Ptaki drapieżne – jak pomagają w rolnictwie i ochronie lotnisk?
Unikalna rola drapieżników w naturalnych ekosystemach jest coraz lepiej rozumiana i doceniana – niestety, znaczną ich część człowiek zdołał już ze strachu wytrzebić. Okazuje się, że ptaki drapieżne oddają jednak również nieocenione zasługi ludzkiej gospodarce, od pól uprawnych i lasów po porty lotnicze. Które gatunki są szczególnie cenne gospodarczo?
Znaczenie ptaków drapieżnych
Na całym świecie jest ponad 560 gatunków ptaków drapieżnych zaliczanych do dwóch grup: szponiastych (Accipitriformes), które polują za dnia, oraz sów (Strigiformes). Jako władcy podniebnych przestworzy są one jednym z kluczowych elementów łańcuch pokarmowego, odżywiając się z gryzoniami, płazami, gadami, rybami, owadami, bezkręgowcami i małymi ssakami. Aktywność drapieżnych ptaków w ekosystemach leśnych, wodnych czy na mokradłach pozwala utrzymywać w ryzach populacje zwierząt roślinożernych, które pozostawione samymi sobie mogłyby poważnie zaburzyć równowagę biologiczną. Dodatkowo ptaki drapieżne usuwają one osobniki słabe, chore i stare, poprawiając kondycję stad i lokalnych populacji.
Skrzydlaci drapieżcy przez ekologów uważni są również za ważny wskaźnik zdrowia ekosystemów. Ich zwiększona liczba świadczy o wzroście populacji gryzoni, która zwykle odzwierciedla większa podaż nasion i pokarmu roślinnego. Studia nad ptakami drapieżnymi, które tak radykalnie różnią się trybem życia, obszarem polowań i preferowanym pokarmem, dają również szeroki obraz wielu zjawisk ekologicznych i ewolucyjnych.
Sępy w Afryce i Azji okazują się również aktywnie chronić ludzkie zdrowie. Ich unikalny system trawienny pozwala im bowiem bezpiecznie konsumować zwłoki zwierząt chorych na wściekliznę, wąglik czy inne niebezpieczne infekcje. Tym samym ptaki oczyszczają środowisko z padliny, która mogłaby stać się pożywieniem szczurów czy bezdomnych psów, co grozi przeniesieniem patogenów do siedlisk ludzkich.

Pustułka amerykańska z ofiarą w szponach, fot. wirestock/envato
Ptaki drapieżne w rolnictwie
Ta sama rola, którą skrzydlaci drapieżnicy odgrywają w przyrodzie, okazuje się być niezwykle ważna w gospodarce rolnej. Jednym z największych zagrożeń dla urodzaju są bowiem szkodniki, w tym bardzo trudne do zwalczania gryzonie, które mają tendencję do niekontrolowanego rozmnażania na terenach zasobnych w pożywienie. Ptaki drapieżne okazują się być tymczasem jedną z najefektywniejszych metod naturalnej ochrony plonów.
Powszechne w Polsce pustułki zwyczajne z lubością łowią np. myszy polne, norniki, nornice, ryjówki i krety, a więc czołówkę nielubianych przez rolników szkodników. W USA wielkim sukcesem okazały inicjatywy polegające na zakładaniu budek dla pustułek amerykańskich pośrodku pól uprawnych – ptaki chętnie gnieździły się w gotowych schronieniach, a ich relatywnie mały rewir pozwolił zmaksymalizować korzyści. Eksperyment przełożył się na wydatne zwiększenie urodzaju oraz zysków rolniczych.
Pozytywne rezultaty przyniosło wykorzystanie krogulców czarnołbistych w Ameryce Północnej. Dieta tych drapieżników aż w 56-96% składa się z innych ptaków, w tym tak uciążliwych dla farmerów gatunków jak wróble. Dla wzmocnienia populacji krogulców wystarczy przy tym zadbać o zadrzewienie wokół pól upranych oraz minimalizację zakłócania spokoju w okresie godowym. Niestety, krogulce bywają obusieczną bronią, gdyż atakują również drób oraz wspomniane wyżej pustułki.
Na podobnej zasadzie korzyści rolnikom przynosi wspieranie lokalnych populacji myszołowów, które redukują liczebność myszy, szczurów, susłów, ale także dzikich królików. Norniki, żarłoczne ptaszki z rodziny wróblowatych oraz owady są natomiast strawę błotniaków zbożowych, które szczególnie chętnie osiedlają się wokół pól.
Za najlepszego przyjaciela farmerów uważa się również sowę płomykówkę, która żywi się niemal wyłącznie gryzoniami – jedna para z potomstwem jest w stanie rocznie skonsumować nawet 98 kg szkodników! W Polsce tresowane sokoły wykorzystywane są już również do ochrony sadów i plantacji owoców przed żarłocznymi szpakami, które niszczą urodzaj.
Warto dodać, że wykorzystanie ptaków drapieżnych jako ochrony roślin uprawnych wspiera również szerszy ekosystem i pozwala ograniczyć zastosowanie środków chemicznych, które nie służą nikomu.

Tabela przedstawiająca polskie ptaki drapieżne i ich dietę; opracowanie własne
Ptaki drapieżne na lotniskach
Korzystna rola latających drapieżników doceniana jest również w transporcie lotniczym. Mimo technologicznego zaawansowania ptaki pozostają wciąż ogromnym zagrożeniem dla samolotów. Pogłębia je fakt, że wokół lotnisk rozrastają się obszary miejskie, gdzie rozprzestrzeniają się takie gatunki jak gołębie, wrony i kanie.
Ptaki zderzają się z lądującymi i startującymi samolotami, powodując mniej lub bardziej niebezpieczne usterki. Zdarza się wręcz, że zostają wciągnięte do silnika. Co roku globalny sektor lotniczy odnotowuje z tego powodu straty na poziomie 1,2 mld dol. Jak można zaradzić temu problemowi?
Bardzo optymistyczne rezultaty obiecuje wykorzystanie sokolnictwa. Wytresowane drapieżne ptaki takie jak jastrzębie, sokoły i orły działają jako czynnik odstraszający dla innych gatunków ptaków i tym samym pozwalają ograniczyć ryzyko kolizji. Mniejsze gatunki. wyczuwając obecność drapieżców. nie są już tak śmiałe w gromadzeniu się na płycie lotniska. Pilotażowe projekty w tym zakresie wdrożono już m.in. na lotniskach Heathrow w Londynie, w Doha oraz Vancouver.
W Holandii wyszkolone sokoły wykorzystywane są również do patrolowania lotnisk i przechwytywania dronów, które naruszają przestrzeń powietrzną nad pasami startowymi. Jest to skuteczne rozwiązanie, które zwiększa bezpieczeństwo lotów oraz personelu lotniska.
Ciekawostka: Wykorzystanie ptaków drapieżnych w zarządzaniu lotniskami daje obiecujące rezultaty, ale ma też swoje mankamenty. Do największych należy konieczność długiej i pracochłonnej tresury ptaków oraz zapewnienia im utrzymania. Stąd na świecie stosuje się już zrobotyzowane jastrzębie, które spełniają tą samą funkcję, ale bez powyższych ograniczeń. Wygląda na to, że również ptaki mogą więc zacząć „tracić pracę” w wyniku rozwoju sztucznej inteligencji.

Wiele gatunków ptaków ma zwyczaj gromadzić się na płycie lotniska zagrażając bezpieczeństwu samolotów, fot. tan4ikk/envato
Ptaki drapieżne zagrożone!
Niestety, drapieżne ptaki nadal giną z rąk ludzi. Obecnie największym zagrożeniem dla nich są trucizny pozostawiane przez farmerów oraz przypadkowe otrucia, np. ołowiem w padlinie lub toksynami stosowanymi do wybijania myszy i szczurów. Stosunkowo dużo ofiar pochłaniają również turbiny wiatrowe ze swymi śmiercionośnymi łopatami oraz druty elektryczne. Zdarza się też wciąż, że pierzaści drapieżcy są zabijani dla piór czy jako trofeum myśliwskie. Ponadto ogromnym problemem jest utrata naturalnych siedlisk oraz zastosowanie DDT na obszarach rolniczych.
Najnowsze statystyki wskazują, że 18% ptaków drapieżnych jest zagrożonych wyginięciem, zaś w przypadku 52% gatunków populacje się nieustannie zmniejszają. To nie tylko poważne zagrożenie dla światowej różnorodności biologicznej, ale także dla równowagi ekosystemów naturalnych oraz sztucznych. Najwyższa pora docenić znaczenie ptaków drapieżnych dla planety i cywilizacji i obrać ich ochronę za priorytet działań środowiskowych.
Ptaki drapieżne – pytania i odpowiedzi
Jaki jest największy drapieżny ptak na świecie?
Największym drapieżnym ptakiem na świecie jest kondor wielki, gatunek narażony na wyginięcie. Na świecie pozostało ok. 6700 dorosłych osobników.
Które ptaki drapieżne są wyjątkowo korzystne dla rolników?
Za najbardziej pożytecznych likwidatorów szkodników uważa się pustułki oraz sowy.
Jaką funkcję spełniają ptaki drapieżne na lotniskach?
Sokoły i jastrzębie tresowane są do odstraszania mniejszych ptaków, które mogłyby uszkodzić samolot.
- „Birds of prey” IFAW, https://www.ifaw.org/international/animals/birds-of-prey, 16/12/2024;
- “Roles of Raptors in a Changing World: From Flagships to Providers of Key Ecosystem Services”, José A. Donázar i in. https://bioone.org/journals/ardeola/volume-63/issue-1/arla.63.1.2016.rp8/Roles-of-Raptors-in-a-Changing-World--From-Flagships/10.13157/arla.63.1.2016.rp8.full, 16/12/2024;
- “The Importance of Raptor Research HawkWatch” International, https://hawkwatch.org/importance-of-raptor-research/, 16/12/2024;
- “The representation potential of raptors for globally important nature conservation areas” A. Santangeli i in., https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1470160X21000996, 16/12/2024;
- “Conservation and Ecology of Raptors: Introduction to the Special Issue” Dobromir Dobrev i in., https://www.mdpi.com/1424-2818/15/8/889, 16/12/2024;
- “Promoting Beneficial Raptors: Identification, Pest Control Services, and Management” Olivia Smith i in., https://eorganic.org/node/34052, 16/12/2024;
- “Falconry at Airports: A Tool for Safety and Bird Hazard Management” Safety Matters Foundation, https://safetymatters.co.in/2024/10/19/falconry-at-airports-for-safety/, 16/12/2024;




