Przewodnik po Gorczańskim Parku Narodowym: praktyczne wskazówki i ekoturystyka
Kraina salamandry, malowniczych szczytów Gorców oraz łąk urodą przypominających te alpejskie… Gorczański Park Narodowy jest jednym z najpiękniejszych zakątków polskich Karpat, gdzie człowiek ma szanse odczuć dobroczynny klimat gór, bez wyczerpującej wędrówki po turniach. Porośnięty bukowo-jodłową puszczą, doskonale izoluje od zgiełku współczesnego miasta, przybliżając dawną tradycję górskiego pasterstwa.
- Gorczański Park Narodowy – podstawowe fakty
- Ochrona przyrody w Gorczańskim Parku Narodowym
- Najlepsze szlaki turystyczne w Gorczańskim Parku Narodowym
- Flora GPN
- Fauna GPN
- Bezpieczeństwo w Gorczańskim Parku Narodowym
- Praktyczne informacje dla odwiedzających Gorczański Park Narodowy
- Ciekawostki o Gorczańskim Parku Narodowym
- Ekoturystyka w Gorczańskim Parku Narodowym
- Gorczański Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Gorczański Park Narodowy – podstawowe fakty
Gorczański Park Narodowy wytyczono w środkowej części pasma Gorców, należących do Beskidu Zachodniego. Cała powierzchnia parku (70,33 km) znajduje się w granicach województwa małopolskiego, w obrębie gmin Mszana Dolna, Niedźwiedź, Kamienica, Nowy Targ i Ochotnica Dolna. Siedziba Dyrekcji wraz z Ośrodkiem Edukacyjnym GPN zlokalizowane są we wsi Poręba Górna.
Najwyższym szczytem Gorców jest Turbacz (1310 m n.p.m.), ale leży on już poza granicami parku. Na terenie GPN znajdują się natomiast kolejne wysokie wzniesienia, czyli Jaworzyna Kamienicka (1288 m n.p.m.), Kiczora (1282 m n.p.m.) oraz Trzy Kopce (1281 m n.p.m.). Masyw ten tworzą przede wszystkim piaskowce magurskie uformowane przed 65–37,5 mln lat. Górski krajobraz urozmaicają leje potoków, osuwiska z jaskiniami oraz spadziste doliny z wodospadami.
Lasy pokrywają 95% powierzchni parku i układają się w dwa typowe górskie regle, dolny i górny. Pomiędzy nimi rozciągają się polany powstałe wskutek dawanego wypalania puszczy, które dziś stanowią największą atrakcję GPN – rozciąga się z nich widok na tatry, Pieniny i Beskid. Górskie potoki wpadają do Dunajca i Raby, a najważniejszą tutejszą rzeką jest Kamienica malowniczo wcinająca się w jar między szczytami Jaworzyny Kamienickiej i Mostownicy. Do lokalnych osobliwości należą również małe stawki, wśród który jest nawet… Morskie Oko.
Turbacz wiosną – widok z Polany Wolnica, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ochrona przyrody w Gorczańskim Parku Narodowym
Walkę o ochronę przyrodniczych walorów Gorców podjęły już władze Galicji pod koniec XVIII w., nakazując lokalnym właścicielom racjonalne korzystanie z lasów. W kolejnych dwóch stuleciach stopniowo ograniczano też działalność pasterską, aby powstrzymać dewastacyjną działalność owiec. Pierwszy rezerwat, prywatny, powstał na terenie dzisiejszego GPN już w 1927 r.
Założony oficjalnie w 1981 r. Gorczański Park Narodowy objął swoim zasięgiem kilka stworzonych w poprzednich dekadach rezerwatów, a z czasem jego zasięg zwiększono o ponad tysiąc hektarów. Dziś ochroną ścisłą objętych jest ponad 50% powierzchni parku, a dalszych 40% podlega ochronie czynnej. Jednocześnie istnieją tu dwa obszary Natura 2000: ostoja ptasia „Gorce” oraz specjalny obszar ochrony siedlisk „Ostoja Gorczańska”.
Skuteczna realizacja zadań ochrony przyrody zależy oczywiście od współpracy ze strony turystów. Regulamin parku przewiduje w tym zakresie następujące obostrzenia:
- możliwość uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej i narciarskiej wyłącznie na wyznaczonych szlakach i tylko od świtu do zmierzchu;
- zakaz jazdy na rowerze w grupach większych niż 5 osób;
- możliwość wyprowadzania psów wyłącznie na niektórych szlakach, obowiązkowo na smyczy i w kagańcu;
- zakaz chwytania i zabijania dzikich zwierząt, niszczenia jaj, nor i gniazd;
- zakaz niszczenia i zbierania roślin oraz grzybów;
- zakaz wynoszenia minerałów;
- zakaz palenia ognisk i wyrobów tytoniowych poza wyznaczonymi miejscami;
- zakaz połowu ryb;
- zakaz eksploracji jaskiń i zbiorników wodnych.
Biwakowanie jest możliwe wyłącznie na dwóch wyznaczonych miejscach: Trusiówka w Lubomierzu–Rzekach oraz Oberówka w Porębie Wielkiej–Koninkach.
Hala Długa z widokiem na Jaworzynkę Kamienicką i Kiczorę, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Najlepsze szlaki turystyczne w Gorczańskim Parku Narodowym
Na terenie GPN wyznaczono 15 szlaków turystycznych, 11 szlaków spacerowych oraz 9 ścieżek edukacyjnych – na wszystkich dopuszcza się turystykę pieszą i narciarską. Miłośnikom intensywnego trekking na pewno spodobają się trasy wiodące na Turbacz – zielony z Niedźwiedzia (12,7 km) oraz żółty z Lubomierza (12,5 km). Ten ostatni wiedzie przez 10 malowniczych polan z fantastycznymi panoramami, ale obejmuje kilka stromych podejść. Do wymagających tras należy również czarny szlak z Lubomierza do Koniny (11,6 km), który wiedzie przez złomiska, skalne ambony i wychodnie, ukazując również fantastyczny ekosystem górskich łąk.
Szczególnie atrakcyjną formą zwiedzania GPN, która łączy przyrodę, historie i kulturę, obejmując najciekawsze zakątki Gorców, są ścieżki edukacyjne. Polecić warto w szczególności:
- Dolina potoku Turbacz (5 km) – ścieżka dla rodzin z dziećmi w formie pętli zaczynającej się w Koninkach w Porębie Wielkiej; wiedzie przez polanę Oberówkę, nad brzegiem potoku Turbacz, przez rezerwat Turbacz oraz polanę Szałasisko.
- Dolina Gorcowego Potoku (5 km) – pętla wiodąca z Polany Trusiówka wzdłuż Gorcowego Potoku na szczyt Jaworzynka (1026 m n.p.m.) oferująca malownicze widoki na Beskid.
- Dolina Kamienicy (4 km) – pętla rozpoczynająca się przy odkrywce geologicznej ukazującej fliszową budowę Gorców i prowadząca przez bór jodłowo-świerkowy, zbiorniki pełne płazów oraz Papieżówkę, czyli szałas, w którym mieszkał niegdyś Karol Wojtyła.
- Park dworski hrabiów Wodzickich i góra Chabówka (3 km) – obejmująca część historyczną w parku dworskim Wodzickich z ciekawym drzewostanem oraz podejście na górę Chabówkę, w czasie którego można dowiedzieć się więcej o budowie geologicznej Gorców.
Dla turystów na dwóch kółkach przygotowano 8 szlaków rowerowych o długościach od 2,3 do 12,2 km. Ten ostatni wiedzie z Trusiówki do Koniny Potaszni, ale można poszerzyć go o podjazd do schroniska PTTK na Turbaczu (z przełęczy Borek). Wszystkie szlaki połączone są ze szlakami okolicznych gmin, więc nietrudno jest zaplanować jeszcze dłuższą trasę po okolicy.
Mapa szlaków turystycznych na terenie GPN; źródło: Mapa Turystyczna https://gpn.gov.pl/
Flora GPN
Przed wiekami Gorce porośnięte były gęstą puszczą, której pozostałością są bory świerkowo-jodłowe oraz buczyny karpackie. Ludzka działalność doprowadziła jednak do przerzedzenia lasów, co wykorzystały gatunki światłolubne. Tak powstały ekosystemy polan reglowych, które zwłaszcza wiosną zachwycają różnobarwnym kwieciem, w tym całymi dywanami krokusów.
Z botanicznego punktu widzenia najciekawsze w GPN są gatunki alpejskie i subalpejskie, do których należy m.in. paproć wietlica alpejska (Athyrium distentifolium), ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum), fiołek dwukwiatowy (Viola biflora) czy kuklik górski (Geum montanum). Na łąkach baczne oko wypatrzy też barwny mieczyk dachówkowaty (Gladiolus imbricatus) oraz rzadki w Polsce chaber ostrołuskowy (Centaurea oxylepis).
W leśnym podszyciu uwagę zwracają fioletowe kwiaty bodziszka leśnego (Geranium sylvaticum) i urodziwego urdzika karpackiego (Soldanella carpatica), który występuje jedynie w Zachodnich Karpatach. Z kolei nad potokami rozciągają się ziołorośla z lepiężnikiem wyłysiałym (Petasites kablikianus) i elegancki tojadem dzióbatym (Aconitum variegatum). GPN jest również domem dla rzadko spotykanej w kraju zarzyczki górskiej (Primula matthioli), figurującej na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski.
Fiołek dwukwiatowy – alpejski gatunek spotykany na polanach GPN, źródło: Bernd Haynold, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Urdzik karpacki – endemit zachodniokarpacki, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Fauna GPN
Polany gorczańskie to raj dla motyli, pośród których spotkać można m.in. rusałkę admirał (Vanessa atalanta) czy perłowca większego (Argynnis aglaja). Pośród ok. tysiąca bezkręgowców nie brakuje też ważek i chrząszczów. Zwiedzający najchętniej wypatrują jednak charakterystycznych żółto-czarnych salamander (Salamandra salamandra), które obrano za symbol GPN. Żyją one w lasach, w norach i butwiejącym drewnie, ale żyworodne samice schodzą do górskich strumieni, aby powić potomstwo.
Podczas wędrówek po parku warto patrzeć pod nogi, bo dość powszechne są tutaj jaszczurki żyworodne (Zootoca vivipara), padalce (Anguis fragilis) oraz żmije zygzakowate (Vipera berus). Nad głowami królują z kolei leśne gatunki ptaków, w tym rudziki, zięby, strzyżyki, mysikróliki, trzy gatunki muchołówek oraz wszystkie polskie gatunki sikor. Godne uwagi są drozdy obrożne (Turdus torquatus), których samce chlubią się białą obrożą na piersi oraz znane z melancholijnych śpiewów paszkoty (Turdus viscivorus). Spośród 140 gatunków ptaków spotykanych w GPN na wzmiankę zasługują również głuszce (Tetrao urogallus), czyli największe krajowe kuraki oraz rzadki orzeł przedni (Aquila chrysaetos).
Królestwem ssaków w Gorcach rządzą wilki i rysie, które regularnie dają się „złapać” w fotopułapki – szacunki mówią o nawet 10 wilkach i 3-5 dorosłych rysiach. Co roku w granice parku zagląda też niedźwiedź poszukujący strawy przed nadejściem zimy. W lasach żyją borsuki, jelenie, sarny i dziki, a w górskich potokach wydry. W zaroślach można też spotkać nadrzewne popielice, koszatki i orzesznice, zaś do najmniejszych ssaków GPN należą natomiast trzy gatunki ryjówek oraz dwa gatunki rzęsorków.
Salamandra – symbol GPN, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Samiec głuszca, źródło: David Palmer, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons
Bezpieczeństwo w Gorczańskim Parku Narodowym
Gorce nie są szczytami wysokimi ani bardzo stromymi, ale są to góry i jako takim należy się im głęboki respekt. Podstawa bezpieczeństwa to dobre planowanie wycieczki, tak aby uwzględnić własną kondycję oraz dostępny czas. Jeśli dawno nie pokonywałeś dużych odległości w górzystym terenie lub wyruszasz w trasę późno, zmień ją tak, aby na pewno dotrzeć w porządku do celu.
W GPN pogoda bywa zdradliwa a wiatr, deszcz i śnieg mogą stwarzać poważne ryzyko na szlakach. Zwłaszcza zimą zdarzają się oblodzenia i okiście śniegowe, które mogą łamać gałęzie i całe drzewa. Zagrożenie urazami rośnie również w czasie silnych wichur, gdyż spora część drzewostanu jest stara i niestabilna (zwłaszcza świerki na wysokości powyżej 1000 m n.p.m.). Poza lasem utrudnieniem bywa gruba pokrywa śnieżna, która na polanach i grzbietach górskich może sięgać nawet 50-100 cm. Pamiętaj, że szlaki zimą nie są utrzymywane, a zwiedzanie parku odbywa się na własną odpowiedzialność!
Przed wyjściem w góry trzeba zawsze:
- Sprawdzić prognozę pogody i komunikaty o dostępności szlaków zamieszczane na https://gpn.gov.pl/.
- Zaopatrzyć się w mapę papierową lub elektroniczną.
- Poinformować kogoś o kierunku trasy i spodziewanej godzinie powrotu.
- Spakować odpowiednią ilość prowiantu i napojów.
- Założyć funkcjonalną odzież, w tym solidne obuwie do trekkingu. W plecaku warto mieć zawsze nieprzemakalną kurtkę na wypadek nagłego pogorszenia pogody.
Numery alarmowe:
GOPR – 601 100 300 lub 985
Stacja ratunkowa Turbacz – 18 266 77 80
Straż parku – 694 983 690
Jaworzynka Kamienicka w zimie, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Praktyczne informacje dla odwiedzających Gorczański Park Narodowy
W ciągu całego roku wstęp na teren Gorczańskiego Parku Narodowego jest płatny. Opłaty nie obowiązują jedynie na odcinki szlaków wzdłuż granic parku oraz park Wodzickich w Porębie Wielkiej. Bilety jednodzienne kosztują 8 zł normalny i 4 zł ulgowy, dzieci dla 7 wchodzą za darmo. Można je zakupić na stronie https://gorce.eparki.pl/ lub:
- w Koninkach i w Lubomierzu Rzekach – na polanie Trusiówka,
- w Ośrodku Edukacyjnym GPN w Porębie Wielkiej,
- w punktach mobilnych działających w sezonie na polanie Gabrowskiej, Starmaszka i przełęczy Borek.
Dodatkowe opłaty obowiązują na Wystawę Przyrodniczą w Ośrodku Edukacyjnym GPN w Porębie Wielkiej.
Jak dojechać do GPN? Trasa z Krakowa wiedzie przez Zakopiankę (E77), a następnie w Lubnieniu zbacza na drogę DW968 w kierunku Mszana Dolna/ Nowy Sącz. W samej Mszanie należy na drugich światłach skręcić w ulicę Orkana, a na rondzie w Niedźwiedziu wybrać pierwszy zjazd i po 1km skręcić w prawo.
Oficjalny parking GPN jest niestety jak dotąd tylko jeden – przy polanie Trusiówka w dolinie Kamienicy. Prywatne miejsca parkingowe udostępniane są jednak również w Lubomierzu i Koninkach.
Alternatywnie (i ekologicznie) można skorzystać z transportu publicznego. Do Mszany Dolnej kursują autobusy z Krakowa, a na miejscu lokalni przewoźnicy zapewniają przewozy busami do Lubomierza, Koniny, Poręby Wielkiej i Poręby Górnej.
Oprócz miejsc biwakowych GPN w Lubomierzu–Rzekach oraz Porębie Wielkiej–Koninkach przenocować można również w trzech schroniskach PTTK zlokalizowanych dogodnie na granicach parku: Na Turbaczu, Stare Wierchy oraz Bacówka na Maciejowej.
Schronisko PTTK na Turbaczu; źródło: Andrzej Otrębski, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ciekawostki o Gorczańskim Parku Narodowym
Gorce to kraina bogata nie tylko pod względem przyrodniczym, ale i kulturalnym. Tutejsze wsie powstały między XIV a XVI w. i są doskonałym przykładem łańcuchówek, czyli osad rozciągniętych liniowo wzdłuż potoku lub drogi i złożonych z małych „osiedli” rozdzielanych wolną przestrzenią. Układ ten zachował się jeszcze w Lubomierzu, Koninie czy Olszówce. Jeśli chodzi o tradycyjną architekturę, to dominują tu drewniane domy na kamiennych fundamentach z dwuspadowymi dachami i często malowanymi uszczelnieniami. Najlepiej zachowane domy można zobaczyć w Zarębku Niżnim w Łopusznej, górnej części Zasadnego oraz wspomnianym już Lubomierzu.
Wyżej w górach natknąć się można na szałasy pasterskie, wznoszone na przełomie XIX i XX w. Pełniły one funkcje mieszkalno-gospodarcze, a niektóre doczekały się statusu zabytków. Najcenniejsze, wyremontowane szałasy podziwiać można na polanach Mostownica, Jonkówki i Wzorowa. Warto dodać, że jeszcze na początku XX wieku pasterstwo w Gorcach było w pełni rozkwitu, a oprócz owiec hodowano tu również bydło. Ostatnie pastwiska zanikły w latach 80.
Sam obszar GPN zamieszkuje kilka grup etnograficznych, do których należą m.in. Górale Podhalańscy, Pienińscy, Kamieniccy czy Zagórzanie. Różnią się oni tradycjami, gwarą, strojami, a nawet budownictwem. Więcej o ich kulturze można dowiedzieć się w Muzeum Górali i Zbójników w Rabce-Zdroju.
Szałas pasterski na polanie Jaworzynka, źródło: Jerzy Opioła, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
Ekoturystyka w Gorczańskim Parku Narodowym
GPN to park malowniczy i zadbany, przystosowany do ruchu turystycznego nie tylko w ramach wytyczonych szlaków i tablic informacyjnych, ale także infrastruktury ułatwiającej wędrówkę. Z szacunku dla przyrody i starać władz parku warto zwiedzać Gorce w sposób etyczny i ekologiczny, a więc nie pozostawiając po sobie żadnego śladu. Ta ostatnia zasada w szczególności odnosi się do odnoszenia wszystkich śmieci, nawet tych organicznych typu ogryzek od jabłka!
Pod żadnym pozorem nie należy też próbować urządzać sobie wycieczek na skróty czy wychodzić poza szlak w celu obserwacji zwierząt czy roślin. Granica między gościną a inwazją bywa w lesie bardzo cienka, więc starajmy się nie robić nic co mogłoby zaburzyć równowagę danego ekosystemu.
Gorczański Park Narodowy – najczęściej zadawane pytania
Gdzie znajduje się Gorczański Park Narodowy?
GPN leży w środkowej części pasma Gorców w Beskidzie Zachodnim, na terenie województwa małopolskiego. Obejmuje gminy: Mszana Dolna, Niedźwiedź, Kamienica, Nowy Targ i Ochotnica Dolna.
Czy najwyższy szczyt Gorców leży w granicach parku?
Nie. Najwyższym szczytem Gorców jest Turbacz (1310 m n.p.m.), ale znajduje się on tuż poza granicami GPN. Najwyższe szczyty w granicach parku to Jaworzyna Kamienicka, Kiczora i Trzy Kopce.
Czy wstęp do parku jest płatny?
Tak. Bilet normalny kosztuje 8 zł, a ulgowy 4 zł. Dzieci do 7. roku życia wchodzą bezpłatnie. Bilety można kupić online lub w punktach sprzedaży w terenie.
Co jest symbolem Gorczańskiego Parku Narodowego?
Symbolem Gorczańskiego Parku Narodowego jest salamandra plamista (Salamandra salamandra). Ten charakterystyczny płaz o czarno-żółtym ubarwieniu żyje w wilgotnych, leśnych środowiskach parku, szczególnie w pobliżu strumieni i w rozkładającym się drewnie. Dzięki swojej barwie jest łatwo rozpoznawalny i stał się rozpoznawalnym znakiem parku.
Czy można poruszać się po parku z psem?
Tylko na wyznaczonych szlakach i obowiązkowo na smyczy oraz w kagańcu.
- Gorczański Park Narodowy; https://gpn.gov.pl/, 21/04/2025;
- Gorczański Park Narodowy; PTTK, http://www.msw-pttk.org.pl/dokumenty/parki_narodowe/gorpn.html, 21/04/2025;
- „Wykaz roślin naczyniowych Gorczańskiego Parku Narodowego”, Katarzyna Kozłowska-Kozak, Maciej Kozak, Ochrona Beskidów Zachodnich, 6: 7–36, 2015;
- „Gorczański Park Narodowy. Kraina salamandry” GPN, kwiecień 2020;
