaczanie wód morskich w górę cieku wodnego (np. rzeki) (tzw. cofka wiatrowa);
• ogromne fale oceaniczne wywołane podwodnym trzęsieniem ziemi lub wybuchem wulkanu (tzw. fale tsunami);
• zmiany użytkowania gruntów, np. wylesianie, złe praktyki rolnicze (np. osuszanie obszarów podmokłych pod uprawę i pastwiska), regulacja rzek, wzrost urbanizacji;
• uszkodzenia obiektów hydrotechnicznych (np. przerwanie tamy, zapory wodnej lub wałów przeciwpowodziowych).

Obszary suche, cechujące się nieprzepuszczalnym podłożem (np. pustynie, kaniony, obszary wyżynne i górskie) narażone są na gwałtowne podtopienia (tzw. powodzie błyskawiczne) spowodowane przez nawalne opady deszczu występujące nad pobliskimi wzgórzami bądź grzbietami górskimi. Powodzie błyskawiczne na terenach zurbanizowanych (tzw. powodzie miejskie) związane są z dużym udziałem powierzchni nieprzepuszczających wody (np. dróg, chodników, parkingów, gęstej zabudowy), niewielką ilością obszarów zieleni absorbujących wodę opadową (np. parków, skwerów) oraz niską wydajnością systemów odwadniających.

Powódź jest klęską żywiołową przyczyniającą się do zatopienia rozległych obszarów lądowych (np. dolin rzecznych, depresji, terenów przybrzeżnych). Źródło: Bilanol/Shutterstock

Rodzaje powodzi

Powodzie są zjawiskami hydrologicznymi klasyfikowanymi głównie ze względu na przyczyny powstawania wezbrań, czyli ogół wszystkich czynników prowadzących do wyraźnego wzrostu stanu wody i zwiększenia natężenia przepływu w określonych ciekach i zbiornikach wodnych. Czynniki te w dużym stopniu determinują okres występowania powodzi, skalę ich wielkości, lokalizację, przebieg i zasięg terytorialny wód powodziowych (tzw. zalewu powodziowego).

• powodzie opadowe (letnie) – powodzie spowodowane przez intensywne opady deszczu (np. deszcze nawalne lub ulewy) charakteryzujące się krótkim, gwałtownym przebiegiem i zasięgiem lokalnym; oraz powodzie spowodowane przez długotrwałe deszcze (np. deszcze rozlewne lub deszcze frontalne) charakteryzujące się znacznie szerszym zasięgiem terytorialnym (np. powodzie obejmujące całe dorzecza
• powodzie roztopowe – powodzie spowodowane nagłymi i gwałtownymi spływami wód roztopowych pochodzących z topniejącej pokrywy śnieżnej lub lodowej (tzw. roztopy wiosenne), spotęgowane wzrostem temperatury powietrza i pojawiającymi się opadami deszczu; cechujące się dużym zasięgiem terytorialnym oraz przebiegiem zależnym od grubości pokrywy śnieżnej i warunków meteorologicznych;
• powodzie zatorowe (zimowe) – powodzie spowodowane zmniejszeniem przepływu lub całkowitym zatamowaniem biegu rzeki przez gromadzące się odłamki popękanej pokrywy lodowej, tzw. kry lodowe (zatory lodowe) bądź gąbczastą i nieprzezroczystą masę utworzoną z kryształków lodowych powstającą podczas zamarzania rzeki lub po utworzeniu pokrywy lodowej, tzw. śryż (lód prądowy) (zatory śryżowe);
• powodzie sztormowe – powodzie spowodowane oddziaływaniem silnych wiatrów sztormowych wiejących od morza w kierunku obszarów lądowych, utrudniających odpływ wód rzecznych do morza lub spychających wody morskie w górę rzeki (cofka wiatrowa); cechujące się niewielkim zasięgiem ograniczonym do wybrzeży morskich, dolin ujściowych odcinków rzek i zalewów przymorskich.

Powodzie, w zależności od lokalizacji występowania, mogą być również klasyfikowane jako powodzie rzeczne i powodzie przybrzeżne (powodzie od strony morza). Powodzie rzeczne, związane z wezbraniem wód rzek, strumieni, potoków, kanałów lub jezior, spowodowane są intensywnymi opadami deszczu, wiosennymi roztopami lub zatorami lodowymi. Powodzie przybrzeżne, powodujące zalewanie obszarów wybrzeży, spowodowane są przez silne wiatry sztormowe, huragany, cyklony tropikalne, fale pływowe (tzw. fale sztormowe) lub tsunami.

Rodzaje powodzi. Źródło: Shutterstock

Skutki powodzi

Powódź jest jedną z najczęściej występujących i najbardziej niszczycielskich w skutkach klęsk żywiołowych, stanowiącą istotne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, zwierząt domowych, zwierząt gospodarskich oraz zwierząt dzikichekosystemów wodnych i ekosystemów leśnych), posiadanego mienia, prowadzonej działalności gospodarczej lub rolniczej bądź dziedzictwa historycznego i kulturowego.

Skutki pierwotne (bezpośrednie) powodzi obejmują:

• utratę życia lub zdrowia ludzi i zwierząt (np. zwierząt domowych i gospodarskich);
• zniszczenie lub uszkodzenie budynków mieszkalnych, budynków użyteczności publicznej (np. urzędów, szpitali, szkół) i zakładów pracy;
• zalanie i zniszczenie dróg, mostów, linii kolejowych, linii energetycznych, gazociągów, stacji przekaźnikowych systemów kanalizacyjnych;
• zniszczenie użytków rolnych (np. gruntów ornych, pastwisk, łąk, sadów owocowych, plantacji) i utrata upraw;
• uszkodzenie wałów przeciwpowodziowych i innych budowli hydrotechnicznych;
• naniesienie dużych ilości połamanych drzew, gałęzi, błota i kamieni
• osunięcia ziemi i lawiny błotne.

Skutki wtórne (pośrednie) powodzi obejmują:

• skażenie chemiczne i bakteriologiczne składników środowiska przyrodniczego (gleby, wód powierzchniowych i podziemnych
• skażenie chemiczne i bakteriologiczne wody pitnej i zapasów żywnościowych;
• epidemie chorób zakaźnych (np. cholery, czerwonki, duru brzusznego, zapalenia wątroby typu A, biegunek bakteryjnych, malarii).

Szereg strat materialnych, gospodarczych i społecznych spowodowanych występowaniem powodzi oraz jej niekorzystny wpływ na naturalne środowisko przyrodnicze sprawiają, że konieczne jest stosowanie środków i podejmowanie działań zapobiegających bądź znacznie ograniczających rozmiary i skutki tej klęski żywiołowej (tzw. ochrony przeciwpowodziowej).

Wał przeciwpowodziowy. Źródło: GrahamMoore999/Shutterstock

Ochrona przeciwpowodziowa

Ochrona przeciwpowodziowa obejmuje ogół środków technicznych stosowanych w celu zapobiegania powodziom, m.in. przez przeciwdziałanie wezbraniom wody lub zmniejszenie natężenia przepływu w ciekach i zbiornikach wodnych (tzw. ochrona czynna, profilaktyczna) bądź minimalizacji ich negatywnych skutków, m.in. przez ograniczenie obszaru zalewowego lub zmniejszenie strat spowodowanych powodzią (tzw. ochrona bierna, ochrona doraźna).

Czynna ochrona przeciwpowodziowa obejmuje:

• utrzymywanie i wznoszenie budowli przeciwpowodziowych zapobiegających powodzi, np. zbiorników retencyjnych, zbiorników suchych, polderów stałych;
• właściwe użytkowanie gruntów, np. dobrą praktykę rolniczą, zalesianie zboczy na obszarach górskich, odtwarzanie naturalnych obszarów podmokłych (mokradeł);
• likwidację zatorów lodowych na ciekach wodnych, np. lodołamanie.

Bierna ochrona przeciwpowodziowa obejmuje:

• utrzymywanie i wznoszenie budowli przeciwpowodziowych ograniczających skutki powodzi, np. wałów przeciwpowodziowych, kanałów ulgi, polderów przepływowych;
• ewakuację ludności, zwierząt i dobytku z obszarów zagrożonych powodzią;
• ograniczanie zabudowy dolin rzecznych lub obszarów zalewowych;
• odpowiednią regulację koryt rzecznych i potoków górskich.